حریم خصوصی: اینکه یک وب سایت از چه مقیاس امنیتی جهت محافظت از اطلاعات جمع آوری شده استفاده می کند و بازدیدکنندگان چطور می توانند اطلاعاتشان را تغییر دهند و یا حذف کنند برای جلب اطمینان بازدیدکنندگان و خریداران حایز اهمیت است. در این راستا پیشنهاد می شود آژانس ها سیاست مربوط به حریم خصوصی خود را توسط برخی موسسات معتبر و مورد اطمینان تایید و از آن ها گواهی اعتبار دریافت کنند مانند نماد اعتماد الکترونیک. اکثر این موسسات بازدیدکنندگان را مطمئن می سازند که سیاست مربوط به حریم خصوصی آن وب سایت کاملا بی طرفانه و عادلانه تهیه شده است در پایان نیز پیشنهاد می گردد به مشتریان این اطمینان داده شود که از اطلاعات مربوط به کاربران نظیر آدرس ایمیل ، تلفن ، نام و … حفاظت و از سوء استفاده از اطلاعات جلوگیری می شود. همچنین از دریافت اطلاعات غیر ضروری که ممکن است باعث نگرانی مشتری شود پرهیز گردد و نهایتا از ارائه اطلاعات شخصی مشتریان به وب گاه های دیگر و یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر پرهیز می شود.

