۲-۱-۲-۲-۲-۷- مرکز مدیریت امداد و هماهنگی عملیّات رخداد رایانه‌ای (ماهر)
یکی دیگر از اقداماتی که به منظور امنیت فضای سایبر و به خصوص مقابله با تروریسم سایبری انجام گرفته، تشکیل گروه امداد رایانه‌ای است. ساختار این مرکز شامل پنج گروه ذیل است: گروه ارزیابی و تحلیل، گروه پایش، گرد آوری و بروز رسانی اطلاعات. گروه پاسخ به نفوذ،^[۵۳]گروه هماهنگی پاسخ،^[۵۴] گروه نگهداری و پشتیبانی، که در سال ۱۳۸۳ با اهداف زیر تشکیل شده است: “گزارش سوانح و مشکلات امنیتی سایبری به عنوان یک مرجع امنیتی و ارائۀ آموزش‌هایی به منظور چگونگی برخورد با آن‌ها، ارائۀ خدمات مشاوره‌ای در زمینۀ طراحی انواع شبکه و همچنین تعیین سیاست‌های امنیتی در سطح ملّی، سنجش و ارزیابی میزان امنیت سخت افزارها و نرم افزارهای وابسته به شبکه و در کل پاسخگویی به مشکلات امنیتی از اهداف اصلی این گروه است" (www.icert.com/aboutus.htm, retrieved at:7/10/1390).
گروه ماهر اقدامات متنوعی را در زمینۀ ایمن سازی فضای سایبر و حفاظت از زیرساخت‌های اطلاعاتی کشور در پیشگیری و مقابله با تهدیدات سایبری اتخاذ نموده است. نمونه‌ای از اقدامات این گروه سایبری، عبارتند از: ”خدمات امدادی به تارنماهای دولتی و خبرگزاری‌ها در مواقع هدف قرار گرفتن حملات سایبری، ساخت نرم افزارهایی به منظور شناسایی تهدیدات سایبری و مقابله با بدافزارهای رایانه‌ای، اعلام هشدارهایی به عامۀ کاربران اینترنت در خصوص تهدیدات سایبری جدید از جمله ویروس و کرم‌های رایانه‌ای منتشر شده، مشاوره در خصوص رفع آسیب‌های به وجود آمده و همکاری با پلیس افتا در زمینۀ مقابله با حملات سایبری از دیگر تلاش‌های گروه ماهر در تأمین امنیت فضای سایبر است.” (www.icert.com/aboutus.htm, retrieved at: 6/11/1390)
۲-۱-۲-۲-۲-۸- سازمان پدافند غیرعامل
پدافند غیرعامل در حوزه‌های متفاوتی مشغول به انجام وظیفه است؛ اما در سال‌های اخیر رویکرد جدیدی به خود گرفته و حوزۀ فعالیت‌های خود را به فضای سایبر نیز گسترش داده است. پدافند غیر عامل این گونه تعریف شده است:
«مجموعۀ اقدامات غیر مسلحانه‌ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان‌ها و تأسیسات، تجهیزات و شریان‌های کشور در مقابل عملیّات خصمانه و مخرب دشمن می‌گردد» (آیین نامۀ اجرایی بند ۱۱ مادۀ ۱۲۱ قانون برنامۀ پنج سالۀ چهارم توسعۀ کشور، مصوب ۱۳۸۳).
مراکز تحت پوشش سازمان پدافند غیرعامل، شامل کلیۀ تأسیسات زیربنایی، ساختمان‌های حساس و شریان‌های اصلی و حیاتی کشور اعم از آن که در دست مطالعه، اجرا و یا در حال بهره برداری هستند و احتمال حملات نظامی دشمن علیه آن‌ها وجود دارد، به این شرح سطح بندی می‌شود: مراکز حیاتی: مراکزی را شامل می‌شود که دارای گسترۀ فعالیت ملّی هستند و وجود و استمرار فعالیت آن برای کشور حیاتی است و آسیب یا تصرف آن‌ها به وسیلۀ دشمن باعث اختلال کلی در ادارۀ امور کشور می‌گردد. مراکز حساس: مراکزی که دارای گسترۀ فعالیت منطقه‌ای هستند و وجود و استمرار فعالیت آن‌ها برای مناطقی از کشور ضروری است و آسیب یا تصرف آن‌ها به وسیلۀ دشمن باعث بروز اختلال در بخش‌های گسترده‌ای از کشور می‌گردد.

مراکز مهم: یعنی مراکزی که دارای گسترۀ فعالیت محلی هستند و وجود و استمرار فعالیت آن‌ها برای بخشی از کشور دارای اهمیت است و آسیب یا تصرف آن‌ها به وسیلۀ دشمن باعث بروز اختلال در بخشی از کشور می‌گردد.
این سازمان در سال ۱۳۸۲، به طور مستقل آغاز به کار نمود و پروژه‌های مهمی در بخش مخابرات، صدا و سیما و هسته‌ای به انجام رسانده است. از نمونۀ اقدامات سازمان پدافند غیرعامل در زمینۀ ارتباطات و مخابرات کشور، می‌توان به راه‌اندازی چهار مرکز دفاع سایبری در عسلویه، خارک، بندر امام و اهواز و همچنین تأکید این سازمان برای انتقال میزبانی‌ها به داخل کشور و لزوم ایجاد یک مرکز دادۀ ملّی اشاره کرد(http://www.tabnak.ir, retrieved at:5/8/2012). مستقل نمودن شبکه اطلاعات از تهدیدات خارجی، یکی از گام‌های مهم در ایمن نمودن فضای سایبر در مقابل تروریسم سایبری است .
۲-۱-۲-۲-۲-۹- پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا
با توجه به توسعۀ روزافزون زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور و افزایش کاربران و استفاده‌ کنندگان از اینترنت و سایر فناوری‌ها، پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا موسوم به پلیس افتا به دنبال مصوبات کمیسیون افتا مبنی بر تشکیل پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات، در بهمن ۱۳۸۹ به دستور فرماندهی انتظامی تشکیل گردید. از جمله اهم وظایف پلیس افتا در راستای ایمن سازی فضای سایبر و مقابله با تهدیدات عبارت اند از: تأمین امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات کشور، صیانت از منافع، اسرار و اقتدار ملّی در فضای تولید و تبادل اطلاعات، فرهنگ سازی، آموزش و رشد آگاهی‌های جامعه با محوریت فضای مجازی، حفظ زیرساخت‌های کشور در مقابل حملات الکترونیک و آسودگی خاطر شهروندان به انجام فعالیت‌های مبتنی بر فضای سایبر، حفظ حریم خصوصی و آزادی‌های مشروع و صیانت از هویت دینی، ملّی و ارزش‌های انسانی جامعه در افتا، از جمله اهداف عمدۀ تشکیل پلیس افتا است. این نهاد با بهره گرفتن از نیروهای انسانی متخصص در فناوری اطلاعات، با رویکرد مقابله با جرایم از طریق پیش‌بینی، پیشگیری و کشف جرم اقدام می کند (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا، ۱۳۹۱: ۸). از جمله اقدامات انجام شده توسط پلیس افتا می‌توان به حملۀ سایبری اخیر به تأسیسات وزارت نفت اشاره نمود که در اسرع وقت در برای تحقیقات و ردیابی عاملان شروع به کار نمود و معلوم شد که (آی پی) حمله کنندگان، به کشور آمریکا تعلق داشته است و از طریق پلیس بین‌الملل این موضوع در حال پیگیری است.
علاوه بر مداخلۀ سریع در هنگام وقوع حملات سایبری، پلیس افتا برای پیشگیری از حملات سایبری علیه زیرساخت‌های کشور، برنامه‌ها و طرح‌هایی را ارائه داده است، از جمله برگزاری جلسات راهگشا در این خصوص و ایجاد تیم رسیدگی فوریت‌های رایانه‌ای است که این تیم ۲۴ ساعته در فضای مجازی، به منظور نظارت و کشف جرایم سایبری حضور دارد.
۲-۱-۲-۲-۲-۱۰- سازمان بررسی جرایم سازمان یافته
این مرکز وابسته به فرماندهی پدافند سایبری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که به منظور نظارت و بررسی جرائم سازمان یافتۀ تروریستی، جاسوسی، اقتصادی و اجتماعی در فضای مجازی با همکاری و هماهنگی سایر حوزه‌های اطلاعاتی و قضایی جهت بررسی تهدیدات و آسیب‌های شبکۀ جهانی اینترنت و سایر فناوری‌های نوین طبق اصل ۱۵۰ قانون اساسی، در راستای نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن فعالیت می کند (www.gerdab.ir/fa/about, retrieved at:8/9/1391). تارنمای «گرداب»^[۵۵] نیز در زمینۀ امنیت سایبری مردم، تلاش‌های زیادی را از جمله از کار انداختن سایت‌های غیر اخلاقی و ضد امنیتی انجام داده است. این وب سایت به نمایندگی از سازمان بررسی جرایم سازمان یافته، اولین طرح ارتش سایبری در زمینۀ ایمن نمودن فضای مجازی، جامعه و اینترنت است و به تازگی در یکی از مناطق جنوب تهران پا به دنیای فیزیکی گذاشته و اقدام به مشاوره و اقدامات امنیتی برای مراجعان می کند.
طرح شبکۀ ملّی اطلاعات، یکی از اقداماتی است که به منظور افزایش و ارتقای فناوری اطلاعات در کشور و ایمن سازی زیرساخت‌ها تصویب و در حال ساخت و اجرا است. بر اساس قانون برنامۀ پنجم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف به ایجاد و توسعۀ شبکه ملّی اطلاعات و مراکز دادۀ داخلی شده است که اقدامی مهم در ایمن سازی فضای سایبری کشور به شمار می‌رود (بند الف مادۀ ۴۶ قانون برنامۀ پنجم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۱۳۸۹)
طرح شبکۀ ملّی اطلاعات با اهداف عمده‌ای تدوین شده است که عبارت اند از: توسعۀ دسترسی بیشتر افراد جامعه به اینترنت با امکانات پیشرفته از قبیل سرعت و پهنای باند قوی، کاهش هزینۀ اینترنت، تقویت زیرساخت‌های کشور و فراهم نمودن امنیت برای مراکز مهم حیاتی و اطلاعاتی به دلیل مستقل بودن اینترنت ملّی از شبکه جهانی و به طور کلی هدف از ایجاد این شبکه، تحقق سیاست دولت الکترونیک در کشور است (بند الف و ب مادۀ ۴۶ قانون برنامۀ پنج سالۀ پنجم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۱۳۸۹). البته ذکر این نکته الزامی است که شبکۀ ملّی در کنار شبکۀ جهانی اینترنت، قابلیت فعالیت را دارد اما یکی از معایب طرح مذکور این است که می‌توان اتصال با شبکه جهانی را قطع نمود و فقط به منابع داخلی کشور ارتباط برقرار کرد. بنابراین جدا از برخی معایب طرح مذکور، مزایای این طرح در مقابله با تهدیدات حوزۀ سایبر چشمگیر است و از تهدیدات خارجی همچون تروریسم سایبری، انتشار بدافزارهای رایانه‌ای که به طور غالب از بیرون کشور نشأت می‌گیرند، در جهت حفاظت از تأسیسات مورد استفادۀ عمومی اقدام نمود.
