۲۰)ادب به مکتب او همچو طفل در ابجد خرد به مجلس او همچو قطره در دریا
طفل در ابجد: طفل ابجد خوان: کنایه از تازه کار، آن که الفبا را تازه شروع کند (فرهنگنامه شعری).
بین مکتب، طفل، ابجد و نیز قطره و دریا تناسب وجود دارد.
در بیت اغراق و مبالغه وجود دارد.
معنی بیت: خاقانی کان معرفت و علم بود، بطوری که ادب در مکتب درس او مانند طفلی تازه کار بود که الفبا را تازه شروع کند؛ و عقل او ماورای عقلها بود بطوری که خرد در جایی که او حضور داشت مانند قطره‌ای از دریا( بسیار حقیر و ناچیز) بود.
۲۱)نقود عالم از نقد عقل او موزون عقود گیتی در فضل علم او مجرا
نقد: سیم و زر مسکوک، سرمایه، مال موجود، حاضر
نقد عقل، (اضافه استعاری)، زر و سیم و سکه خرد (فرهنگ لغات و تعبیرات). به نظر نگارنده، نقد عقل اضافه تشبیهی است.
بین نقود و نقد، جناس اشتقاق وجود دارد.
بین نقود و عقود، نوعی جناس (مطرف) وجود دارد.
عقود: حکما گفته‌اند که اگر تأمل کنی اصابع را وقت حساب و وضع عقود او از برای مراتب حساب، گویی که باری تعالی اصابع را نیافریده است الّا از برای این صنعت، زیرا که عدد را چهار مرتبه است، آحاد و عشرات و مآت و الوف. آحاد و عشرات را از برای یمین که اصابع راست است و آحاد و عشرات در حساب بیشتر افتد. به نصر و خنصر و وسطی از برای آحاد و ابهام و سبابه از برای مآت و سایر از برای عشرات و آن تا ده هزار توان نگاهداشت. آنگاه بر دفتر نویسند و دیگر بار آغاز نمایند. (تعلیقات دیوان مجیر).

عقد انامل: نوعی حساب خاص که با انگشتان دست صورت می‌گرفت. (فرهنگ اشارات، ص ۸۳۰).
معنی بیت: سرمایه‌های عالم از زر و سیم و سکه خرد او ترتیب یافته و وزین شده و حسابهای گیتی در سایه فضل علم او به جریان افتاده و ساری و جاری شده است.
۲۲)وقوف یافته بر نامه بیاض و سواد فتوح یافته از جامه صباح و مسا
در بیت موازنه رعایت شده است.
معنی بیت: خاقانی تمام دانش و علوم و آگاهیهای زمان خود را می‌داند، چنانکه از نوشته ها و نانوشته‌ها اطلاع دارد و هر صبح و شام به فتحی تازه و گشایشی نو دست می‌یابد.
۲۳)عریضه هنرش نقش کرده هفت اقلیم صحیفه ادبش ثبت کرده نه صحرا
عریضه:۱- مؤنث عریض، ۲-نامه‌ای که کوچکتر به بزرگتر نویسد. ۲-درخواست نامه، عرضحال (معین)
هفت اقلیم: هفت ناحیه مسکون روی زمین (در نوشته های باستانی ایران از آن سخن رفته و از ایرانشهر یا کشور ایران به اقلیم مرکزی یاد شده است) (فرهنگنامه شعری).
در بیت، موازنه رعایت شده است.
نه صحرا: کنایه از فلک (تعلیقات دیوان مجیر).
بین اعداد هفت و نه مراعات النظیر است.
بین عریضه و صحیفه و نیز اقلیم و صحرا تناسب وجود دارد.
معنی بیت: هفت اقلیم عرضحال هنر او (خاقانی) را نقش کرده (هنر و شاعری او در هفت ناحیه مسکون زمین به جلوه برخاسته و نمایان شده است) و نه فلک صحیفه ادب او (وسعت ادبش) را ثبت کرده است.
۲۴)نسیم مهر و وفاقش کشنده احباب سموم خشم و خلافش کشنده اعدا
سموم: باد گرم و مهلک، باد زهرآلود (معین).
موازنه در بیت رعایت شده است.
بین نسیم و سموم مراعات النظیر وجود دارد.
بین کشنده و کشنده، جناس ناقص وجود دارد.
بین مهر و خشم و وفاق و خلاف، احباب و اعدا تضاد وجود دارد.
نسیم مهر و سموم خشم: (اضافه تشبیهی).