قدرت نام تجاری: از آنجا که قدرت نام تجاری یکی از عوامل موثر بر اعتماد است و اولین شرط ایجاد یک نام تجاری قوی، به خاطر سپاری قوی در ذهن مصرف‌کنندگان است به مدیران آژانس ها توصیه می گردد با تبلیغات مناسب، برند و نام تجاری خویش را در ذهن مصرف کنندگان پر رنگ سازند. از آنجا که تعهد به برند منجر به وابستگی روانی در مصرف‌کنندگان می‌شود، مدیران باید با شناخت هرچه بیشتر نیازهای عاطفی کاربران، قدرت برند خود را افزایش داده و از هر فرصتی برای نوآوری در این زمینه استفاده کنند. به نظر می‌رسد استفاده از تبلیغات جذاب به‌ منظور بر انگیختن احساسات و عواطف، علاوه ‌بر تقویت تعهد کاربران فعلی، می‌تواند در آگاه ساختن و جذب کاربران جدید موثر واقع شود. بنابرگفته کاتلر، بهترین برنامه تبلیغاتی آن است که رجحان را در مصرف‌کنندگان متعهد تقویت کند و در عین حال بر مصرف کنندگانی که احتمال تعویض برند مصرفی در آنها وجود دارد، تاثیرگذارد و ایجاد آگاهی کند.
پیشنهادات کلی
ایجاد و الزام استفاده کامل از سیستم رده بندی کالا(بحث رده بندی کالا، سرویس و محصولات در بازار سرمایه، خدمات و تولید ایران به صورت معمول نیز مغفول مانده است(به جز پرژوه بارکد- ایران کد) ایجاد این سیستم می تواند به افزایش رقابت که زیر ساخت پنهان توسعه تجارت الکترونیکی می باشد کمک کند).
الزام ارائه دهندگان تبلیغات و کالا و خدمات به داشتن گواهی مدیریت امنیت اطلاعات^[۷۰] در سطوح مختلف(در ایران علی رغم قدمت ۱۰ساله در حوزه پیاده سازی مدیریت امنیت اطلاعات (ISO 27001) و تاکید قوانین و بخشنامه های بالا‌دستی مانند شورای عالی امنیت کشور به کلیه سازمان ها در ضرورت ایجاد مدیریت امنیت اطلاعات هنوز تعداد معدودی از موسسات موفق به گرفتن گواهی مربوطه شده‌اند. بروز رسانی گواهی ها باعث افزایش اعتماد مشتریان و سازمان های درگیر به ارائه دهندگان کالا و خدمات می گردد.
محفوظ ماندن اطلاعات شخصی و مالی خریداران.
تایید امنیت سایت توسط یک موسسه و مرکز ملی اعتماد.
استفاده از توصیه نامه^[۷۱] که نشان دهنده آن است که آیا مشتریانی که قبلا از وب سایتی خرید کرده اند از کالا و یا سرویسی که خریده اند راضی هستند یا خیر.
فراهم آوردن مشخصات تماس فروشنده برای کاربران.
۵-۵- محدودیت های پژوهش
قلمرو مکانی پژوهش صرفا آژانس های مسافرتی دارای سایت استان مازندران بود بنابر این ممکن است امکان تعمیم وجود نداشته باشد.
باتوجه به اینکه پرسشنامه در حضور کارکنان آژانس تکمیل می شد احتمال پاسخ های غیر واقعی وجود داشت.
۵-۶- پیشنهادات برای پژوهش­های آتی
با انجام و به پایان رساندن هر پژوهش، دیدگاه های جدیدی به وجود می آید و مسیرهایی نو برای تحقیقات آینده باز می شود. بعضی از پیشنهاد ها جهت انجام پژوهش های آتی برای سایر پژوهشگران در ذیل اشاره می گردد.
این پژوهش صرفا در آژانس های مسافرتی استان مازندران انجام شد پیشنهاد می گردد تحقیق مشابهی در سایر جوامع آماری صورت گیرد.
همچنین برای نتیجه بهتر پیشنهاد می گردد پرسشنامه به صورت الکترونیک ارسال گردد که متاسفانه امکان چنین کاری در این پژوهش فراهم نشد.
دسته بندی های مختلفی برای ویژگی های سایت و کاربر وجود دارد پیشنهاد می گردد با شناسایی متغیرهای دیگر در این غالب پژوهش دیگری انجام گردد.
پیشنهاد می گردد در زمینه اولویت بندی عوامل موثر بر اعتماد الکترونیک در وب سایت های گردشگری پژوهشی صورت گیرد.
پیشنهاد می گردد مطالعه ای در زمینه نقش سازمان مدیریت مقاصد^[۷۲] در توسعه گردشگری الکترونیک در ایران انجام گردد.
همچنین پیشنهاد می گردد در پژوهشی دیگر اعتماد به عنوان متغیر میانی در نظر گرفته شود و تاثیرش بر متغیرهایی نظیر وفاداری و رضایت و یا قصد خرید سنجیده شود.
همچنین پژوهشی با عنوان بهره گیری از قدرت نفوذ شبکه های اجتماعی و بازاریابی آنلاین در صنعت گردشگری صورت گیرد.
منابع و مآخذ
منابع فارسی:
الهی، شعبان، شایان، علی و قیصری رمضانیان، ملیحه (۱۳۸۸). طراحی چهار چوبی برای پذیرش تجارت الکترونیکی از سوی کاربران:تبیین نقش اعتماد، کیفیت و رضایت. ششمین کنفرانس بین المللی مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات، تهران.
الوانی، سید مهدی و دانایی فرد، حسن (۱۳۸۰). مدیریت دولتی و اعتماد عمومی، دانش مدیریت، سال چهارم، شماره ۵۵.
امینی، مرجان، رحیم نیا، فریبرز و نبی زاده، طاهره (۱۳۹۰). ارائه چارچوبی برای فرایند ایجاد اعتماد الکترونیک و توسعه تجارت الکترونیک، ششمین همایش ملی تجارت و اقتصاد الکترونیک، تهران.
بمانیان، محمدرضا، پور جعفر، محمدرضا و محمودی نژاد، هادی (۱۳۸۷). ارائه مدل پیشنهادی جهت پیاده سازی گردشگری الکترونیک در طرحهای توسعه گردشگری روستائی. فصلنامه مدیریت شهری، شماره ۲۳، ص ۷۳- ۷۸.
بشیری، لعیا (۱۳۹۰). گردشگری الکترونیک، ماهنامه دولت الکترونیک، شماره سیزده، ۱-۱۷.
پاپلی یزدی، محمدحسین و سقایی، مهدی (۱۳۸۵). گردشگری ( ماهیت و مفاهیم)، تهران: انتشارات سمت.
پور برات، حمیدرضا (۴مرداد ۱۳۹۴). گزارش سازمان جهانی گردشگری از آخرین وضعیت جهانی توریسم، اقتصاد ایران، http://www.ireconomy.ir/،] ۲۳/۰۷/۱۳۹۴[.
ترابی، مهرنوش و زمانی، کرشنا (۱۳۹۲). بررسی اعتماد و امنیت در تجارت الکترونیک و ریسک ها و تهدید های موجود در آن، هشتمین سمپوزیوم پیشرفت در علم و صنعت ،آذر، مشهد.
جمال آباد، غدیر (۱۳۹۰). شناسایی المان های اثرگذار بر احساس امنیت و احساس اعتماد به هنگام استفاده از سیستم های پرداخت الکترونیکی، ششمین همایش ملی اقتصاد و تجارت الکترونیک، تهران.
حمیدی زاده، محمدرضا و مجرد، فائق (۱۳۸۸).ارزیابی تطبیقی وب گاه هتل های لوکس بر اساس مدل۷cدر بازاریابی اینترنتی. فصلنامه اقتصاد و تجارت نوین، شماره های ۱۵و۱۶، ص۲۱۲-۲۲۷.
حنفی زاده، پیام و مهرداد، رضائی (۱۳۸۵). تجارت الکترونیکی: تعاریف، موانع و راهکارها،انتشارات ترمه، تهران، ص۱۱۵.
حافظ نیا، محمدرضا (۱۳۸۲). مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ نهم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)، ص۳۶-۴۳.
خدادادحسینی، سید حمید؛ شیرخدایی، میثم و کردنائیج، اسد الله (۱۳۸۸). عوامل مؤثر بر اعتماد مشتری در تجارت الکترونیک.مدرس علوم انسانی، شماره ۶۱، تابستان، ۹۳-۱۱۸.
دلاور، علی (۱۳۸۰). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، انتشارات رشد، تهران.
دهدشتی، زهره و شکیبا جمال آباد، غدیر (۱۳۹۲). مدل ساختاری جهت شناسایی مولفه های استراتژیک اثربخش بر نهادینه سازی گردشگری الکترونیک. فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، شماره۲۲، ۱۶۳-۱۹۰.
دلدار، محمد (۱۳۹۳). رفتار شکایتی مشتریان در هتل ها: نقش هوش هیجانی، خود کارآمدی، استراتژی های مقابله ای و تحمل ابهام، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشگاه مازندران.
دانایی فرد، حسن; الوانی، سیدمهدی و آذر، عادل (۱۳۹۱). روش شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع.چاپ ششم، تهران:انتشارات صفار-اشراقی.
رضوانی، حمیدرضا (۱۳۹۱). روش تحقیق در مدیریت. موسسه کتاب مهربان نشر، چاپ دوم، تهران.
راودراد، اعظم و محمدی، علی (۱۳۸۹). تفاوت شناخت حاصل از گردشگری واقعی و گردشگری مجازی (۱۳۸۹). فصلنامه تحقیقات فرهنگی، شماره دو، ۶۱-۸۸.
رحیم نیا، فریبرز; عبدی، زهرا و فاطمی، زهرا (۱۳۹۰). کنکاشی بر عوامل اعتماد زای وب سایت ها در بستر تجارت الکترونیک به منظور ارائه مدل مفهومی. ششمین همایش ملی تجارت و اقتصاد الکترونیک، تهران.
زرندی، سعید و عابدی جعفری، عابد (۱۳۸۸). بررسی مفهوم اعتماد در شهر الکترونیک. دومین کنفرانس بین المللی شهرداری الکترونیک، تهران.
سیدنقوی،علی و شکیبا جمال آباد، غدیر (۱۳۹۲). مولفه های مؤثر بر اعتماد گردشگران در حوزه گردشگری الکترونیک. مطالعات گردشگری، شماره ۲۱، بهار،۱-۲۸.
سیدجوادین، سیدرضا ؛ امینی، علیرضا و امینی، زهرا (۱۳۸۹). ارزیابی تاثیر برند بر وفاداری مشتریان صنعتی. چشم انداز مدیریت بازرگانی، شماره سوم، ص۵۷-۷۳.
شیخی، آزاده ؛ شافعی، رضا و فاروقی، هیوا (۱۳۹۲). بررسی عوامل موثر بر افزایش اعتماد مشتریان در خرید کالا و خدمات اینترنتی. مجله مدیریت بازاریابی، شماره۲۲، ۷۷-۹۷.
شفیعی، سعید (۱۳۹۰). مروری بر عوامل مؤثر بر اعتماد در تجارت الکترونیکی. ماهنامه دولت الکترونیک، شماره۱۳، ۴۱-۵۵.
صادقپور، بهرام و مرادی، وهاب (۱۳۹۲). تحلیل آماری با نرم افزار SPSS و AMOS . بابلسر، انتشارات دانشگاه مازندران.
طهماسبی پاشا، جمعلی و مجیدی، روفیا (۱۳۸۴). چشم انداز گردشگری سواحل جنوبی دریای خزر و آثار آن بر توسعه شهرها و روستاهای منطقه (مطالعه موردی: شهرستان تنکابن). مجموعه مقالات اولین همایش سراسری نقش صنعت گردشگری در توسعه استان مازندران. صفحه ۳۸.
عرفانیان، مجید (۱۶دی۱۳۹۳). رکوردهای گردشگری جهان در سال۲۰۱۴، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۳۳۸۷.