ایمن سازی مؤسسات مالی و اعتباری، یکی دیگر از اقدامات صورت گرفته در زمینۀ تقویت امنیت زیرساخت‌های کشور است. در این میان بانک‌ها بارزترین و مستعدترین آماج برای حملات سایبری هستند که در سال‌های اخیر به منظور ایمن کردن عملیّات بانکی، اقدامات امنیتی مهمی انجام شده که عمده‌ترین آن‌ها عبارت انداز: “پیاده سازی مدیریت امنیت اطلاعات بر اساس (ISO17799) در مراکز بانکی، انجام تست‌های نفوذ پذیری و نفوذ اخلاقی در پایگاه دادۀ بانکی، راه اندازی «سایت بحران»^[۵۶]،«مرکز داده»^[۵۷] و همچنین راه اندازی سرویس‌هایی که امکان کنترل و مدیریت سیستم‌ها را از مرکز برای سیستم‌های بانکی میسر می‌کند، از جمله اقدامات مهم در زمینۀ ایمن سازی زیرساخت‌های اطلاعاتی در حوزۀ مالی کشور و حمایت از تأسیسات بانکی است” (تبریزی، ۱۳۸۷: ۶۷). با نگاهی به فعالیت‌های انجام شده و اقدامات نهادها و سازمان‌های فوق، می‌توان گفت که گام‌های مهمی در زمینۀ حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری برداشته شده اما با دقت می‌توان پی برد که با مقایسۀ وضعیت موجود در بسیاری از کشورها، اقدامات حمایتی موجود کافی نیستند؛ به این دلیل که از پشتوانۀ قضایی محکمی برخوردار نیستند و همچنین ضعف بنیۀ کشور در زمینۀ ساخت فناوری‌های دیجیتالی و رایانه‌ای و نیاز به محصولات خارجی، به یکی از عوامل نفوذ پذیری و ضعف زیرساخت‌های کشور در مقابل تهدیدات تبدیل شده است. چه بسا در بسیاری موارد ممکن است که سخت افزارهای تولید و خریداری شده از خارج کشور، به عمد دارای نفوذ پذیری باشند و به منظور کسب و جاسوسی اطلاعات مهم در مراکزی مانند نیروگاه‌های صنعتی ساخته شده باشند؛ لذا موقعیت و نقش وزارت اطلاعات و ارتباطات و صنایع در این زمینه نسبت به دیگر وزارت‌ها و مؤسسات حساس‌تر است و باید اقدامت شایسته‌ای را در جهت تقویت دانش فنّی کشور و حمایت از نخبگان و مخترعان به کار گیرد.
۲-۱-۲-۲-۲-۱۱- انجمن رمز ایران
یکی دیگر از مؤسساتی که در زمینۀ مقابله تروریسم سایبری می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد، انجمن رمز ایران است. انجمن رمز ایران یک موسسۀ علمی، غیرانتفاعی و غیرسیاسی است که به منظور گسترش و پیشبرد و ارتقاء علم و فناوری رمز و امنیت فضای تبادل اطلاعات و کمک به توسعۀ کمی و کیفی نیروهای متخصص و بهبود بخشیدن به امور آموزشی و پژوهشی در زمینه های مربوطه تأسیس شده است (http://www.isc.org.ir, retrieved at:2/8/1391). از اهم فعالیت‌های مؤسسۀ مذکور عبارت است از:
«ارائۀ خدمات آموزشی و پژوهشی و مشاوره، و همچنین ارزیابی و بازنگری طرح‌ها و برنامههای محول یا مصوب و کمک به تدوین و توصیه استانداردها در زمینۀ علمی موضوع فعالیت انجمن، توسعه و ترویج فرهنگ استفادۀ صحیح از علم و فناوری رمز و امنیت ارتباطات و کامپیوتر و ارائۀ رهنمودهای حقوقی اجتماعی و اقتصادی مربوطه، برگزاری میزگردها و همایش‌های بررسی مسایل مبتلا به امنیت فضای تبادل اطلاعات کشور» (مادۀ پنج اساس نامۀ انجمن رمز ایران، مصوب ۱۳۸۶). در زمینۀ اقدامات انجمن به منظور پیشگیری از تروریسم سایبری، می‌توان به حملۀ صورت گرفته توسط کرم استاکس‌نت به تأسیسات هسته‌ای بوشهر اشاره نمود که با همکاری نهادهای دیگر به مقابله با بدافزار مذکور و ایمن سازی سیستم‌های صنعتی آسیب پذیر تلاش نمود.
۲-۱-۲-۲-۲-۱۲- مرکز ملّی فضای مجازی
مرکز ملّی فضای مجازی کشور، زیر نظر شورای عالی فضای مجازی به حکم مقام رهبری در اسفندماه ۱۳۹۰ تأسیس شد (http://rc.majlis.ir/fa/law/show/820227, retrieved at: 16/8/1391) . این شورای در راستای اشراف کامل و به روز نسبت به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی و تصمیم گیری نسبت فعالیت‌های حوزۀ فضای سایبر از حیث سخت افزاری، نرم افزاری و محتوایی در چارچوب مصوّبات شورای عالی و نظارت بر اجرای دقیق تصمیمات در همۀ سطوح، اقدام می کند. عمدۀ وظایف و اختیارات مرکز ملّی فضای مجازی عبارت‌اند از:
«پایش و رصد نظام‌مند و مستمر فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی کشور، برنامه ریزی برای حضور در عرصۀ جهانی به منظور صیانت از منافع ملّی و ایمن سازی فضای مجازی، مدیریت تشخیص حملات سایبری به کشور و دفاع از زیرساخت‌های حیاتی کشور، انجام مطالعات و پژوهش‌های مربوط به فضای مجازی با هدف پیشتاز بودن در این عرصه»، از اهم وظایف و فعالیت‌های این مرکز به شمار می‌روند (مادۀ سه اساس نامۀ مرکز ملّی فضای مجازی کشور، مصوب ۱۳۹۱).
وظایف و اختیارات فوق، از جملۀ اقداماتی است که این سازمان در حوزۀ فضای سایبر به منظور مقابله و پیشگیری از تهدیدات سایبری به خصوص تروریسم سایبری به‌کار می‌گیرد.
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳- مؤسسۀ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
ﻣﺆﺳﺴﺔ اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﻨﻌﺘﻲ ایران، تنها مرجع رسمی کشور است که وظیفۀ تعیین، تدوین و نشر استانداردهای ملّی (رسمی) ایران را به عهده دارد (ﺑﻨﺪ ﻳﻚ ﻣﺎده سه ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻼح قوانین و مقررات مؤسسۀ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، مصوب ۱۳۷۱). این مؤسسه در حوزه‌های مختلف، به وسیلۀ کمیسیون‌های فنّی به تدوین استاندارد اقدام می کند. در خصوص امنیت اطلاعات نیز این سازمان به تدوین استانداردهای مختلف پرداخته که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌گردد:
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳-۱- استاندارد فناوری اطلاعات- فنون امنیتی- آیین کار مدیریت امنیت اطلاعات
استاندارد فوق بر مبنای استاندارد بین‌المللی است^[۵۸] که توسط کمیتۀ ملّی استاندارد رایانه و فرآوری داده مورخ ۱۲/۸/۱۳۸۷ مورد تصویب قرار گرفته است(http://www.std.isiri.org/std/27002.pdf, retrieved at:13/9/1391). هدف از تدوین این استاندارد، راهنمایی برای تأسیس، پیاده سازی، نگهداری و توسعۀ مدیریت امنیت اطلاعات در یک سازمان است. این استاندارد شامل ۱۱ بند کنترل امنیت است که عمده‌ترین آن‌ها عبارت اند از: مدیریت دارایی، امنیت منابع انسانی، امنیت فیزیکی و محیطی، مدیریت ارتباطات و عملیّات، کنترل دسترسی، اکتساب، توسعه و نگهداری سیستم‌های عملیّاتی، مدیریت رخداد امنیت اطلاعات که به تشریح و بیان توصیه‌های امنیتی برای بهبود وضعیت امنیتی یک سازمان می‌پردازد .
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳-۲- فناوری اطلاعات- فنون امنیتی- سامانه‌های مدیریت امنیت اطلاعات- مرور کلی و واژگان
پیش نویس این استاندارد، توسط سازمان فناوری اطلاعات تهیه و توسط کمیتۀ ملّی استاندارد رایانه و فرآوری داده مورد تصویب قرار گرفت. هدف از تدوین این استاندارد، تعیین مواردی از قبیل: «مرور کلی استانداردهای خانوادۀ (^[۵۹]ISMS)، مقدمه‌ای بر سامانه‌های مدیریت امنیت اطلاعات و توصیف مختصر فرایند طرح- اجرا- بررسی- اقدام (PDCA)» است (http://www.itc.ir/portals/270391-20/0-ISO-IEC-27000-v.26.2.pdf, retrieved at:16/8/1391). این استاندارد در کلیۀ سازمان‌ها از قبیل دستگاه‌های دولتی و غیرانتفاعی قابل اعمال است و در صورت پیاده سازی دقیق آن، ایمنی اطلاعات در حد مطلوبی تأمین خواهد شد.
