انبیای الهی از دو طریق می توانند انسان‌ها را به معرفت خداوندی برسانند :یکی از طریق گفتار و دعوت مردم و دیگر از طریق الگو بودن برای آن‌ها.

نقش تاریخی پیامبران وآثار مثبت و سازنده ی فراوانی که از خود بر جای گذاشتند و خدمت هایی که به فرهنگ و تمدّن بشر نمودند بر کسی پوشیده نیست ، پیامبران بزرگترین مصلحان و دلسوزترین رهبران جامعه ی بشریت بوده اند که برای رساندن کاروان بشریت به قله کمال و سعادت دمی آرام ننشستند و از هیچ تلاشی فرو گذار نکردند، سختی ها را تحمل کردند، ناملایمات را به جان خریدند و آزار و اذیت های مردم را چون شربتی گوارا نوشیدند و بزرگترین تحول را در جامعه ی بشریت پدید آوردند.
اما پرستش و ارتباط با خدا نخستین و کلیدی ترین موضوع بعثت انبیا قلمداد می‌شود زیرا بیشترانسان‌ها دارای معرفت و شناخت درست از مبدأ انسان، جهان و آخرت نیستند و این پیامبران الهی بودند که معرفت کامل و صادق را در اختیار انسان‌ها قرار دادند و به پاکسازی عقاید خرافی انسان پرداختند و با انذار و تبشیر او را به منزل و مأوای اصلیش توجّه دادند.
امیر مؤمنان (ع) با اشاره بسیار لطیفی چگونگی ارتباط مخلوقات با خالق را این طور بیان میکند :
معَ کُلِّ شَیءٍ لا بِمُقارَنَهٍ وَ غَیرُ کُلِّ شَیءٍ لا بِمُزایَلَهٍ^[۲۸]
((او با همه چیز است ، امّا نه این که قرین آنها باشد و غیر همه چیز است امّا نه این که از آن‌ها بیگانه و جدا باشد.))
بسیاری از مردم و حتّی بسیاری از دانشمندان و فلاسفه رابطه خداوند را با موجودات رابطه دو موجود مستقل با یکدیگر پنداشته اند که یکی مخلوق دیگری است مثل اینکه شمع عظیمی وجود داشته باشد وشمع کوچکی را با آن روشن کنیم، درحالیکه حقیقت چیز دیگری است . تفاوت خالق و مخلوق تفاوت یک موجود ضعیف و قوی نیست، بلکه تفاوت یک وجود مستقل در تمام جهات و یک وجود وابسته است و لحظه به لحظه نور وجود را از او می‌گیرد، خداوند از عالم هستی جدا نیست و در عین حال ،عین موجودات نیز نمی‌باشد و توحید واقعی منوط به درک این حقیقت است.^[۲۹]
هر چند عقل به تنهایی قادر به تشخیص سره از ناسره هست امّا انسان با توجه به اینکه اهل نسیان است به مذکّراحتیاج دارد بنابر این نقش انبیا برای هدایت و تربیت بشر نقش تذکّری است. البته این تذکّرات همراه با اختیار انسان است زیرا هدایت اجباری حرکتی بی‌مفهوم تلقی می‌شود. بعثت انبیا خط بطلانی بر روی همه معبودان دروغین است؛ در حقیقت انبیا سفیران حقّ هستند که راه معرفت و ارتباط با خداوند متعال را نشان می دهند:
رُسُلُ اللهِ سُبحانَهُ تَراجِمَهُ الحَقِّ وَ السُّفَراءُ بَینَ الخالِقِ وَ الخَلق ^[۳۰]
رسولان خدای سبحان ، ترجمان حقّ و سفیران میان خالق و مخلوق هستند.