طوسی نیز بصائر را از طریق حسین بن عبیدالله از احمد بن محمد بن یحیی از محمّد بن یحیی العطّار از صفّار روایت کرده است^[۳۳]. صاحب وسائل الشیعه که بصائر الدرجات را در زمرۀ مصادر معتبر و قابل اعتمادِ کتاب خود قرار داده، طریقِ خود را در خاتمه کتاب به شیخ طوسی بیان کرده و صفّار را از جمله افرادی شمرده است که از این طریق کتب و روایات آنها را نقل میکند. با این بیان معلوم میشود که کتاب از طرق معتبری روایت شده است.
۸ـ نسخه های کتاب
بصائر الدرجات از جمله کتابهای پر نسخه است، بیش از ۳۰ نسخه خطی از بصائر در کشور وجود دارد؛ البته اکثر آنها ناقصتر از کتاب مطبوع است. به اعتقاد برخی از محققان کتاب بصائر الدرجات در ابتدا کتاب کوچکی بوده که از نظر ترتیب با کتاب حاضر متفاوت بوده است. سپس مؤلف به تدریج بر ابواب آن افزوده تا آنکه به شکل کنونی درآمده است و آنچه در طول قرون بعد در دست علمای شیعه متداول بوده، دو کتاب بصائر منسوب به صفّار بوده است، یکی بصائر الدرجات صغری و دیگری بصائر الدرجات کبری^[۳۴]. چنانچه صاحب وسائل الشیعه به هنگام برشماری مدارک کتاب خود به این امر تصریح کرده است: «و هی نسختان: کبری و صغری»^[۳۵] ظاهر کلام صاحب وسائل آن است که بصائر الدرجات صغری در دست او بوده است. مؤید دیگر قول شیخ طوسی در فهرست است آنجا که مینویسد: «وزیاده کتاب بصائر الدرجات».^[۳۶]
مرحوم آقا بزرگ تهرانی نیز وجود نسخه های متعدد برای بصائر الدرجات را تأیید کرده و خود وی نیز موفق به رؤیت برخی از آنها شده است و مطابقت آنها با نسخهای که در ایران به همراه کتاب نفس الرحمن در سال ۱۲۸۵ ق چاپ شده است را احراز کرده است. وی در عین حال اشاره دارد که نسخهای دیگر از بصائر را روایت کرده که از نظر ترتیب ابواب و اجزاء با نسخه چاپ شده در ایران مطابقت نداشته که ظاهراً همان نسخه «بصائر الدرجات صغری» بوده است.^[۳۷]