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳-۳- فناوری اطلاعات- فنون امنیتی- الزام‌های نهادهای ممیزی کننده و گواهی کنندۀ سیستم‌های مدیریت امنیت اطلاعات
استاندارد فوق در پنجاه و چهارمین اجلاس کمیتۀ ملّی استاندارد رایانه و فرآوری داده در سال ۱۳۸۷ مورد تصویب قرار گرفته است. از جمله مواردی که در این استاندارد توصیه شده‌اند عبارت اند از: آگاهی از الزامات قانونی دربارۀ امضای دیجیتالی و الکترونیکی، آزمون نفوذ پذیری، برطرف ساختن ریسک‌های امنیت اطلاعات، از عمده نکات مورد اشاره در این استاندارد است. (http://www.isiri.org/
/Portal/Home, retrieved at:5/3/1391)
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳-۴- فناوری اطلاعات- فنون امنیتی- سامانه‌های مدیریت امنیت اطلاعات- الزامات
این استاندارد در سال ۱۳۸۷ توسط کمیتۀ مذکور مورد تصویب واقع شده است. از جمله نکات توصیه شده در این استاندارد، عبارت اند از: ایجاد سیستم مدیریت امنیت اطلاعات، نگهداری و بهبود سیستم مدیریت امنیت اطلاعات، آموزش، آگاه سازی و صلاحیت، کنترل دسترسی به شبکه، کنترل دسترسی به سیستم عامل، پیشگیری از خطاها، گم شدن و دستکاری غیرمجاز. از عمده نکات توصیه شده در این استاندارد است .(http://www.isiri.org//Portal/Home, retrieved at: 21/6/1391)
۲-۱-۲-۲-۲-۱۴- مرکز مدیریت توسعۀ ملّی اینترنت (متما)
این مرکز به منظور بهره گیری هرچه بیشتر از مزایای فناوری اطلاعات، تحقق اهداف برنامۀ چهارم توسعه، تحقق بخشیدن به اهداف چشم انداز بیست سالۀ کشور و همچنین برای بالا بردن شاخص‌های آمادگی الکترونیکی کشور تأسیس شده است. از جمله وظایف اصلی این مرکز، تمرکز بر محافظت و توسعۀ فضای سایبر ملّی و تبدیل آن به محیطی پر نشاط جهت پیشبرد اهداف ملّی - مردمی، مدیریت مؤثر و پایدار منابع اینترنت، بهینه سازی و توسعۀ اینترنت و فعالیت‌های تحقیق و توسعۀ مربوط به منابع آدرس‌های اینترنتی نسل آیندۀ شبکه، توسعۀ دامنه‌های IR و انجام سیاست‌های مربوط به رجیستری و تخصیص آدرس‌های آی پی، همکاری با مجامع بین‌الملل مربوطه و فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی، شامل برگزاری دوره‌های آموزشی، سمینار و فعالیت‌های انتشاراتی، از اهداف عمدۀ این مرکز است
(http://www.matma.ir/matma/about-me/ahdaf.html, retrieved at: 11/6/1391).
با توجه به اهداف این سازمان، اقدامات قابل توجهی به منظور ایمن سازی فضای سایبر انجام شده است. طرح‌های ملّی بارزترین تلاش‌های این سازمان است که عبارت اند از: طرح مرورگر ملّی: این طرح، علاوه بر دارا بودن امکانات بومی برای فارسی زبانان، با افزایش امنیت مرورگرها می‌تواند از بسیاری از سوءاستفاده‌های فضای سایبر جلوگیری نماید. طرح نرم افزار ملّی سنجش سرعت، به منظور سنجش و ارزیابی سرعت استفاده از اینترنت در مناطق کشور و مدیریت توسعۀ اینترنت. طرح پرتال ملّی ضریب نفوذ اینترنت، با هدف گردآوری اطلاعات در زمینۀ شمار کاربران اینترنت در کشور به منظور انجام اقدامات متنوع. با توجه به این که بیشتر بدافزارهای رایانه‌ای از قبیل تروجان ها و ویروس‌های رایانه‌ای با بهره گرفتن از پست الکترونیک وارد رایانه‌ها می‌شوند، طرح پست الکترونیک ملّی و به‌کارگیری امکانات بومی، می‌تواند از آلوده شدن سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی که به خصوص از خارج کشور هدایت می‌شوند جلوگیری نمود.
طرح مرکز دادۀ ملّی، با هدف ایجاد مرکز دادۀ امن برای نگهداری از اطلاعات دستگاه‌های دولتی، افزایش امنیت اطلاعات و کاهش هزینه‌های میزبانی اطلاعات طراحی شده است. همچنین طرح اینترنت ملّی، که هر یک از طرح‌های مذکور علاوه بر مفید بودن آن‌ها از لحاظ رفاه و تسهیل نمودن امور اجرایی، اقداماتی مهم در زمینۀ امنیت اطلاعات و جلوگیری از وقوع حملات سایبری به شمار می‌رود(http://www.matma.ir/matma/ranking.html, retrieved at: 21/11/1391).
۲-۱-۲-۲-۲-۱۵- گروه زیر ساخت شبکه و امنیت فضای تبادل اطلاعات
یکی دیگر از اقدامات کشورمان در زمینۀ ایمن سازی فضای سایبر و مقابله با تروریسم سایبری، راه اندازی گروه زیر ساخت شبکه و امنیت فضای تبادل اطلاعات است که فعالیت‌های ارزنده‌ای را در این خصوص انجام داده است. اهمّ فعالیت‌های این گروه عبارت اند از:
«ارائۀ طرح جامع امنیت شبکه و اطلاعات با توجه به مصوبات، آیین نامه‌ها و قوانین و مقررات ابلاغی، تجزیه و تحلیل شبکه و تعیین مخاطرات امنیتی و ارائۀ راه حل آن، ارائۀ راه حل‌ها برای کاهش آسیب پذیری، تهدیدات و ریسک‌ها، طراحی ساختار مطمئن برای شبکه، حفاظت از دسترسی غیر مجاز به سرویس‌های شبکه، بازنگری در حقوق دسترسی کاربران، آگاهی رسانی به کاربران شبکه در خصوص روش‌های جدید نفوذ به سیستم‌ها و روش‌های مقابله با آن، نظارت بر خرید سخت افزار و نرم افزار به منظور انطباق با سیاست‌های امنیتی حفاظتی، بررسی و در صورت نیاز انتخاب خرید و تست نرم افزار ضد ویروس مناسب و کاراتر برای ایستگاه‌های کاری به صورت دوره‌ای از عمده فعالیت های این گروه در راستای محافظت از فضای سایبر و تهدیدات موجود است» (http://www.itrc.ac.ir/419, retrieved at:12/8/1391).
همان طور که از وظایف و فعالیت‌های این گروه پیداست، راه اندازی گروه زیر ساخت شبکه و امنیت فضای تبادل اطلاعات اقدامی شایسته در جهت حمایت‌های تقنینی و فنّی از زیرساخت‌های اطلاعاتی است؛ لذا با گسترده نمودن حوزۀ فعالیت‌های این سازمان، می‌توان به ارتقای سلامت سایبری کشور و پیشگیری از تهدیدات تروریسم سایبری اقدام نمود.
۲-۱-۲-۲-۲-۱۶- مرکز تحقیقات مخابرات ایران
مرکز تحقیقات مخابرات ایران، قدیمی‌ترین مرکز پژوهشی در حوزۀ فناوری اطلاعات (ICT)، اصلی‌ترین پایگاه تحقیقات در زمینۀ ارتباطات و فناوری اطلاعات در کشور است.
این مرکز با دارا بودن چهار پژوهشکده به عنوان پژوهشگاهی تحقیقاتی، قطب پژوهشی فناوری ارتباطات و اطلاعات محسوب می‌شود و نقش مهمی را به عنوان مشاور مادر در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات دارا است.
عمدۀ فعالیت‌های پژوهشی این مرکز در خصوص اتخاذ تدابیر امنیتی و ایمن سازی فضای سایبر، پژوهشکدۀ امنیت فناوری ارتباطات و اطلاعات است که در زمینۀ امنیت جامعۀ اطلاعاتی، فناوری امنیت شبکه، فناوری امنیت اطلاعات و سامانه‌ها، حقوق و مقررات ارتباطات و فناوری اطلاعات فعالیت می‌کند. علاوه بر اقدامات فوق، شورای عالی امنیت ملّی به کسب مشورت از متخصصان امر به تأسیس شورای عالی امنیت فضای تبادل اطلاعات کشور نموده است و همچنین اقدام شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمینۀ صدور دستورالعمل‌هایی در خصوص نحوۀ ارائۀ خدمات شبکه‌ای، نمونه‌ای از اقدامات پیشگیرانۀ وضعی در زمینۀ مقابله با تهدیدات سایبری است(https://www.ict.gov.ir/fa/companies/ministry/itrc, retrieved
at:19/7/1391).
۲-۲- راهکارهای پیشگیری از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در اسناد بین‌المللی
سازمان‌های بین‌المللی از بدو پیدایش آن‌ها تأثیرگذارترین نهادهایی بوده‌اند که در زمینۀ ایجاد و توسعۀ قوانین بین‌المللی و داخلی گام برداشته‌اند. این سازمان‌ها با گرد هم آوردن کشورهای جهان، سعی در تشویق و در برخی موارد الزام دولت‌ها به منظور جرم‌انگاری رفتارها و اعمال خشونت آمیز در سطح بین‌الملل و قوانین موضوعه اقدام می‌نمایند. در زمینۀ پیشگیری و مبارزه با جرایم سایبری نیز، سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد و شورای وزرای اروپا، شاخص‌ترین نهادهایی هستند که در این زمینه، تلاش‌های فراوانی را در قالب کنوانسیون‌ها و صدور اعلامیه‌های متعدد به انجام رسانده‌اند.