معنی بیت: نسیم دوستی و سازگاری خاقانی دوستان را جذب می کند و خشم و دشمنی او چون باد مهلک دشمنان را می‌کشد و از بین می‌برد.
۲۵)به علم تابع طاسین و حامل حامیم به فضل نایب یاسین و وارث طاها
طاسین: که جمع آن به صورت طواسین و به غیر قیاس به صورت طواسیم آید از فواتح سور است و در قرآن طسم در آیه ۱ شعرا ۲۶، و طس در آغاز آیه ۱ سوره نمل ۲۷ و طسم آیه ۱ از سوره قصص ۲۸، موجود است.
طسم آیه ۱ شعراء: محمد بن الحنفیه روایت کرد از امیرالمؤمنین(ع) که رسول(ص) گفت که: «طاء» طور سیناست و «سین» اسکندریه است و «میم» مکّه است، خدای تعالی قسم یاد کرد به این چیزها و صادق(ع) گفت: «طاء» درخت طوبی است و «سین» سدره‌المنتهی و «میم» محمد مصطفی(ص) است.
طس از آیه ۱ سوره نمل: پیشتر از این بیان کردیم اختلاف اقوال مفسران در مثل این حروف… و گفتند «طاء» از لطیف است و «سین» از سمیع، و اهل اشارت گفتند این کلمه اشارتست الی طهاره سر المحب. (تعلیقات دیوان مجیر، ص ۴۹۶).
حامیم:  قصیده‌ی ۴، بیت ۴۶ .
یاسین: آیه ۱ از سوره یس، نام سوره ۳۶ قرآن است.
رسول(ص) فرمود:«إنّ لکلّ شیء قلباً وانّ قلب القرآن یس، من قرأها کتب الله له قراءه القرآن عشر مرات».
ترجمه: فرمود: هر چیزی را دلی هست و دل قرآن سوره یس است الّا و هر کس که این سوره بخواند خدای تعالی او را بنویسد بخواندن این سوره ثواب آنکه قرآن را ده بار خوانده باشد و مفسران در معنی این کلمه (یس) خلاف کردند. عبدالله عباس گفت: معنی آن است که یا انسان – به لغت- طی یعنی آدمی. (تعلیقات دیوان مجیر، ص ۴۹۷).
طاها: (آیه ۱، از سوره طه ۲۰)
مفسران در معنی‌اش خلاف کردند، عبدالله عباس گفت: قسم است به نامی از نامهای خدای تعالی که به او قسم کرد (همان).
در بیت موازنه وجود دارد.
بین طاسین و یاسین جناس مطرف وجود دارد.
بین طاسین و یاسین و طاها و حامیم، مراعات النظیر وجود دارد.
معنی بیت: خاقانی وارث و عالم تمام علمها و رموز قرآن است و تمام ناگشوده‌ها و رمزهای قرآن را می‌داند و به عبارت دیگر:
خاقانی در فضل و دانش، نایب حضرت محمد(ص) و وارث اوست و در علم و آگاهی پیرو قرآن است.
۲۶)دلش مدرّس تدریس حکمت ادریس درش مذکر تذکیر ذکر او ادنی
ادریس: در قرآن مجید فقط دو بار نام ادریس برده شده یکی در آیه ۵۷ از سوره مریم و دیگر در آیه ۸۵ از سوره انبیاء، بیشتر نویسندگان عرب لفظ ادریس را مشتق از (درس) دانسته‌اند و معتقدند که به واسطه کثرت علم نام ادریس به وی داده شده… بعضی از لغویون یهود و مسیحی با توجه به اشتقاق ادریس از (درس)، ادریس را بر اخنوخ یا خنوخ منطبق ساخته و وضع حکمت را به اخنوخ نسبت داده‌اند و مفسران قرآن می‌گویند:
ادریس از جهت علمی در داستانهای اسلامی اهمیتی بسزا دارد. او اولین کسی است که خط نوشته است (همان، ص ۴۹۸، ذیل حکمت ادریس).
تذکیر: یاد کردن، فرا یاد آوردن، پند دادن، یادآوری، پنددهی(معین).
أو اَدنی: یا نزدیکتر، اقتباس از آیه ۹ سوره ۵۳ «النجم»:« فکانَ قاب قوسین أو اَدنی» پس بود قدر دو کمان یا نزدیکتر، در باره رسول اکرم(ص) گفته شد. (فرهنگ لغات و تعبیرات).