و چنانچه گفته شد بصائر الدرجات مشتمل بر ۱۰ جزء است در حالیکه به گفته شیخ آقا بزرگ تهرانی برخی نسخ مشتمل بر ۴ جزء هستند. در اینجا به تعدادی از نسخ بصائر الدرجات اشارهای میشود:
۱ـ قدیمیترین نسخهای که از بصائر موجود است، نسخهای است که در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی وجود دارد به شماره ۴/۳۸۲، زمان کتابت این نسخه ۵۹۱ هجری قمری است.
۲ـ نسخه دیگری در کتابخانه حضرت آیت الله مرعشی نجفی به شماره ۲۰/۲۱۹ وجود دارد که تاریخ کتابت آن محرم سال ۹۷۵ هجری قمری است.
۳ـ نسخهای در کتابخانه فاضل خوانساری است و تاریخ کتابت آن ۱۰۵۰ هجری قمری است.
۴ـ نسخهای، مربوط به کتابخانه سید حسن صدرالدینی است به خط محمّد زکیّ بن ابراهیم الجروقانی و روز جمعه ۱۸ ذیالحجه سال ۱۰۵۹ از کتابت آن فارغ گشته است.
۵ـ نسخهای در کتابخانه حسینیّه در نجف اشرف موجود است و با نسخه چاپ شده در سال ۱۲۸۵ قمری در ایران مطابقت دارد و تنها ۱۷۰ حدیث از نسخه چاپ شده کمتر دارد.
۹ـ ترجمه و شرحهای کتاب
با توجه به جستجوی فراوان متأسفانه به وجود ترجمه یا شرحی چاپ شده یا نسخهای چاپ نشده دست نیافتم. البته بنا بر نقل مرحوم آقا بزرگ، این کتاب دو ترجمه داشته است:
۱ـ ترجمه بصائر الدرجات از ایاز بن عبد الله الکتابی که در سال ۵۷۹ نوشته است.
۲ـ ترجمه بصائر الدرجات از محمّد باقر بن عبد الرزاق لاهیجی که در سال ۱۰۸۳ نوشته شده است.^[۳۸]
فصل اول:
علم اهل بیت در بصائر الدرجات
یکی از موضوعات مهم اعتقادی بحث علم پیشوایان الهی است که از مباحث کهن و بحثانگیز در حوزه دانش کلام و حدیث است. نحوه اعتقاد در این مسأله تأثیر سرنوشتسازی در مسیر زندگی انسان دارد و در نوع برقراری ارتباط با رهبران الهی و پیشوایان دینی تأثیرگذار میباشد. انکار خصوصیات بارز معصومین از جمله علم ویژه و آگاهیهای مخصوص آنها، دلسردی و عدم تبعیت از آنها را به دنبال دارد، و لازمه تبعیت کامل و صحیح، شناخت بهتر و آگاهی دقیق از مقامات و مراتب حیرتانگیز علمی آن بزرگواران میباشد. اگرچه میتوان این بحث را به طور عامتری مطرح کرد که شامل علم معصومین‰ باشد، اما دایره بحث ما در این نوشتار علم اهل بیت‰ است، آن هم از دریچه کتاب بصائر الدرجات؛ همچنانکه اشاره شد، بخش مهمی از حجم کتاب بصائر الدرجات را روایات مربوط به علم آل محمّد‰ دربر گرفته است و شاید همین امر باعث شده تا برخی این کتاب را تحت عنوان «بصائر الدرجات فی علوم آل محمّد‰ وما خصهم الله به» بنامند.^[۳۹] قبل از آنکه تفصیلاً به بررسی دیدگاه کتاب در مورد علم اهل بیت‰ بپردازیم، تذکر دو نکته لازم به نظر میرسد:
۱ـ مراد از اهل بیت‰ وجود مقدس پیامبر اکرم…، امیرالمؤمنین†، فاطمۀ زهراƒ و ۱۱ امام معصوم از فرزندان آن بزرگواران میباشد. نبی مکرم اسلام عنایت ویژهای به معرفی اهل بیت داشتند که نظیر آن در کمتر موردی دیده میشود، خصوصاً پس از نزول آیه شریفه } †WÙPVßXM… SŸÿX£STÿ JðS/@… ðˆYå<¡S~YÖ SØS|ÞWÆ ð¨`–QX£Ö@… WÔTT`åVK… gŒ`~TW‰<Ö@… `yS{W£TPXäV¹STÿWè …_¤kXäp¹WTŽ {^[۴۰]، که روشن شدن مصادیق اهل بیت برای برخی، مورد سؤال بود، به ویژه در مورد همسران آن حضرت، که داخل بودن آنان در اهل بیت برای خودشان و دیگران مورد ابهام بوده است، حضرت رسول… در مواقع متعدد و از راه های گوناگون اهل بیت را معرفی نمودهاند. در مواقعی با تصریح به نام کسانی که آیه در مورد آنان نازل شده است و یا کسانی را که آیه در مورد آنها نازل شده، زیر کساء وارد کرده و دیگران را منع فرموده و به صراحت مصادیق اهل بیت را معرفی نمود و یا چندین ماه، هر گاه برای نماز بیرون میآمد، از خانۀ فاطمهƒ می‌گذشت و میفرمود: «السلام علیکم اهل البیت. الصلاه الصلاه، انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت ویطهرکم تطهیرا»^[۴۱] و موارد بسیار دیگر که در منابع متعدد شیعه و سنی و به طرق مختلف روایت شده و به طور قطع میتوان در مورد آنها ادعای تواتر کرد؛^[۴۲] در نتیجه دائره بحث، علاوه بر ائمه هدی‰، پیامبر اکرم… و صدیقه کبریƒ را نیز شامل میشود و هر آنچه در طول بحث برای ائمه‰ اثبات شود به طریق اولی برای پیامبر اکرم ثابت خواهد بود و در مورد حضرت زهراƒ نیز با استناد به آیات و روایاتی که در مناقب و فضائل آن حضرت وارد شده و آن حضرت را صاحب ولایت کبری و در فضائل همردیف ائمه‰ قرار میدهد^[۴۳]، از جمله روایات متعددی که در همین کتاب بصائر الدرجات روایت شده است و اشاره به محدث بودن آن حضرت دارد و یا مراجعه ائمه هدی به مصحف آن حضرت به عنوان یکی از منابع علوم ائمه هدی، همگی بیانگر آن است که آنچه برای ائمه اثبات شود در حق ایشان نیز ثابت خواهد بود.
۲ـ اهل بیت‰ دارای دو گونه علم هستند:
الف) علم عادی و اکتسابی که از طریق حواس ظاهری و راه های اکتسابی برایشان حاصل میشود. پیامبر و امام بشری است مانند سایر افراد بشر و اعمالی که در مسیر زندگی انجام میدهد، مانند سایر افراد بشر در مجرای اختیار و بر اساس علم عادی میباشد؛ بنابراین سیره اهل بیت‰ در گفتار و رفتار معمولاً مبتنی بر علم عادی ایشان بوده است؛ البته این سخن به این معنا نیست که آنان همیشه به علم عادی رفتار و یا سخن می‌گفتند، موارد بسیاری بوده که آنان براساس علم لدنّی و غیبی خود رفتار نمودهاند، مانند اخبار غیبی چون، خبردادن از وقایع آینده و از رازها و اسرار پنهانی افراد، یا خبردادن از زمان مرگ برخی و بلایایی که برایشان پیش خواهد آمد و بسیاری امور دیگر.
با وجود این، میتوان گفت که اهل بیت‰ معمولاً و در اکثر موارد براساس همین نوع علم خود رفتار می‌کردند، در اموری مثل قضاوت از علوم ویژه خود استفاده نمیکردند^[۴۴]، و یا مشکلات زندگی خود را با بهره گرفتن از علوم غیبی خود برطرف نمینمودند، یا وقتی همانند دیگران بیمار میشدند به دوا و داروهای زمان خود متوسل میشدند، و در مسائل اجتماعی یا در جنگها و نبردها از ابزار طبیعی و عادی استفاده میکردند، مثلاً گروهی را مأمور میکردند تا اخبار دشمن را گزارش دهند و… در اینکه چرا اهل بیت‰ در زندگی عادی خود از علوم ویژه و غیبی استفاده نمی‌کردند دلایلی متعددی وجود دارد که به برخی از آنها در مباحث آینده اشاره خواهد شد. حضرت آیت الله سبحانی سخنی در این مورد دارند که تذکر آن در اینجا خالی از فایده نیست:
«شاید یکی از علل (البته نه همه) اینکه پیامبر… و یا امام† در رفع مشکلات و گرفتاریها نباید از این ابزار (علم غیب) و مواهب استفاده کند، این باشد که بهرهگیری آنان از این وسائل سبب میشود، تبلیغ عملی آنان از بین برود. شکی نیست که زندگی پیشوایان، صبر و بردباری آنان در مصائب و استقامت و جانبازی آنان در میدان جهاد، سرمشق پیروان آنان میباشد، و اگر بنا باشد که امام یا پیامبر در پیشآمدها و حوادث، خود را از راه اعجاز و یا دعای مستجاب و یا آگاهی ماوراء طبیعی، از قلمرو مصائب و گرفتاریها و حوزۀ بلاها و بیماریها خارج سازد، مثلاً به فرزند خود از طریقِ اعجاز شفا بخشد و یا در بهبود او از دعای مستجاب و یا آگاهی از غیب استفاده کند، دیگر نمیتواند به دیگران توصیه کند که در مصائب و گرفتاریها، صابر و بردبار، تسلیم و شکیبا باشند، و اگر در میدان جهاد، یا در طریق شهادت در راه خدا، از این اسباب بهره گیرد و هر نوع تیر بلا را از اصابت به هدف بازدارد، دیگر نمیتواند مردم را به تحمل بلا و ناراحتی دعوت کند… شخصیتهای الهی در مشکلات و گرفتاریها، بسان افراد دیگر تلاش و کوشش میکنند و از اسباب و ابزار عادی برای رفع آنها استفاده میکنند و چه بسا به خاطر نارسائی اسباب، تلاش و کوشش آنان به جائی نمیرسد. اگر مشاهده میکنیم که راه و رسم زندگی عادی معصومان، با افراد دیگر چندان تفاوتی نداشته است، همه به خاطر این است که استفاده از این اسباب غیبی جز در موارد خاصی، صلاح و مجاز نبوده است، هنگامیکه امام† «ابوموسی اشعری» را برای حکمیت در داستان جنگ صفین به «دومه الجندل» فرستاد به او چنین گفت: «احکم بکتاب الله ولا تجاوزه، فلما ادبر قال علی†: وکانّی به و قد خدع».