در خصوص توجه سازمان‌های بین‌المللی دربارۀ بزه‌دیدگان تروریسم سایبری، متأسفانه هیچ گونه سندی که به طور اختصاصی به این مقوله پرداخته باشد وجود ندارد. بدین منظور از آنجایی که تروریسم سایبری در اسناد بین‌المللی، دارای مقررۀ اصلی و عمدۀ کیفری نیست و تحت این عنوان به بزه مذکور نپرداخته‌اند، می‌توان اسناد بین‌المللی را مورد بررسی قرار داد که جرایم و افعال جرم‌انگاری شده در آن‌ها، بعضاً ظهور در این جرم را دارند و به اقدامات پیشگیرانه در خصوص برخی از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری یعنی داده‌ها، سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی، زیرساخت‌های اطلاعاتی و در برخی موارد اشخاص حقیقی اشاره کرده‌اند، می‌پردازیم. بنابراین آن چه در ذیل به عنوان انواع روش‌های پیشگیری از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری اشاره می‌گردد، تعداد معدودی از اسناد بین‌المللی مرتبط با جرایم تروریستی و اسناد و سازمان‌های بین‌المللی هستند که به جرایم حوزۀ فناوری اطلاعات توجه داشته و با اتخاذ تمهیدات متعدد در صدد ایمن سازی فضای سایبر و پیشگیری از بزه‌دیده شدن اشخاص از طریق فضای سایبر می‌پردازند. اقدامات پیشگیرانه در سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای عبارت انداز: ۱. اقدامات پیشگیرانۀ کیفری در اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای. ۲. اقدامات پیشگیرانۀ غیر کیفری در اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای که در ذیل به بیان و تشریح این دسته از اقدامات پرداخته می‌شود:
۲-۲-۱- اقدامات پیشگیرانۀ کیفری در اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای
با توجه به این که پیشگیری کیفری در مرحلۀ بعد از ارتکاب جرم اعمال می‌شود و با بهره گرفتن از کیفر و مجازات که اثر آن رعب و وحشت در بزهکاران است؛ به اصلاح بزهکاران می‌پردازد (رحیمی نژاد، ۱۳۸۹: ۱۱۰)، اسناد بین‌المللی که مرتبط با پیشگیری از جرایم رایانه‌ای و تروریسم هستند، به ندرت دربارۀ کیفر و تعیین مجازات برای مرتکبان جرایم تروریستی، آن چنان که در قوانین داخلی کشورها مشهود است، اقدام می‌کنند. بلکه تعیین صریح کیفر را به قوانین داخلی کشورها واگذار و بیشتر در اسناد مذکور، اقدامات کلّی در مورد ایجاد همکاری و مساعدت‌های قضایی در مراحل مختلف آیین دادرسی کیفری، از جمله تفتیش، توقیف، استرداد و یا تأکید بر مجازات نمودن بزهکاران تروریستی پرداخته شده است. به عبارت دیگر چون اشخاص حقیقی، اصلی‌ترین مرتکبان و مسببان عملیّات‌های تروریستی به شمار می‌آیند، علاوه بر دادگاه‌های داخلی کشورها، برخی محاکم کیفری بین‌المللی مانند دیوان کیفری بین‌المللی صلاحیت رسیدگی و محاکمۀ اشخاص حقیقی را دارا هستند و بر اساس قوانین کیفری خود مرتکبان اقدامات تروریستی را مجازات می‌نمایند (هاشمی، ۱۳۹۰: ۳۴۹).
در خصوص دسته‌ای دیگر از بزهکاران تروریستی، یعنی اشخاص حقوقی، کنوانسیون‌های متعددی از جمله کنوانسیون سرکوب حمایت مالی از تروریسم، به مسئولیت کیفری سازمان‌های تروریستی اشاره نموده و دولت‌های عضو را به تدوین ضمانت اجراهای کیفری، مدنی و اداری مؤثر و بازدارنده ملزم نموده است (مادۀ پنج کنوانسیون سرکوب حمایت مالی از تروریسم، مصوب ۱۹۹۹).
با توجه به این که یکی از عواملی که بزهکاران فرامرزی را تحریک به ارتکاب جرایم تروریستی به خصوص تروریسم سایبری می‌کند، عدم وجود قوانین متحدالشکل و منسجم در پیگرد مجرمین و تدوین و تقویت قوانین و مقررات مرتبط با پیگرد و استرداد مجرمین در سطح کشورها است، تدوین و وجود این قواعد یکی از موارد پیشگیری کیفری محسوب می‌شود که فرد بزهکار را از ارتکاب بزه باز می‌دارد. بزهکاران بالقوه نیز به این علت که در صورت ارتکاب بزه از فراسوی مرزها، قابل پیگرد و مجازات می‌شوند، از ارتکاب بزه باز داشته می‌شوند. در این بخش به مختصر دربارۀ اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای پرداخته می‌شود و در فصل سوم در قالب حمایت‌های کیفری به تفصیل دربارۀ آن‌ها و تطبیق مفاد اسناد مذکور با تروریسم سایبری پرداخته می‌شود. بنابراین اسنادی که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌گردد، قوانین و مقررات منطقه‌ای و بین‌المللی هستند که راجع به امور کیفری مرتبط با بزه‌های سایبری و تروریسم سایبری پرداخته‌اند و با توجه به انطباق مفاد اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای با قوانین داخلی دولت‌های عضو، اعمال ممنوع و غیرقانونی که در اسناد مذکور، جرم‌انگاری شده‌اند اشاره می‌گردد. زیرا تعیین کیفر و مجازات‌هایی که منجر به ارعاب بزهکاران بالقوُه و بالفعل شود، اغلب به قوانین جزایی کشورها واگذار شده است.
۲-۲-۱-۱- کنوانسیون راجع به جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری

(موسوی زاده ، ۱۳۸۸ : ۷ )
شاعر در این شعر که در قالب چهار پاره است حکایت دختر نه‌ساله‌ای را بیان می‌کند که به سن تکلیف رسیده است اما پدر او که از دنیا رفته است به خوابش آمده است و برایش هدیه آورده و تبریک گفته است و او را به یاد خواهر امام حسین (ع) و برای الگو گرفتن از آن زن بزرگ ،زینب کوچک خطاب کرده است . شاعر در این شعر در اوج شادی و هدیه و جشن تکلیفی که برای کودک ترسیم کرده است غم بزرگی مانند فقدان پدر را بیان می‌کند و این از زیبایی و نشاط شعر برای کودک می‌کاهد . در شعر از آرایه و تشبیه زیادی استفاده نشده است و شعر از رده سنی خود تجاوز کرده است. زیرا کودکی که ازنظر پیاژه در مرحله تفکر ملموس و عینی است ، نمی‌تواند تا اوج آسمان رفتن و روی ابرها بودن را در ذهن خود مجسم کند و تصویر درستی از آن در ذهن خود تصور کند . همین‌طور در صورت داشتن آشنایی با حضرت زینب مفهوم زینب کوچک را می‌فهمد و الا این جمله برای او قابل‌درک نیست .

همان‌طور که قبلاً گفته شد این شاعر برای گفتن و سرودن اشعار بهتر باید بیشتر در مورد روان‌شناسی کودکان مطالعه و تحقیق کند.
در این بخش نیز متوجه مطابقت کم و ضعیف شاعران با نظر روان شناسان و توجه کم به مراحل رشد ادراکی کودکان می‌شویم .
۳-۲-۵- قرآن
ازآنجاکه کودکان باید با قرآن که کتاب الهی دین اسلام و کتابی برای راهنمایی و تربیت انسان‌ها است آشنا شوند، شاعران باید در اشعار خود آنان را با این کتاب مقدس آشنا سازند.
بر اساس تحقیقات گلدمن، که به بررسی مفهوم انجیل در تفکر دینی کودکان و نوجوانان می‌پردازدمی‌توان از برخی نتایج این تحقیق به بررسی مفهوم قرآن هم پرداخت زیرا به‌طور عام مفهوم کتاب الهی را نزد کودکان بررسی می‌کند.
گلدمن عقیده دارد به لحاظ نوع این کتاب همه کودکان در سنین مختلف آن را به‌عنوان کتابی مقدس یا مخصوص و متفاوت از دیگر کتاب‌ها به دیده احترام می‌نگرند. اهمیت کتاب الهی در نظر خردسالان بیشتر متوجه ظاهر فیزیکی آن مانند اندازه، رنگ، نوع چاپ و نیز استفاده زیاد از آن هست که آن را از دیگر کتاب‌ها متمایز می‌سازد، این نوع برداشت بسیار محدود تاکمی پس از ۹ سالگی نیز دیده می‌شود. (باهنر، ۱۳۹۱ : ۱۱۳)
بر اساس نظر گلدمن علت عمده اعتبار کتاب الهی در نزد کودکان آن است که « خدا یا پیامبر این کتاب را نوشته است » یا « چون پدر، مادر یا معلم گفته‌اند که مطالب این کتاب صحیح است، به این کتاب اطمینان دارند و آن را فرامی‌گیرند» که مطلب دوم ازنظر پیاژه هم که معتقد به دیگر پیروی کودکان گروه سنی ب است نیز صدق می‌کند.
شاعران باید این نکات را در اشعار خود یادآور شوند که قرآن منبع صحیحی برگرفته‌شده از وحی و از طرف خداست که بر پیامبر حضرت محمد(ص) نازل شده است و بسیار مقدس است و ما باید به آن احترام بگذاریم و آن را بیاموزیم و آموزه‌های آن را در زندگی به کار ببندیم.
اشعاری که برای آموزش این مفهوم سروده می‌شود باید ساده، روان و جذاب باشد و از کتاب قرآن و همچنین مهدهای قرآن جلوه زیبایی به کودک ارائه می‌دهد تا کودک تشویق و ترغیب به رفتن به مهدهای قرآن و آموزش این کتاب مقدس شود.
۳-۲-۵-۱- بررسی قران در اشعار
با جستجو در اشعار بررسی شده در دهه هشتاد در شورای کتاب کودک فقط در دو کتاب اشعاری با مضمون قران یافت شد که در اینجا این اشعار را بررسی می‌کنیم.
فاطمه السادات رضوانی
یک کتاب از این شاعر در دهه هشتاد (در سال ۱۳۸۶) در شورای کتاب کودک بررسی شده است که عنوان آن « ماجراهای شیرین علی کوچولو» است . یک شعر از این کتاب درباره‌ی مهد قران برای کودکان است .
مهد قران
امروز علی کوچولو/ چه شاد و بی قراره
می خواد بره به باغی / که سرتاسر بهاره
یه باغ سبز و زیبا / به اسم مهد قران
که تو هوای پاکش / می پیچه عطر ایمان
آقا معلم مهد / یه مرد مهربونه
هزار هزارتا قصه / هزارتا شعر می­خونه
کتاب آسمانی / پر از پیام و پنده
قصه‌های قشنگش / شیرینه مثل قنده
کوچولوهای باهوش / میرن به مهد قران
تا روشنی بچینند / از آسمون ایمان
(رضوانی ، ۱۳۸۶ : ۵ )
در این شعر شاعر سعی کرده است تصویر زیبایی از محیط مهد قران برای کودک ترسیم کند و قران را به‌عنوان یک کتاب جالب و پندآموز به کودک معرفی کند . شعر در قالب چهارباره سروده شده است و روان و ریتمیک است . در آن از تشبیه و استعاره استفاده شده است که حس زیبایی‌شناسی کودک را برمی‌انگیزد و باعث تأثیر بیشتری روی او می‌شود امّا پیچیدن عطر ایمان در هوای پاک مهد قران و روشنی چیدن از آسمان ایمان برای کودکی که ازنظر پیاژه در مرحله تفکر عینی و ملموس است کمی مبهم و ناشناخته است و نمی‌تواند آن را تصور و درک کند . به نظر می‌رسد شاعر با مراحل رشد ذهنی و مذهبی کودکان ناآشنا نیست اما با مطالعه بیشتر در این مورد می‌تواند اشعار تأثیرگذارتری را بسراید .