طبق کتاب خدا داوری کن و از دستور آن پا فراتر مگذار! وقتی ابو موسی به راه افتاد، امام† فرمود: گویا میبینم که او فریب خواهد خورد، کاتب امام میگوید: به امام† عرض کردم: فلم توجهه وانت تعلم انه مخدوع. چرا او را اعزام میکنی در صورتی که میدانی او فریب خواهد خورد. امام در پاسخ او چنین فرمود: یا بنی لو عمل الله فی خلقه بعمله ما احتج علیهم بالرسل. امیرمؤمنان† در این پاسخ با یادآوری علم و آگاهی خطاناپذیر خدا، متذکر میگردد که من موظفم در زندگی عادی خود از اسباب و علل عادی بهره گیرم».^[۴۵]
ب) علوم ویژه و آگاهیهایی که از طرق خاصی برای اهل بیت‰ حاصل میشود، اسباب عادی تعلیم در آنها دخالتی ندارد و در واقع این علوم موهبتی است الهی که باعث شده، اهل بیت‰ به حقائق عالم هستی واقف شوند و به آگاهیهای منحصر بهفردی دست یابند که در مباحث آینده به آنها اشاره خواهیم کرد. نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، این است که، آن قسمتی از علوم اهل بیت‰ که آگاهی از قضای حتمی الهی است، اینگونه علم قابل تخلف نبوده و تغییر نمیپذیرد، لذا تأثیری در عمل نداشته و ارتباطی با تکلیف پیدا نمیکند. جناب علامه طباطبایی در اینباره مینویسد:
«هیچگونه تکلیفی به متعلق اینگونه علم (از آن جهت که متعلق اینگونه علم است و حتمی‌الوقوع میباشد) تعلق نمیگیرد و همچنین قصد و طلبی از انسان با او ارتباط پیدا نمی‌کند، زیرا تکلیف همواره از راه امکان به فعل تعلق میگیرد و از راه اینکه فعل و ترک هر دو در اختیار مکلفند، فعل یا ترک خواسته میشود، مثلاً صحیح است خدا به بندۀ خود بفرماید، فلان کاری که فعل و ترک آن برای تو ممکن است و در اختیار توست، بکن؛ ولی محال است بفرماید، فلان کاری که به موجب مشیت تکوینی و قضای حتمی من البته تحقق خواهد یافت و برو و برگرد ندارد، بکن، یا مکن، زیرا چنین امر و نهی لغو و بیاثر میباشد… و از این بیان روشن میشود که علم موهبتی امام‰ اثری در اعمال او و ارتباطی با تکالیف خاصۀ او ندارد و اصولاً هر امر مفروضی از آن جهت که متعلق قضاء حتمی و حتمیالوقوع است، متعلق امر و یا نهی یا اراده و قصد انسانی نمیشود».^[۴۶]
جای بسی تأسف است که برخی با تمسک به سیره و رفتار اهل بیت‰ در امور عادی زندگی و با به فراموشی سپردن دهها مورد از اموری که در آنها اهل بیت‰ آگاهیهای غیبی خود را آشکار نمودهاند، سعی میکنند آگاهی‌های ویژه و غیبی اهل بیت‰ را انکار کنند و یا دائره علوم آنان را به احکام دین و امور کلی محدود سازند، غافل از آنکه ظواهر اعمال امام† که قابل تطبیق به علل و اسباب ظاهری است، نمیتواند دلیلی بر نداشتن این علوم موهبتی الهی و شاهدی بر جهل آنان به واقع باشد.
کتاب بصائر الدرجات آنگونه که از محتوای آن پیداست، سعی دارد تا جایگاه وجودی اهل بیت‰ در عالم هستی را تبیین کند و مقامات و فضائل الهی و معنوی آنان از جمله علوم و آگاهیهای خاص و منحصر بهفرد اهل بیت‰ را معرفی نماید. کتاب ضمن متذکر شدن خصائص و ویژگیهای علمی اهل بیت‰ از جمله اینکه، اهل بیت خزائن علم الهی، وارث علوم انبیاء، عالمترین مردم، راسخان در علم، معدن علم و… هستند، درصدد بیان این مطلب است که ائمه‰ دارای علوم خاص و استثنائی هستند و بسیاری از این علوم از طرق ویژه و اعجازآمیزی به آنان رسیده است، ملکوت آسمانها و زمین و علمالسماء والارض به آنان اعطاء شده است، علم به ما کان و مایکون، علم الکتاب، تمامی علوم داده شده به انبیاء و ملائکه، اسم اعظم، علم به اسرار الهی و… بخشی از علوم اهل بیت‰ است. در بررسی مبادی این علوم در کتاب، آنچه بیشتر به چشم میخورد این است که بیشتر این علوم از سوی خداوند متعال و به طرق مختلف به این بندهگان خاص اعطاء شده است، برخی بدون واسطه از طریق القاء در قلب و الهامات مستقیم و برخی با واسطه ملائکه و روحالقدس و… .
در واقع جایی از کتاب و روایتی را نمیتوان یافت که این سلسله وحلقه اتصال به عنایات الهی قطع شده باشد، روایات کتاب همواره سعی دارد تا این حقیقت در ذهن خواننده ثبت شود که تمامی این علوم با عنایات و افاضات ویژه الهی به اهل بیت‰ رسیده است. برای آشنایی تفصیلی با آنچه گفته شد، بررسی علم اهل بیت در بصائر الدرجات حول سه محور انجام میشود:
۱ـ ویژگیهای علمی اهل بیت‰ در بصائر
۲ـ مبادی و منشأ علوم اهل بیت‰ در بصائر
۳ـ گستره و ابواب علوم اهل بیت‰ در بصائر
گفتنی است در این بخش، آنچه مد نظر است، ارائه گزارشی توصیفی از علم اهل بیت‰ در کتاب بصائر الدرجات میباشد؛ گر چه در مواقع لزوم نکاتی در توضیح روایات یا مباحثی در حل تعارضات پیش آمده بین احادیث ارائه خواهد شد، اما بررسی تفصیلی روایات از نظر غلوآمیز بودن و پاسخ به اشکالات مطرح شده در مورد آنها، در فصل سوّم صورت خواهد گرفت (ان شاء الله).
۱ / ۱
ویژگیهای علمی اهل بیت‰ در بصائر الدرجات
۱ / ۱ / ۱٫ معدن علم و سرچشمۀ آن
در اولین باب از جزء دوم کتاب بصائر، جناب صفّار (۹) روایت از طرق مختلف نقل میکند که در آنها اهل بیت‰ به عنوان معدن علم معرفی شدهاند از جمله:
عن الضحاک بن مزاحم الخراسانی قال: قال رسول الله…:
«انّا اهل البیت، اهل بیت الرحمه وشجره النبوه وموضع الرساله ومختلف الملائکه ومعدن العلم».^[۴۷]
بقیه روایات نیز با الفاظی مشابه از پیامبر و ائمه هدی‰ نقل شده است.
در جزء اول نیز ایشان بابی دارد تحت عنوان «باب ما امرالناس بان یطلبوا العلم من معدنه و معدنه آل محمّد‰» که شش حدیث ذیل باب روایت شده است. در این روایات ائمه‰ اشاره میکنند که اولاً: علم نزد اهل بیت است و آنان کان دانش هستند و ثانیاً: تنها، علمی که نزد آنان است، علم صحیح و غیرقابل خدشه است، علمی که امکان خطا و اشتباه در آن راه ندارد، علمی که کنه حقیقت را نشان میدهد؛ چرا که صاحبان این علم آن را از منبع فیض الهی گرفتهاند، به روایت زیبایی از این باب اشاره میشود:
عن أبی مریم قال: قال ابو جعفر† لسلمه بن کهیل والحکم بن عتیبه:
«شرّقا، غرّبا لن تجدا علماً صحیحا الاّ شیئا خرج من عندنا اهل البیت».^[۴۸]
در بابی دیگر از جزء اول، از آل محمّد‰ به عنوان سرچشمه علم یاد شده است:
«باب فی ائمه آل محمّد… مستقی^[۴۹] العلم عندهم»^[۵۰] اولین روایت از این باب چنین است:
الامام الحسین†: «یا اخا اهل الکوفه، مستقی العلم من عندنا، أفعلموا وجهلنا هذا ما لا یکون^[۵۱]».
در این روایت علم به آب تشبیه شده است و اهل بیت به عنوان سرچشمه این آب معرفی میشوند. نکتهای که حضرت در انتهای حدیث میفرماید این است که، سرچشمهای که همه از آب آن سیراب میشوند امکان ندارد که خود خالی از آب باشد.
۱ / ۱ / ۲٫ خزانه داران علم الهی
در جزء دوم از کتاب، باب نوزدهم، عنوان باب چنین ذکر شده است: «باب فی الائمه انّهم خزّان الله فی السماء والارض علی علمه».
در این باب جناب صفّار ۱۶ روایت به طرق مختلف نقل میکند که در آنها اهل بیت به عنوان گنجوران و خزانهداران علم الهی بیان شدهاند:
عن سوره بن کلیب قال: قال لی ابو جعفر†:

.
.

.
.
.

.
.
.

.
.
.

D =
A₁، A₂، ….،A_m در ماتریس تصمیم‌گیری D تشکیل دهنده m گزینه است که قرار است بر اساس اولویت‌هایی رتبه‌بندی شده و در بین آن‌ها گزینه‌های برتر انتخاب شوند، و x₁، x₂، ….،x_n نشان دهنده n مشخصه(شاخص) برای سنجش مطلوبیت هر گزینه است و سرانجام عناصر که بیانگر مقادیر خاص از شاخص jام برای گزینهi ام است. ما از یکی از روش های MADM به نام TOPSIS^[93] برای مدل کردن استفاده می کنیم.

۳-۲-۱ بی مقیاس کردن
به منظور قابل مقایسه شدن مقیاس‌های مختلف اندازه گیری به ازای شاخص‌های گوناگون باید از بی مقیاس کردن استفاده نمود که بدان طریق عناصر شاخص‌های تبدیل شده () بدون بعد^[۹۴] اندازه گیری می شوند. طرق مختلف بی مقیاس کردن (مانند بی مقیاس کردن با بهره گرفتن از نرم، بی مقیاس کرن خطی، بی مقیاسی فازی)وجود دارد که ما از بی مقیاس کردن با بهره گرفتن از نرم استفاده می کنیم. از ماتریس تصمیم‌گیری مفروض را بر نرم موجود از ستون j ام (به ازای شاخص x_j)تقسیم می کنیم. یعنی:
بدین طریق کلیه ستون‌های ماتریس مفروض دارای واحد طول مشابه(از بردار نظیر) شده و مقایسه کلی آن‌ها در نتیجه آسان می‌گردد.
۳-۲-۲ وزن دهی به شاخص‌ها
در اکثر مسائل MADM نیاز به داشتن و دانستن اهمیت نسبی از شاخص‌های موجود داریم، به طوری که مجموع آن‌ها برابر واحد(نرمالیزه)شده و این اهمیت نسبی درجه ارجحیت هر شاخص را نسبت به بقیه برای تصمیم‌گیری مورد نظر بسنجد که ما برای این کار از روش آنتروپی استفاده می‌کنیم. آنتروپی در تئوری اطلاعات معیاری برای عدم اطمینان بیان شده توسط یک توزیع احتمال گسسته(P_i) است[۴۵]. ماتریس تصمیم‌گیری با m گزینه وn شاخص در نظر گرفته می‌شود، محتوای اطلاعاتی موجود از این ماتریس تصمیم‌گیری را ابتدا به صورت) (P_ij در زیر محاسبه می‌کنیم.
و برای E_j از مجموعه P_ij به ازای هر مشخصه خواهیم داشت:
به طوری که است. و درجه انحراف (d_j)از اطلاعات ایجاد شده به ازای شاخص j ام بدین صورت است:
و سرانجام برای اوزان (w_j) از شاخص‌های موجود خواهیم داشت:
با توجه به اینکه ماتریس W_n*1 قابل ضرب در ماتریس تصمیم نرمالیزه شده (n*n) نیست، قبل از ضرب باید ماتریس وزن را به یک ماتریس قطری W_n*n تبدیل نمود (وزن‌ها روی قطر اصلی).
و چنانچه DM از قبل دارای یک قضاوت ذهنی به عنوان اهمیت نسبی برای شاخص jام باشد، آنگاه می توان w_j محاسبه شده از طریق آنتروپی را به صورت زیر تعدیل نمود:
در برخی از مسائل به علت فقدان ماتریس تصمیم‌گیری، باید قضاوت تصمیم‌گیر در مورد مقایسه اهمیت نسبی شاخص‌ها با گزینه‌ها در رابطه با یکدیگر استفاده نمود. فرض می‌شود اهمیت n شاخص یا گزینه موجود در مسئله تصمیم‌گیری به صورت زوجی با یکدیگر مقایسه گردیده و نسبت‌های به مقیاس در آورده شده از مقایسات مطابق ماتریس رابطه (۷-۳) حاصل می شود.
(۷ - ۳)
در صورت عدم وجود ثبات کامل، در وجود رابطه تردید برقرار است. به این دلیل یکی از روش های مورد استفاده، روش کمترین مجذورات وزین شده است. این روش در محاسبه ، تلاش در حداقل نمودن شکاف موجود بین و (به علت عدم ثبات کامل از قضاوت‌های تصمیم‌گیر)دارد. بنابراین مدل بهینه رابطه (۸-۳) که ذیلا درج گردیده است باید کمینه شود.
باید شود، اما ماهیت مدل ایجاب می کند که این امر تامین گردد و از این رو احتیاجی به قید آن در مدل نیست. به منظور بهینه نمودن مدل فوق پس از استفاده از تابع لاگرانژ، باید دتگاه غیر همگن حاوی (n+1) معادله همراه با (n+1) متغیر حل گردد.
شرط لازم برای نقطه بهینه (با قرار دادن مشتقات نسبی برابر با صفر) از رابطه بهینه فوق، شرط کافی را نیز تأمین می کند، زیرا مشتمل بر یک برنامه ریزی محدب است و از این رو یک نقطه بهینه کلی نیز حاصل می‌گردد. این دستگاه معادلات را می‌توان به صورت رابطه ماتریسی(۳-۹) نشان داد.
به طوری که اعضای رابطه ماتریسی فوق مطابق رابطه (۳-۱۰) تعریف می‌شود.
۳-۳ توصیف روش TOPSIS
این تکنیک از جمله روش‌های جبرانی در MADM است. منظور از جبرانی بودن این است که مبادله بین شاخص‌ها در این مدل مجاز است. این مدل توسط هوانگ و یون در سال ۱۹۸۱ پیشنهاد شد. در این روش نیز M گزینه به وسیله N شاخص مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. و علاوه بر در نظر گرفتن فاصله گزینه A_i از نقطه ایده‌آل، فاصله آن از ایده‌آل منفی هم در نظر گرفته می‌شود. بدان معنی که گزینه انتخابی باید دارای کمترین فاصله از راه حل ایده‌آل بوده و در عین حال دارای دورترین فاصله از راه حل ایده‌آل منفی باشد. فضای هدف بین دو معیار به عنوان نمونه در شکل(۳-۲)نشان داده شده است. A⁺ و A^- به ترتیب ایده‌آل مثبت و منفی می‌باشند گزینه A1 به نسبت گزینه A2 فاصله کمتری تا راه حل ایده‌آل و فاصله بیشتری تا راه حل ایده‌آل منفی دارد. فرض بر آن است که مطلوبیت هر شاخص به طور یکنواخت افزایشی یا کاهشی است.[۴۵]
شکل ۳-۲ ۱۳: فضای هدف دو معیاره[۴۵]
واقعیات زیر بنایی از این روش بدین قرار است:
الف) مطلوبیت هر شاخص باید به طور یکنواخت افزایشی(کاهشی) باشد(هر چه بیشتر، مطلوبیت بیشتر و یا بر عکس)که بدان صورت ارزش موجود از یک شاخص نشان دهنده ایده‌آل بوده آن و بدترین ارزش موجود از آن مشخص کننده ایده‌آل منفی برای آن خواهد بود.