محمدابراهیم ساعدی
همان‌طور که قبلاً گفته شد دو جلد کتاب با نام « من مسلمانم » از این شاعر در سال ۸۵ در شورای کتاب کودک بررسی شده است که هر دو، مضامین مذهبی دارند در جلد دوم این کتاب‌ها اشعاری درباره قران وجود دارد که در اینجا به بررسی آن‌هامی‌پردازیم .
قرآن
قرآن چو خورشید است / باقی و جاوید است
قانون یزدان است / فرمان جانان است
ای خالق انسان / ای صاحب قران
قران رفیقم کن / فهمش نصیبم کن
خدایم ، کتابم و رسولم
گر بپرسی از خدایم / اوست رحمان رحیم
گر بپرسی از کتابم / هست قران کریم
گر بپرسی از رسولم / اوست انسانی عظیم
قران کتاب من
قران کتاب ما هست / از جانب خدا هست
خوب و روان و زیباست / دور از همه بدی‌هاست
(ساعدی ، ۱۳۸۵ : ۷-۶ )
در این اشعار که در قالب مثنوی سروده شده‌اند شاعر نتوانسته است با مخاطبین خردسال خود که هنوز در مراحل تفکر ملموس و عینی هستند ارتباط برقرار کند زیرا در اشعار از هیچ‌گونه آرایه ادبی و تخیلی استفاده نشده است و به نظر می‌رسد این اشعار برای مخاطبین بزرگ‌سال سروده شده است نه برای کودکان سه تا نه‌ساله . اشعار هیچ‌گونه جذابیتی برای کودک ندارند و فقط اطلاعاتی مذهبی را به‌صورت مستقیم به کودک ارائه می‌دهد و نمی‌تواند حس زیبایی‌شناسی و عاطفی کودک را برانگیزد و روی کودک تأثیر مثبتی بگذارد.
به نظر می‌رسد شاعر با مراحل رشد ذهنی و مذهبی کودک ناآشناست و برای سرودن شعر برای این گروه‌های سنی باید آن‌ها را ازنظرروان‌شناسی و ذهنی بیشتر بشناسد تا بتواند تأثیرگذارتر باشد.با توجه به این بخش متوجه می‌شویم ، شاعران توجه زیادی به گنجاندن موضوع قرآن در اشعار خود نکرده‌اندو در این بخش ضعیف عمل کرده‌اند.
بخش سوم
بعد اخلاقی
درآمد
اگر بخواهیم تربیت اخلاقی را بر اساس دیدگاه اسلامی تعریف کنیم ، تربیت اخلاقی مجموعه‌ای از فعالیت‌های تربیتی به‌منظور از میان بردن صفت‌های رذیلت و ایجاد صفت‌های فضیلت است.( داوودی ، ۱۳۸۹ : ۹)

تأثیر نگرش سایت برنگرش خدمات به چه میزان می‌باشد؟
تأثیر نگرش خدمات بر قصد خرید به چه میزان می‌باشد؟
۱-۵ فرضیه‌های تحقیق
۱- لذت بر نگرش مشتری در مورد کارایی، مفید بودن اطلاعات و سرگرمی سایت تأثیر دارد.
۲- برانگیختگی بر نگرش مشتری در مورد کارایی، مفید بودن اطلاعات سایت و سرگرمی سایت تأثیر دارد.
۳- تسلط بر نگرش مشتری در مورد کارایی، مفید بودن اطلاعات و سرگرمی سایت تأثیر دارد.
۴- کارایی وب‌سایت بر نگرش سایت و درگیر شدن با سایت تأثیر دارد.
۵- مفید بودن اطلاعات سایت بر قصد خرید و درگیر شدن با سایت تأثیر دارد.
۶- سرگرمی بر نگرش سایت و درگیر شدن با سایت تأثیر دارد.
۷- درگیر شدن با سایت بر نگرش سایت و قصد خرید تأثیر دارد.
۸- نگرش سایت برنگرش خدمات تأثیر دارد.
۹- نگرش خدمات بر قصد خرید تأثیر دارد.
۱-۶ مدل تحقیق
با توجه به‌تمامی مطالب گفته شده در خصوص موضوع تحقیق مدل مفهومی تحقیق را به شکل ذیل بیان می‌داریم:
نگرش خدمات
کارایی
لذت
نگرش سایت
قصد خرید
مفید بودن اطلاعات
بر انگیختگی
درگیر شدن با سایت
سرگرمی
تسلط
نمودار ۱- ۱: مدل مفهومی تحقیق (مدل مظاهری، ریچارد و لارچ،۲۰۱۲)
مدل مفهومی این تحقیق بر گرفته‌شده از مدل مفهومی تحقیق مظاهری، ریچارد و لارچ (۲۰۱۲) می‌باشد. در این مدل احساسات^[۳] در سه بعد لذت^[۴]، برانگیختگی^[۵] و تسلط^[۶] بیان شده است. منظور از تسلط در این تحقیق کنترل انتخاب و پردازش اطلاعات توسط مشتری می‌باشد. تأثیر احساسات مشتری بر کارایی^[۷]، مفید بودن اطلاعات^[۸] و سرگرمی^[۹] سنجیده شده است، به‌علاوه تأثیر کارایی، مفید بودن اطلاعات و سرگرمی وب‌سایت بر نگرش سایت^[۱۰]، درگیر شدن با سایت^[۱۱] و قصد خرید^[۱۲] سنجیده شده است. در مدل فوق تأثیر نگرش سایت بر قصد خرید با در نظر گرفتن ویژگی خدمات^[۱۳] (جست و جو، تجربه و خدمات اعتباری) به‌عنوان یکی از مهم ترین اجزای مدل مفهومی صورت پذیرفته است. استفاده از این مدل مفهومی با سنجش آن در کتاب‌فروشی‌های آنلاین تهران به منظور بومی سازی آن و کسب نتایج جدید در حوزه‌ی تجارت الکترونیکی می‌باشد.
۱-۷ اهداف تحقیق
بررسی تأثیر لذت بر نگرش مشتری در مورد کارایی، مفید بودن اطلاعات و سرگرمی سایت.
بررسی تأثیر برانگیختگی بر نگرش مشتری در مورد کارایی، مفید بودن اطلاعات سایت و سرگرمی سایت.
بررسی تأثیر تسلط بر نگرش مشتری در مورد کارایی، مفید بودن اطلاعات و سرگرمی سایت.
بررسی تأثیر کارایی وب‌سایت بر نگرش سایت و درگیر شدن با سایت.
بررسی تأثیر مفید بودن اطلاعات سایت بر قصد خرید و درگیر شدن با سایت.
بررسی تأثیر سرگرمی بر نگرش سایت و درگیر شدن با سایت.
بررسی تأثیر درگیر شدن با سایت بر نگرش سایت و قصد خرید.
بررسی تأثیر نگرش سایت بر نگرش خدمات.
بررسی تأثیر نگرش خدمات بر قصد خرید.
تمام ارگان دولتی و خصوصی برای تجاری سازی کسب‌وکارشان در دنیای رقابتی امروز نیازمند استفاده از سیستم آنلاین هستند. شرکت‌های مادر و همچنین شرکت‌های نوپا برای موفقیت کسب‌وکارشان نیاز به برنامه ریزی و مدیریت به‌صورت خلاقانه دارند. این سیستم می‌تواند به شرکت‌ها برای دستیابی به سطح بالایی از عملکرد تجاری کمک کند.

تصور می‌شود مسئولین مربوطه با مطالعه این تحقیق، نتایج حاصل از آن و درک تأثیر نقش احساسات بر رفتار مشتریان آنلاین به ارتقاء کیفی خدمات سایت خود به‌ویژه در ابعاد جستجو، تجربه و خدمات اعتباری پرداخته و توجه خود را متمرکز این مهم سازند.
استفاده کنندگان از نتایج این تحقیق می‌تواند شامل گروه‌های زیر باشد:
مدیران ارشد سازمان‌های تجاری
بخش فروش و بازاریابی سازمان‌های تجاری
بخش IT سازمان‌های تجاری
اساتید و دانشجویان محقق در زمینه تجارت الکترونیک (تجارت الکترونیک نوع B to C)
اساتید و دانشجویان محقق در زمینه بازاریابی
۱-۸ روش و ابزار گردآوری اطلاعات
روش تحقیق صورت گرفته در این تحقیق از نوع روش تحقیق توصیفی- پیمایشی می‌باشد و داده‌ها از طریق پرسشنامه خرید اینترنتی کتاب که براساس طیف لیکرت طراحی شده جمع‌ آوری شده‌اند.
۱-۹ روش تجزیه و تحلیل داده ­ها
برای تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده آزمون‌های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است همچنین برای تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از پرسشنامه از نرم افزار SPSS استفاده می‌شود.
۱-۱۰ ‌ قلمرو تحقیق (زمانی، مکانی، موضوعی)

پورکریمی، جواد، (۱۳۸۸)، مقایسه رضایت شغلی و انگیزش پیشرفت در دانش آموختگان کشاورزی خود اشتغال و غیر خوداشتغال، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره ۵۱، ۱۵۵-۱۷۵.
توسلی، غلامعباس، (۱۳۸۵)، نظریه های جامعه شناسی، تهران: انتشارات سمت.
حرانی، شیخ ابومحمد، (۱۳۸۵)، تحف العقول عن آل رسول(ص)، قم: انتشارات آل علی.
روشه، گی، (۱۳۸۶)، جامعه شناسی تالکوت پارسونز، (ترجمه عبدالحسین نیک گهر)، تهران: نشر تبیان.
ریتزر،جورج، (۱۳۷۴)، نظریه های جامعه شناسی دوران معاصر، تهران: نشر علمی.
سبحانی نژاد، مهدی و عابدی، احمد، (۱۳۸۵)، بررسی رابطه بین راهبردهای یادگیری خودتنظیم و انگیزش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه شهر اصفهان با عملکرد تحصیلی آنان در درس ریاضی، فصلنامه علمی– پژوهشی روان شناسی دانشگاه تبریز، شماره۱، ۷۹-۹۷.
سلیمانی وهمکاران، (۱۳۸۸)، تأثیر آموزش مهارت های اجتماعی بر سازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دیرآموز، نشریه تعلیم و تربیت استثنائی، شماره۹۵و۹۶، ۹-۲۲.