• ۱۳۸۰: افتتاح خط تولید سمند با حضور ریاست محترم جمهور وقت آقای خاتمی و پس از آن تولید سمند LX

• ۱۳۸۳تولید سومین مدل سمند (سمند سریر)

• ۱۳۸۴: پرده برداری از اولین پِژو فرانسوی ، ایرانی،پژو آریان و تولید آخرین پیکان

• ۱۳۸۵: خط تولید خط تولید موتور ملی با حضور رئیس جمهور راه اندازی شد و پروژه های تولید سمند آذربایجان، بلاروس و سوریه به بهره برداری رسید. به علاوه، در این سال محصول تندر۹۰ نیز با همکاری شرکت رنو به سبد محصولات شرکت افزوده شد و باعث گردید انحصار همکاری‌های بین المللی ایران‌خودرو از شرکت پژو خارج گردد. پروژه تولید سمند در ونزوئلا در این سال نیز آغاز گردید.

• ۱۳۸۶: ایران‌خودرو موفق به کسب تندیس بلورین در جایزه ملی کیفیت (EFQM) گردید. خطوط تولید در سایت‌های تبریز، سنگال و مصر راه اندازی و محصول جدید سمند سورن به بازار عرضه شد.

• ۱۳۸۷: دومین خودرو ملی ایران‌خودرو با نام رانا طراحی گردید. در این سال ایران‌خودرو بعنوان صادرکننده نمونه کشور، جایزه ملی صادرات را کسب نمود. همچنین موفق به دریافت تندیس بلورین واحد برتر تحقیق و توسعه کشور گردید.

• ۱۳۸۸: ایران‌خودرو نقش چشمگیری در افزایش تولید خودرو در کل کشور ایفا نمود و با تمرکز بر صادرات برند ملی، موفق به رشد ۴۰ درصدی صادرات خودرو ساخته‌شده از شبکه ایران‌خودرو گردید. در این سال اولین خودرو مجهز به فناوری نانو نیز توسط ایران‌خودرو طراحی و نمونه سازی گردید.

• ۱۳۸۹:

رکورد تولید ۷۵۵٫۵۵۵ دستگاه خودرو سبک برای اولین بار در تاریخ منطقه ثبت گردید و نزدیک به نیمی از سهم تولید خودرو سبک کشور در اختیار ایران‌خودرو قرار گرفت. همچنین بنا بر اعلام سازمان مدیریت صنعتی در همایش معرفی شرکت های برتر ایران، شرکت ایران‌خودرو به عنوان ”برترین شرکت ایرانی“ در شاخص‌های ذیل معرفی شد:

کسب رتبه نخست در شاخص فروش
کسب رتبه نخست در شاخص اشتغال‌زایی
کسب رتبه دوم در شاخص سودآوری
برترین گروه صنعتی در میان گروه‌های خودروسازی کشور
برگزیده شرکت‌های پیشرو در سراسر کشور
همچنین رشد حدود دو برابری ارزش سهام شرکت، بهبود ۴۰ درصدی شاخص های کیفی ایدرو برای محصولات ایران‌خودرو، مدیریت نقدینگی و تامین منابع مورد نیاز زنجیره تولید و بهینه شدن مطالبات ساپکو را می توان برخی از اهم دستاوردها و موفقیت‌های ایران‌خودرو در سال ۱۳۸۹ دانست . کاهش قیمت ۲ تا ۵درصدی در ۶۵ محصول مختلف تولیدی، همزمان با آغاز فاز اجرایی طرح هدفمندی یارانه‌ها از دیگر موارد شایان توجه در این سال است. بازنگری و احیاء مجدد صادرات بر مبنای منویات مقام معظم رهبری و دستیابی به صادرات ۴۰ هزار دستگاهی در سال ۱۳۸۹ با تمرکز بر نشان ملی و بازارهای کشورهای اسلامی منطقه و صادرات از شبکه ایران‌خودرو در دستور کار این شرکت قرار گرفت که درنتیجه آن نزدیک به ۳۰ درصد از تولیدات خودرو ملی در سال ۱۳۸۹ صادر گردید و منجر به افزایش چشمگیر سهم برند ملی شده است.

• ۱۳۹۰: (دنا) به‌عنوان جدید ترین محصول ایران‌خودرو با بهره گیری از طراحی به‌روز جهانی برای اولین بار و بطور کامل با سرپنجه هنرمند کارشناسان و طراحان ایرانی طراحی گردیده است. مراحل طراحی و نمونه سازی دنا در کوتاه ترین زمان ممکن و کمتر از یک سال صورت پذیرفته است.این خودرو در فروردین سال ۱۳۹۰ رونمایی گردید.

۴-۷-۲- وضعیت صنعت در سال۹۲

• سال ۱۳۹۲ صنعت خودرو با مشکلات متعددی رو به رو بود که اهم آن میتواند به تامین نقدینگی و کاهش تیراژ تولید و درآمد فروش اشاره نمود .با توجه به کمبود شدید نقدینگی و عدم توان پرداخت بدهی به قطعه سازان توسط خودرو سازان،بسیاری از قطعه سازان با خطر ورشکستگی و تعطیلی مواجه شده اند که خود باعث عدم امکان تامین کافی و به موقع قطعات و از دلایل عمده افت تولید در سال گذشته بوده است .افزایش بهای تمام شده به واسطه افزایش قیمت حاملهای انرژی،مواداولیه،هزینه های عملیاتی و مالی از دیگر مشکلات عمده این صنعت بوده است.قطع همکاری شرکای خارجی به واسطه تحریمها مانند شرکت پِژو باعث کاهش تولیدات خودرو گردید.

• گروه صنعتی ایران خودرو با فروش ۱۳۷ تتریلیون ریالی در سال ۹۱ در صدر شرکتهای برتر کشور قرار دارد و در ارزیابی سال ۹۲ با فروش ۱۲۶ تتریلیون ریالی رتبه دوم را به خود اختصاص داده است . (گزارش فعالیت هیئت مدیره،۱۳۹۲)

۵-۷-۲ترکیب سهامداران مالکیت بیش از ۱درصد سهام شرکت تا پایان سال مالی منتهی به۳۰/۱۲/۱۳۹۲

نام سهام دار
تعداد سهام
درصد سهام

سازمان گسترش و نو سازی صنایع ایران
۹۹۸/۹۹۹/۲۰۶/۱
۱۷/۱۸

شرکت سرمایه گذاری گروه صنعتی رنا
۱۱۰/۷۴۸/۱۸۴/۱
۴۳/۱۳

شرکت بازرگانی سپهر ایرانیان کیش
۰۰۰/۴۰۰/۰۵۸/۱
۰۰/۱۲

شرکت تدبیر سرمایه آراد

گزینه

۴

۳

۲

۱

۰

امتیاز

فرم ۳۳ سوالی( ۱۷سوال برای انگیزش درونی و ۱۶سوال برای انگیزش بیرونی) از آن بدست آمد(بحرانی، ۱۳۸۸).

البته این شیوه نمره گذاری در سوال های ۳، ۴، ۵، ۹، ۱۰، ۱۵، ۱۶، ۱۹، ۲۱، ۲۷ و ۳۱ معکوس خواهد شد (بر طبق جدول زیر):

تقریبا همیشه

اکثر اوقات

گاهی اوقات

به ندرت

هیچ وقت

گزینه

۰

۱

۲

۳

۴

امتیاز

مقیاس احساس تنهایی^[۲۰۲]:
این مقیاس توسط دهشیری، برجعلی، شیخی و حبیبی‌عسکر آباد(۱۳۸۷) ساخته شده است و شامل ۳۸سؤال با مقیاس لیکرت ۵ درجه ای خیلی زیاد تا خیلی کم است. ضریب پایایی مقیاس با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ و بازآزمایی به ترتیب برابر با ۹۱/۰ و ۸۳/۰ گزارش شده است. همچنین ضریب روایی همگرای مقیاس از طریق همبستگی با مقیاس احساس تنهایی، UCLA و پرسشنامه افسردگی بک برابر با ۶۰/۰ و ۵۶/۰ بود. روایی سازه مقیاس نیز از طریق تحلیل عاملی اکتشافی مورد تایید قرار گرفته است. پایایی کلی این مقیاس در پژوهش حاضر با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ ۹۰/۰ به دست آمد. همچنین پایایی خرده مقیا سهای تنهایی ناشی از ارتباط با دوستان و نشانه های عاطفی احساس تنهایی به ترتیب برابر با ۸۸/۰، ۸۶/۰ و ۷۸/۰ محاسبه شد(دهشیری و همکاران،‌۱۳۸۷).
نمره گذاری:
سوالات خرده مقیاس تنهایی ناشی از ارتباط خانواده: ۲، ۴، ۹، ۱۲، ۱۶، ۱۸، ۲۰، ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۲۶، ۳۲، ۳۳، ۳۵، ۳۷٫
سوالات خرده مقیاس تنهایی ناشی از ارتباط با دوستان: ۱، ۳، ۵، ۱۰، ۱۱، ۱۵، ۱۹، ۲۱، ۲۹، ۳۰، ۳۱، و ۳۸٫
سوالات نشانه های عاطفی تنهایی: ۶، ۷، ۸، ۱۳، ۱۷، ۲۲، ۲۷، ۲۸، ۳۴و ۳۶٫
نمره گذاری سوالات معکوس: ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۳، ۱۷، ۲۲، ۲۴، ۲۵، ۲۷، ۲۸، ۳۲، ۳۴، ۳۶، و ۳۷ به صورت زیر نمره گذاری می شوند: خیلی زیاد=۴، زیاد=۳، متوسط= ۲، کم= ۱ و خیلی کم=۰
همچنین نمره گذاری سؤالات ۱، ۲، ۳،۴، ۵، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۴، ۱۵، ۱۶، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۲۳، ۲۶، ۲۹، ۳۰، ۳۱، ۳۳، ۳۵و ۳۸ به این صورت خواهد بود: «خیلی زیاد ۴»، «زیاد۳ »، «متوسط۲ »، «کم۱ »و« خیلی کم۰ ».
مقیاس استفاده مفرط از تلفن همراه ( (COS
مقیاس استفاده مفرط از تلفن همراه توسط جنارو، فلورس و گومز و همکاران (۲۰۰۷؛ به نقل از گل‌محمدیان و یاسمی نژاد، ۱۳۹۰) ساخته شده است . آنان پایایی مقیاس را به روش همسانی درونی روی دانشجویان دختر و پسر اسپانیایی با آلفای ۸۷/۰ گزارش کردند. این مقیاس بر اساس ده شاخص روان‌شناختی از راهنمای تشخصی و طبقه بندی اختلالات روانی است. این مقیاس ۲۳ آیتم دارد و دارای خرده مقیای و زیر عامل نیست. همچنین COS براساس قالب پاسخ طیف لیکرن شش گزینه ای (۱- هرگز، ۲- تقریبا‍ً‌ هرگز،۳- برخی اوقات، ۴- اغلب، ۵- تقربیاً همیشه و ۶- همیشه) است. نمرات بالا منعکس کننده مفرط است و آزمودنی های با نمرات بالای ۷۵ به عنوان استفاده کننده مفرط و پایین تر از ۲۵ به عنوان استفاده کننده کم مشخص می‌شوند (جنارو و همکاران، ۲۰۰۷؛ به نقل از گل محمدیان و یاسمی نژاد، ۱۳۹۰). گل محمدیان و یاسمی نژاد (۱۳۹۰) در پژوهشی با نمونه ۷۸۲ نفر دانشجو که به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شده بودند اعتبار مقیاس استفاده مفرط از تلفن همراه را به روش آلفای کرونباخ ۹۰۳/۰ گزارش کردند. همچنین پایایی بازآزمایی مقیاس را نیز در سطح معنی داری ۰۰۱/ ۰،‌ ۷۱۴/۰ r₌گزارش کردند. در ادامه بررسی روایی تصنیف حاکی از آن بود که بین دو نیمه آزمون تفاوت معنی داری وجود ندارد (گل‌محمدیان و یاسمی نژاد، ۱۳۹۰).
روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات
در این پژوهش جهت توصیف متغیرها از شاخص های آمارتوصیفی نظیر فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار و برای تحلیل داده ها از آمار اسنتباطی (همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیره) استفاده شد. برای تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS استفاده شد.
فصل چهارم
یافته های پژوهش
مقدمه
این فصل، در دو بخش جداگانه به دسته بندی اطلاعات جمع‌ آوری شده و تجزیه و تحلیل آن اطلاعات پرداخته است. در بخش توصیف داده از توزیع فراوانی و درصد و میانگین و انحراف استاندارد و … و در بخش استنباطی از آزمون‌های کلموگروف– اسمیرنوف ‏جهت بررسی نرمال بودن داده ها، آزمون ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره استفاده شده است.
الف. توصیف اطلاعات جمعیت شناختی:
در جدول شماره ۴-۱ به توزیع فراوانی و درصد افراد نمونه به تفکیک سن پرداخته شده است.
جدول (۴-۱)توزیع فراوانی و درصد افراد نمونه به تفکیک سن