سلیمانی، منصور، (۱۳۸۸)، آموزش مهارت های اجتماعی رویکردی نو، نشریه، رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره ۵۱، ۳۴-۳۷.
سعیدی، حسام، میر حسینی، سیده سامیه وحبیبی نیا، فاطمه، (۱۳۹۰)، اثرات توانایی ذهنی و هوش هیجانی بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی، نشریه تدبیر، شماره۲۳۷، ۵۵-۶۶.
شهنی ییلاق، منیجه، بنابی مبارکی، زهرا وشکرکن، حسین، (۱۳۸۴)، بررسی روابط بین موضوعی و درون موضوعی انگیزش تحصیلی(خودکارآمدی، ارزش تکلیف، هدف های عملکردگرا، عملکردگریز و تبحری) در دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان شهراهواز، مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز،شماره۳، ۴۷-۷۶.
شریفیان، اکبر،(۱۳۸۱)، عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان شاهد، فصلنامه‌ی علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، ش ۱۵و ۱۶.
صغری، فاطمه، (۱۳۷۰)، الگوی اجتماعی زن مسلمان در جامعه ی اسلامی، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
طالب زاده نوبریان، محسن، صالح صدق پور، بهرام و کرامتی، انسی، (۱۳۸۷)، بررسی تاثیر جو اجتماعی مدارس متوسطه بر پرورش مهارت های اجتماعی دانش آموزان، نشریه مطالعات برنامه درسی، شماره۸، ۲۳-۴۶.
ظهیری ناو، بیژن ورجبی، سوران، (۱۳۸۸)، بررسی ارتباط گروهی از متغیرها با کاهش انگیزش تحصیلی دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی، دو ماهنامه علمی _پژوهشی دانشگاه شاهد، سال ۱۶،شماره۳۶، ۶۹-۸۰.
عابدی، احمد، عریضی، حمیدرضا و سبحانی نژاد، مهدی، (۱۳۸۴)، بررسی رابطه بین انگیزش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه شهر اصفهان با ویژگی های شخصیتی آن ها، دوماهنامه علمی –پژوهشی دانشگاه شاهد،سال۱۲، شماره۱۲، ۲۹-۳۸.
قلتاش، عباس؛ اوجی نژاد، احمد رضا؛ بزرگر، محسن. (۱۳۸۹). تأثیر آموزش راهبردهای فرا شناخت بر عملکرد تحصیلی و خلاقیت دانش آموزان پسر پایه ی پنجم ابتدایی. فصلنامه روانشناسی تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن، سال اول، شماره ۴، زمستان ۱۳۸۹، ۱۳۵- ۱۱۹.
قلی زاده، آذر وامینی، اعظم، (۱۳۸۱)، بررسی رابطه مشارکت دانش آموزان دختر دبیرستان های خمینی شهر در فعالیت های اجتماعی با پیشرفت تحصیلی، ویژگی های جمعیت شناختی و رشد اجتماعی آن ها در سال تحصیلی ۸۰-۱۳۷۹، نشریه دانش و پژوهش در روانشناسی کاربرد، شماره۱۳و۱۴، ۱۰۳-۱۲۰.
گیدنز، آنتونی، (۱۳۸۷)، جامعه شناسی، (ترجمه، منوچهر صبوری)، تهران: نشر نی .
گرث، هانس وسی رایت، میلز، (۱۳۸۶)، منش فرد و ساختار اجتماعی، (ترجمه، اکبر افسری)، تهران: نشر آگه.
گلاب‌زاده، سیدمحمدعلی، (۱۳۸۵)، پژوهش تحلیلی در زمینه‌ی اُفت تحصیلی، چهارمین دوره‌ی مقاله‌نویسی علمی، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
لیوارجانی، شعله وغفاری، سارا،(۱۳۹۰)، بررسی رابطه هوش هیجانی و مهارتهای اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقطع دوم متوسطه شهر تبریز در سال تحصیلی ۸۹-۱۳۸۸، نشریه علوم تربیتی، شماره۹، ۷۱-۸۸.
لطف آبادی، حسین، (۱۳۸۰)، روان شناسی رشد(۲)، تهران: نشر سمت.
لواسانی، مسعود، کیوان زاده، محمد ,کیوان زاده، هدیه، (۱۳۸۶)، رابطه ویژگی های فردی، تحصیلی و خانوادگی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی شهر تهران، نشریه روانشناسی و علوم تربیتی(دانشگاه تهران)، شماره۷۴، ۹۹-۱۲۴.
مهرابی زاده هنرمند، مهناز، تقوی، فرخنده وعطاری، یوسف علی، (۱۳۸۸)، تأثیر آموزش جرأت ورزی بر مهارت های اجتماعی، اضطراب اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر، نشریه علوم رفتاری، شماره۷، ۵۹-۶۴.
ماوسن، پل هنری و دیگران،(۱۳۸۶)، رشد شخصیت کودک، (ترجمه، مهشید پاسایی)، تهران: نشر مرکز.
مویس، دانیل و رینولدز، دیوید، (۱۳۹۰)، آموزش مؤثر، (ترجمه، محمد علی بشارت وحمید شمسی پور)، تهران: انتشارات رشد.
مختاری پور، مرضیه وسیادت، سید علی، (۱۳۸۸)، بررسی مقایسه ای ابعاد هوش اخلاقی از دیدگاه دانشمندان با قرآن کریم و ائمه معصومین علیهم السلام، نشریه مطالعات اسلام و روان شناسی، شماره۴، ۹۷-۱۱۸.
معید فر، سعید، (۱۳۸۰)، بررسی اخلاق کار و عوامل فردی و اجتماعی موثر برآن، تهران: انتشارات بین الملل.
مصباح یزدی، محمد تقی، (۱۳۸۲)، فلسفه اخلاق، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
مژدگان، سپیده و نجفی، مینا، (۱۳۹۰)، بررسی رابطه آموزه های دینی توسط والدین با پرورش هوش اخلاقی کودکان سنین ۶ تا ۱۲ سال شهر تهران ۱۳۸۹-۱۳۹۰، اولین همایش ملی آموزش در ایران ۱۴۰۴، تهران، پژوهشکده سیاستگذاری علم و فناوری.
متسون، جانی واولندیگ، توماس، (۱۳۸۴)، بهبودبخشی مهارت های اجتماعی کودکان: ارزیابی وآموزش، ( ترجمه، احمد به پژوه)، تهران: انتشارات اطلاعات.
وست‌وود، پیتر، (۱۳۸۱)، آموزش و پرورش کودکان با نیازهای ویژه: روش‌های منطقی برای آموزش به کودکان دارای نیازهای ویژه، (ترجمه، شاهرخ مکوندحسینی)، تهران: انتشارات رشد.

یوسفی، علیرضا، قاسمی، غلام رضا و فیروزنیا، سمانه، (۱۳۸۸)، ارتباط انگیزش تحصیلی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی،سال۹، شماره۱، ۷۹-۸۴.
منابع انگلیسی
Amanda, W., & etal, (2008), Improving the Social Behavioral Adjustment of Adolescent: The Effectiveness of Social Skills Group Intervention, Journal child and family studies.
Amato PR. Studying marital interaction and commitment with survey data. Available from:
Anderson, J. G., (2004), Stability and change among three generations of Mexican – American: Factors affecting achievement,  American Educational Research Journal, Vol.14, Pp.285 -309.
Beheshtifar M, Esmaili Z, Nekoie.Moghadam M. (2011). Effect of moral intelligence on leadership. Eur J Econ Finan Admin Sci; 43: 1-7
Borba, M.,(2005),The step-by-step plan to building moral intelligence, Nurtuing Kids Heart & Souls, National Educator Award, National council of self-esteem.Jossey-Bass
Brayan, T., Donahune. M., & Pearl, R., (2004), Learning disabled children’s peer interactions during a small group problem – solving task, Learning Disability Quarterly, Vol.16, Pp.13-22.
Binet, A., & Simon, T.,(2000), The  development of intelligence in children, San Francisco: freeman.
Beheshtifar,M., Esmaili, Z., & Nekoie Moghadam, M., (2011), Effect of moral intelligence on leadership, Eur Journal Econ Final Admin Sci, Vol.43, Pp. 1-7.
Borba, M., (2005), The step by step plan to building moral intelligence, Nurturing kids hearts & souls, San Francisco: Jossy-Boss.
Barton Arwood, S., Morrow, L., Lane, K., (2005), Project Improving Teaches Ability to Address students social needs, Educational and treatment of children.
Campbell, B., (2003), Multiplying intelligence in the classroom, New York: basic books.
Centra, J., & Rock, D., (2000), College environments and students and student academic achievement, American Educational Resarch Journal, Vol.10Pp. 623 -633.
Clarken RH. Moral Intelligence in the Schools. http:// sccn612final. wikispaces.com/file/view/Moral+Intelligence+and+Forgiveness.pdf.(accessed in 2012)
Chen, H., Wang, Q., & Chen, X., (2001), School achievement and social behaviors: Across lagged regression analysis, Acta psychological sincia, Vol.33, No.6, Pp.532-545.
. Col.J.D& Dodge.K.A.(1983). Continulty of children social status a five year longitudinal study Memill-palmer Quartrly. 29 PP.261-282.

۶- پس از آن که اورمزد اسراردین را بر زرتشت آشکار کرد،روی گداخته بر سینه او ریختند و شکم او دریده شد،اما آسیبی ندید.
۷- دست و پای اسب گشتاسب در شکم حیوان فرو رفته بود و در این هنگام زرتشت در زندان بود .گشتاسب او را آزاد کرد و دست و پای اسب باز شد.
۸- شهرستانی در کتاب ملل و نحل گوید: در دینوریه به کوری برخورد. گفت: «گیاهی را برگیرند و شیره اش را درچشم وی بریزند تا بینا شود»و آن گیاه را برای ایشان توصیف کرد.چنین کردندوکور بینا شد.

ب) زرتشت از دیدگاه اسلام
از آنجا که اسلام، صریحاً ایمان به پیامبران گذشته را هم‌ردیف به پیامبر اسلام اعلام کرده‌است(سورهٔ بقره آیه ۲۸۶)، زرتشت هم یک پیامبر الهی شناخته شده‌است. چنان که در قرآن سورهٔ حج آیهٔ ۱۷، زرتشتیان را مجوس نامیده‌است و در ردیف پیروان ادیان آسمانی آورده‌است.(باهنر،رفسنجانی:۴۰)
البته بین اهل ایمان و یهود و صابئان و نصاری و مجوس، و آنانکه به خدا شرک آوردند محققاً روز قیامت میان آنها خدا جدائی افکند که او بر احوال همهٔ موجودات عالم (بصیر) و گواه است. (سورهٔ حج، آیهٔ ۱۷)
در قرآن کلمهٔ مجوس به عنوان یک دین ذکر شده‌است و چون از مشرکان جدا شده‌است، بسیاری این برداشت را کرده‌اند که در اصل دینی یکتاپرستانه بوده‌است. (قرشی:۲۳۹)
همچنین در برخی احادیث اسلامی از زرتشت به عنوان پیامبر مجوس نام برده شده‌است.(الاحتجاح: ۳۴۶ ) بنابر این، از دیدگاه اسلام، زرتشت پیامبری از جانب خداوند است که دارای کتاب آسمانی بوده‌است. (باهنر،رفسنجانی:۴۰) زرتشت نیز خود را پیامبر دانسته‌است، آنجا که می‌گوید: «اهورامزدا، مرا برای راهنمایی در این جهان برانگیخت، و من از برای رسالت خویش، از منش پاک تعلیم یافتم.» مسلمانان باور دارند که آموزه‌های اصیل زرتشت به مرور زمان دستخوش تحریف شد و توحید زرتشت به شرک تبدیل گشت، دستورات آن از خرافات و اباطیل پر شد و در مسیر سود طبقات حاکم جامعه قرار گرفت. (باهنر،رفسنجانی:۴۰)
۲-۲-۴. زمان ظهور زرتشت
در فضائی که کاهنان، ساحران، آتشبانان بی شمار به بهانه وساطت صدها خدا و خدای نما مردم ساده را گوسفندوار به کنار قربانگاهها، معابد و آتشگاه ها می کشیدند و با اوراد و آداب و اعمال اسرار گونه به جلب توجه قدرتهای ساختگی مافوق بشری تظاهر می نمودند؛ در محیطی که انسانها با وحشت و هراس به هر پدیده طبیعی می نگریستند و در هر گوشه ای به انتظار برخورد با موجودات عجیب و مافوق الطبیعه بودند. در دورانی که بشر خود را اسیر نیروهای خارق العاده و رام نشدنی میدانست و امیدوار بود سرنوشت خویش را با شرک و بت پرستی، نیایش مردگان و هراس از زندگانی که با خرافات و شعائر و آداب بدوی آمیخته شده بود تحول بخشد. ابرمردی ظهور کرد که پیام نافذ یگانه توحیدش و صدای پر طنین حق پرستیش مرزهای زمان و مکان را در هم ریخت و از لابلای قرون و اعصار تاریخ جهل را در نوردید و به فضاها و مکانهای دور پراکند.
او مبشر سرور و صفا و راستی و محبت بود و مبلغ اراده و اختیار و کار و فعالیت. او بر آن شد که سرنوشت بشر را از کف اختیار خدایان و کاهنان، رمالان و سرداران و سردمداران بدر آورد و در دستهای پر توان و سازنده انسانهای راست پندار و راست کرداری که جز در مقابل حق سر فرود نیاورند قراردهد. و همین امر موجب اشاعه سریع اندیشه های او و سربلندی ایرانیان آگاه گردید. سرودهای مذهبی که از اعصار بسیار کهن بنام (گاثاها) بر جای مانده است بخشی از پیام های زرتشت است که با رسالتش انقلاب فکری عظیمی را در اندیشه بشری پایه گذاری کرد. این اندیشه والا هر چند ابتدا به ظاهر پیروان بسیار نیافت ولی در بسیاری از مکاتب فکری و مذهبهای دورانهای بعد اثر خود را بجای گذاشت. (کاظمی،۱۳۹۰)
آریاها احساسات و عواطف و معتقدات خود را بیشتر در لباس شعر و سرود نمایان می ساختند و گفتار منظوم از هنرهای جالب توجه آنان بشمار میرفت. به ویژه میتولوژی و اسطوره های مذهبی و فولکلوریک خویش را به صورت حماسه و شعر میسرودند که حفظ کردن و انتقال آنها نیز بسیار آسانتر صورت میگرفت. سرودهای ریگ ودای آریاهای هند از کهن ترین نمونه های این اسطوره ها و معتقدات مذهبی منظوم است. سرودهای زرتشت و سرانجام سروده های نغز و دلکش گویندگان قدیم پارسی را که در ادبیات جهان بی نظیر است می توان نشانه های جوان تری از این هنر آریایی دانست.
گاث یا به زبان اوستای قدیم “گاثا” به معنی سرود است و در زبانسانسکریت یا زبان آریائیان هند، نیز همین مفهوم را دارد. در پهلوی یا زبان ایرانیان دوران ساسانی نیز “گاث” به معنی سرود بوده است. نام حقیقی زرتشت به آنگونه که در گاثاها آمده «زرتوشتره اسپیتامه» است. یونانیان، زرتشت را “زرو آستر” می نامیدند و معتقد بودند که این نام را کلمه آستر یا استر (ایستار) به معنی ستاره مشتق شده و مفهوم آن ستاره شناس بوده است.
پروفسور گیگر خاورشناس مشهور آلمانی معتقد است که برخی از یونانیها نام او را ترکیبی از کلمات زئیرا به معنی نیاز و استر (استار) به معنی ستاره میدانستند که رویهم مفهوم آنکه به ستاره نیاز می برد (یا مدد میگیرد که همان محاسبات نجومی است) داشته است. بهمین جهت گاهی هم زرتشت را استروتوتم یا فرمانروای ستارگان (که همان عالم آگاه بر ستارگان باشد) می نامیدند. (کاظمی،۱۳۹۰)
۲-۲-۴-۱. رستاخیز زرتشت و تعلیمات وی
آئین اوستا خود به خود بوجود نیامده بلکه دارای مؤسس است که از آن طریق مندرجات اوستا را با کیش قدیم آریایی و آئین شرک ایران مقایسه می کنند و تحولی را نمایان می بینند که تحقق پذیرفته و دین جدید در آنزمان تأسیس شده است. از طرفی زرتشت در گاتها از خویشتن چون انسانی ساده سخن می گوید، نه چون یک وجود افسانه ای. از خداوند متعال (اهورامزدا) به او وحی شده است که آئین خود را به هم میهنانش و همچنین خانواده ای که در زندگانی او سهم عمده داشته اند و در تبلیغات کمک کرده اند اعلام دارد، با این ترتیب مطالعه منشاء و مبدأ دین زرتشت به طریق قانع کننده ای مشکل و شاید غیر ممکن می باشد، زیرا مهمترین مدرکی که درباره این دین بدست ما رسیده است کتاب آسمانی همان دین می باشد که به نام (اوستا) موسوم و حقیقت امر این که ، کتاب اوستا هشتصد سال بعد از زرتشت، پیامبر این دین نوشته شده است، این کتاب شامل سه بخش و از مبادی مختلف می باشد.
گاتها که قدیمی ترین قسمت های اوستا و شامل سرودها است در زمان هخامنشیان تدوین یافته و قسمتهای دیگر اوستا در زمان های بعدی درست شده است، در زمان ساسانیان همه قسمت اوستا را جمع آوری کردند و هم در این دوره بود که اوستا (تمام کتاب اوستا) تدوین یافت و این خود در دوراه ای بود که آئین زرتشت دین رسمی و انحصاری سراسر ایران زمین شده بود. زرتشت در کتاب مقدس اوستا (زاراتوشترا) خوانده شده است. (کاظمی،۱۳۹۰)
مطابق آنچه که از اوستا معلوم میشود، زرتشت در «مدی» بدنیا آمده و از میان طایفه ای از مغ ها برخاسته است و این طبقه و طایفه در حقیقت از مردم عاقل و اهل نظر و فیلسوف و دانشمند ملت ایران بود.
در سی سالگی به الهامات و وحی های آسمانی رسید که در آنها امشاسپند و (هومانو) که به معنی پندار نیک است بنظر او آمد؛ و او را به آسمانها برد و به خدا نزدیک کرد. زرتشت دستورات خدائی را گرفت، به فواصل ده سال شش بار دیگر این الهامات به او دست داد، در چهل سالگی رسماً برای تبلیغ دین جدید به مبارزه و پیکار پرداخت. بیش از دو سال از ظهور او نگذشته بود که توانست با تبلیغ مؤثر، پادشاه عصر یعنی (ویشتاسب) را بدین خود برگرداند و به پشتیبانی همین پادشاه بود که زرتشت توانست همه ایران را به آئین زرتشتی آشنا کند و بدون ترس در همه جا دین خود را رواج دهد؛ زیرا دیگر نه از مجازات می ترسید و نه مانعی برای کار او وجود داشت، آنوقت گروه گروه مردم به دین او در می آمدند و همه ایران از آن آگاهی داشتند. بیش از سی و پنج سال زرتشت به پشتیبانی و اجرای مراسم دین خود پرداخت و این بدون شک به کمک و پشتیبانی سلسله هخامنشی بود. وی در سن هفتاد و هفت در جنگی مقدس که علیه یورش قبیله (هیاوآ) می کرد زندگی را بدرود گفت؛ و یا بقولی با هفتاد تن از پیروانش در پرستشگاه بلخ حین نیایش و ستایش اهورامزدا بدست “براتور” نام تورانی به شهادت رسید. برخی از محققان نوشته اند که در دوران باستان چند نفر به نام زرتشت آمده اند که مروج عقاید زرتشت نخستین بوده اند؛ از جمله فریدون را “زرتشت ثانی” و جاماسب را “زرتشت سوم” دانسته اند که در زمان ویشتاسب پدر داریوش ظهور کرده است.
زرتشت به دو عالم معتقد است: یکی روحانی یا «مینو» و یکی جسمانی یا «گیتی» و آنچه در عالم است به دو قسم تقسیم می کند؛ تقدیر یا «بخشش» و فعل یا «کنش» و حرکات افعال انسان را سه قسم می کند؛ اعتقاد یا «منش»، گفتار یا «گویش»، رفتار یا «کنش»، و وقتی انسان به مرتبه سعادت عالی رسیده و، به یزدان نزدیک شده و اهل بهشت است که هر سه چیزش اصلاح و دارای: اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک شده باشد. زرتشت می گوید، بنای آفرینش عالم بر اضداد است و این خاکدان میدان مبارزه نیکی و بدی یا جنود یزدان و اهرمن، و کائنات مابین گیر و دار این قوا واقعند و سعادت بشر بستگی به پیروی این دو چیز متضاد است و بهشت جاویدان منزل پیروان یزدان و صاحبان نیت و گفتار و کردار نیک است و دوزخ اتباع پلیدان و ارواح اهرمنی.
(کاظمی،۱۳۹۰)
۲-۲-۴-۲. اعتقاد به ظهور آخرین منجی
به موجب مقررات، آئین زرتشت هر هزار سال از دختری باکره از نطفه زرتشت نجات دهنده ای نمایان می شود، در هزاره سوم یعنی آخرین دوره (سوشیانت) ظهور می کند، مردگان زنده می شوند؛ حوادث آسمانی موجب ذوب شدن فلزات در دل کوهها می گردد؛ فلز ذوب شده برای مؤمنین شیر سرد و برای دشمنان دین، دردناک است، مردم بدکار و شیاطین نابود می شوند، نیکوکاران به آب زندگی جاوید می رسند. طبق مدرکی سوشیانت و بنا بر سند دیگر شخص زرتشت خودش آئین مزدا را تکریم و تقدیس می کند؛ بدی از جهان می رود و خوشی و شادی برقرار میگردد. کرگ لینگر می نویسد: «در دین زرتشت مفهوم بزرگی وجود دارد که نه در آئین مصریان قدیم دیده می شود و نه در اندیشه های بسیار عمیق هندو، آن این است که جهان دارای تاریخ است و از قانون تحول پیروی می کند، وضع فعلی ،جهان را به مرحله نهائی رهبری می کند، همه نیروها در کار خود باید به آن راه بروند، در نظر زرتشت دنیا از برنامه استمرار تاریخ پیروی می کند و میدان جنگ است، مبارزه ای پر شور، نیروها را مقابل یکدیگر قرار داده است و این امر واجب است و نتیجه آن تکامل مردم با تقوی و بهره مندی از زندگی جاویدان است.» (کاظمی،۱۳۹۰)
۲-۲-۴-۳. جایگاه برزخ
طبق آئین زرتشت بین بهشت و دوزخ جائی است که برزخ نامیده می شود، و این محل جای کسانی است که اعمال نیک و گناهان آنها یکسان است، این دسته در برزخ تا روز واپسین خواهند بود و آنگاه که همه مردگان زنده شدند آنها نیز بیرون خواهند آمد، زیرا دیگر صاف و پاک شده اند و به مقر سعادتمندان خواهند رفت. (کاظمی،۱۳۹۰)
۲-۳. تفاوتها و شباهتهای دین زرتشت با دین اسلام
الف) شباهت های دین زرتشت و اسلام
از پیشوایان اسلام، روایاتی وجود دارد مبنی بر این که زردشتیان پیامبری داشتند و او صاحب کتاب آسمانی بود، لیکن بعدا از بین رفت. طبق این دیدگاه: آیینی که زرتشت به جهانیان عرضه داشت، آیین توحیدی بود و به مبدأ و معاد و هدایت شریعتی خداوندی و نبوت معتقد بود. شهید مرتضی مطهری می گوید: “آن چه در مورد زرتشت محقق است این که او به توحید در عبادت دعوت می کرد. اهور امزدا از نظر شخص زرتشت نام خدای نادیده، خالق جهان و انسان است، و تنها موجودی است که شایسته پرستش است.” زرتشتی ها معتقدند که روح آدمی پس از مرگ در عالم دیگری زندگی می کند و زندگی او براساس کارهای دنیوی اش می باشد. فرد اگر نیکوکار باشد، در زندگی پس از مرگ، متنعم می شود و از زشتکاری خویش معذب می گردد. آنان به بهشت، جهنم و اعراف اعتقاد دارند. در این باورها (مبدأ، معاد و نبوت عامه) بین اسلام و زرتشت اشتراک هست. در مسائل اخلاقی همانند راستگویی و پرهیز از دروغ نیز دو آیین تا حدودی مشترک اند. جایی که شعار زرتشتیان پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک است، و می گویند: راستگویی آدمی را به بهشت و دروغگویی به جهنم سوق می دهد. شبیه این اعتقاد در اسلام هم وجود دارد که گفته شده: نجات در صداقت و هلاکت در دروغگویی است. (کاظمی،۱۳۹۰)
ب) تفاوت های دین زرتشت و اسلام
اما جدای از این چند امر مشترک، در بسیاری از امور تفاوت هست، مثلا دین اسلام بر محور رهنمودهای پیامبر اسلام، وحی به حضرت و قرآن قرار دارد .که زرتشتی ها را قبول ندارند. آنان آتش را مقدس می شمارند و در آتشکده ها آتش را فروزان نگاه می دارند. پیراهن مقدس (سد ره) را طی مراسمی به تن پسران می پوشانند و ریسمان مقدس (کسستی) را بر کمرشان می بندند. کالبد مردگان را در برج خاموش یا در دخمه می نهند و آن را غذای لاشخورها می سازند. این ها را مسلمانان قبول ندارند. در اعتقاد زرتشتیان جهان از دو نظام خیر و شر تشکیل شده است. ذات خوب به همراه شش فرشته روح های جاویدان و ازلی را تشکیل می دهند. ذات بد به همراه شش فرشته شر، هفت روح خبیث را تشکیل می دهند. زردشتی ها به ازدواج با محارم روی می آورند، که در اسلام پذیرفته شده نیست. در اسلام امهات مسائل احکامی و آنچه که به عنوان فروع دین معروف است، در ده عنوان: نماز، روزه، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، زکات، تولی و تبری، خلاصه می شود که این ها را زردشتی ها قبول ندارند. (کاظمی،۱۳۹۰)
۲-۴. مفهوم موعود در دین زرتشتی
منجی آخر الزمان در جهان‏بینی و معادشناسی زرتشتی جایگاهی ارجمند دارد وبه‏همین جهت از آن بسیار گفته و نوشته‏اند. با این وصف، کنکاش‏ها درباره ماهیت ومفهوم اندیشه نجات‏بخشی در باورهای مزدیسنایی اقناع‏کننده نبوده و هنوز شناخت‏کاملی از آن به‏دست نیامده است. از این‏رو، در نوشتار حاضر کوششی رفته تا با بازخوانی مباحث مربوط به موعود زرتشتی، جنبه‏ه ای ناگفته‏ای از آن وانمایی شود.
مزدیسنان موعود یا منجی را «سوشیانت یا سئوشینت» نام کرده‏اند. این واژه اسم فاعل‏مضارع از ریشه«~ «us» ~»و«~as» ~»، به معنی «سود» بوده (ویدن گرن:۱۲۹) که به «آن کسی که سود خواهدرساند» و نیز «رهاننده» ترجمه شده است. (پورداوود:۸)
در متون دینی زرتشتی، هنگامی‏که از اوستا تا کتب متأخر به پیش برویم، متوجه‏می‏شویم که مفهوم «سوشیانت» یا همان منجی از لحاظ کمی و کیفی بسط رو به ‏تزایدی ‏پیدا کرده است . برای درک بهتر موضوع، جایگاه و تعریف «سوشیانت» را به ترتیب دراوستا و سایر منابع زرتشتی بررسی می‏کنیم:
«سوشیانت» درگاثاها
در گاثاها، که آنها را سروده‏های زرتشت می‏شمارند، واژه «سوشیانت» در دو صیغه مفردو جمع استعمال شده است. به عقیده غالب پژوهندگان، کاربرد شکل مفرد این واژه درگاثاها بر شخص زرتشت دلالت دارد: (پورداوود:۹)
«ای مزدا!
چگونه دریابیم که تو در پرتو «اشه» برهمگان و برآنان که سر آزار مرا دارند، فرمان‏می‏رانی؟
مرا به درستی از هنجار «منش نیک» (زینر:۵۶-۶۳) بیاگاهان. «سوشیانت» باید بداند که پاداش وی‏چه‏سان خواهد بود» (یسنه‏هات ۴۸، بند۹) .
«… «کی گشتاسپ» هوادار «زرتشت سپیتمان» و «فرشوشتر» ، راه راست دینی رابرگزیده‏اند که «اهوره» به «سوشیانت» فرو فرستاد» (یسنای ۵۳، بند۲) .
علاوه بر این، در گاثاها، سوشیانت به شکل «جمع» هم آمده و به‏نظر می‏رسد در این‏حالت، به آیندگانی اشاره دارد که با بهره‏مندی از «منش نیک» ، راه زرتشت را پی خواهندگرفت : (بویس:۳۲۶)
«ای مزدا!
چنین خواهد بود «رهانندگان سرزمین‏ها» (سوشیانت‏ها)، که با «منش نیک» خویشکاری می‏ورزند و کردارشان بر پایه «اشه» و آموزش‏های تو است. به‏راستی‏آنان به درهم شکستن خشم برگماشته شده‏اند» (یسنه‏هات ۴۸، بند۱۲).
به این ترتیب، در گاثاها هنوز سوشیانت چهره‏ای مرتبط با پایان گیتی، «فرشگرد» و داوری انجامین نیست، بلکه چون اصطلاحی عام و آشنا، برای همه آن نیک ‏نفسان ‏منتظری به‏کار رفته است که زرتشت نیز در شمار آنان قرار دارد. (کمبریج: ۴۶۶)
در واقع، کاربرد مفهوم سوشیانت در گاثاها کاملا با آنچه بعدها ـ و در متون دینی ‏زرتشتی ـ شاهد آن خواهیم بود، متفاوت است؛ زیرا در این سروده‏ها به‏هیچ‏وجه ازنقش‏آفرینی او در فرجام جهان یاد نشده و حتی می‏توان گفت که در گاثاها، سوشیانت‏ بیشتر نمودی این دنیایی و خاکی دارد. برای مقایسه، به این سرودهای زرتشت راجع به‏پایان گیتی نگاه کنید که در آنها هیچ اشاره‏ای به سوشیانت نشده است:
«ای هوشمندان!
بشنوید با گوش‏ها [ی خویش‏] بهترین [سخنان‏] را و ببینید با منش روشن و هر یک‏از شما ـ چه مرد و چه زن ـ پیش از آن‏که رویداد بزرگ به کام ما پایان گیرد، از میان‏دو راه، [یکی را] برای خویش برگزینید و این [پیام‏] را [به دیگران‏] بیاموزید» (یسنه‏هات ۳۰، بند۲) .
«آن‏گاه شکست و تباهی بر «دروج» (۱۵) فرو خواهد آمد و آنان که به نیک‏نامی شناخته‏شده‏اند، به آرزوهای خویش خواهند رسید و به سرای خوش «منش نیک» و «مزدا» و «اشه» راه خواهند یافت.» (یسنه‏هات ۳۰، بند ۱۰) .
«ای اهوره!