باید توجه داشته باشیم که دین و پرستش اختراع پیامبران نبود، بلکه کار بزرگ هدایت بشر به راه صحیح و مستقیم بندگی و ارتباط بین انسان با خدا بود، شهید مطهری (رض) معتقد است:
طلب خدا، خواست او و جستجوی او، در طبیعت و سرشت انسان هست ، در این صورت حالت پیامبران در دعوت مردم به پرستش خدا؛ حالت باغبانی می‌شود که گلی یا درختی را پرورش می‌دهد که در خود این درخت یا گل یک استعدادی یعنی یک طلبی برای یک شیء خاص هست ، در انسان فطرتی به معنای یک تقاضایی وجود دارد، بعثت پیغمبران پاسخگویی به تقاضایی است که این تقاضا در سرشت بشر وجود دارد.^[۳۱] انبیا آمدند تا مصداق و فرد شایسته بندگی را معین کنند وانسان‌ها را به سوی او راهنمایی کنند.^[۳۲]
لذا امیر مؤمنان در خطبه ۹۱ پیامبران را حلقه ی اتصال این رابطه دانسته و می‌فرماید : پس از قبض روح آدم(ع) خدا زمین را از چیزهایی که دلیل و حجت بر ربوبیت و وسیله شناسایی بین او و بندگانش بود ،خالی نگذاشت ومیان معرفت خود و فرزندان آدم رابطه برقرار کرد، بلکه از آن‌ها پی در پی و قرن به قرن به زبان پیامبران برگزیده اش که ودایع رسالت را به همراه داشتند ،پیمان گرفت، تا این که حجت خداوند بوسیله پیامبر ما محمّد(ص) پایان یافت و جای عذری باقی نگذاشت.^[۳۳]
قرآن کریم پیام مشترک تمام پیامبران را در مرحله اول دعوت به توحید، بندگی و پرستش، دانسته است و مهم‌ترین درگیری انبیاء را هم در همین زمینه می‌داند، خدای متعال دعوت انبیای بزرگ خود همچون: نوح، هود، صالح و شعیب را؛ دعوت مردم به بندگی و پرستش خدا شمرده است. و در عبارتی جامع درباره همه انبیاء می‌فرماید که آن حضرات بعثت خود را با دعوت مردم به بندگی(پرستش و اطاعت) خدا و اجتناب از اطاعت طاغوت ها آغاز کردند:
وَ لقد بَعَثنا فی کُلِّ أُمَّهٍ رَسولاً أَنِ اعبُدُا اللهَ وَ اجتَنِبُوا الطّاغُوتَ…^[۳۴]
میان هر امّتی پیغمبری بر انگیختیم که خدا را بپرستید (عبادت کنید) و از طغیانگری کناره گیری کنید…
ازطریق گفتار
یکی از وظایف رسول تلاوت آیات الهی برای بندگان است: «یَتلوا عَلَیهِم آیاتِهِ» ^[۳۵]. زیرا تلاوت آیات مقدمه «یُعَلِّمَهِمُ الکِتاب» محسوب می‌شود. آنان، فرستادگانِ به سوی مردم هستند، که از طریق دعوت مردم به خداشناسی و توحید سعی در تربیت الهی انسان‌ها دارند و از راه گفتار و همصحبتی با آنها تلا ش های زیادی را در جهت معرفت شناسی مردم هر عصر نموده‌اند. قرآن کریم داستان‌های فراوانی را در مورد دعوت انسان‌ها به سوی ربّ و پروردگارشان که از سوی رسولان الهی انجام می‌گرفته، بیان فرموده است .
تربیت در حوزه عمل
ما تنها در حوزه ایمانی و اعتقادی نیاز به یک مربّی کاردان نداریم بلکه در حوزه عمل نیز نیازمند راهنمایی یک انسان دانا به امور هستیم .
حتی انسان خود قادر به تشخیص این نیست که چه چیز برای جسمش مفید است و چه چیز مضرّ، اینکه چه بخورد یا چه چیزی را نخورد را نمیداند؛ حتماً باید یک پزشک که علم این امور را می‌داند، او را راهنمایی کند؛ تا اینکه سلامت بماند. حال چطور می‌تواند تشخیص دهد که چه چیز برای روح او مفید است و چه چیز مضرّ ،چه چیزی می‌تواند باعث رشد و تعالی روح گردد و چه چیز باعث رکود و یا حتی نزول روحش باشد.
در حوزه عمل، ما حتماً نیازمند وجود راهنما و رهبری هستیم که چراغ راه پر فراز و نشیب بندگی را در دست دارد و همراه و همپای ما در این مسیر قدم میگذارد و دل سوزانه ما را کمک می کند و حتی گاهی خود را برای هدایت ما به خطر می‌اندازد. همان گونه که تمام انبیای الهی در مسیر هدایت و تربیت دینی مردم جان خود را به خطر انداختند و صبورانه به هدایت و راهنمایی ما انسآن‌های پر مدّعا تن دادند. حتی آیات مختلفی با این مضمون در قرآن وجود دارد که خداوند به پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: به مردم بگو من اجری از شما نمی‌خواهم.
این‌ها همه بیانگر مسئولیت سنگین پیامبران و رسولان الهی برای تربیت همه جانبه ی انسآن‌هاست؛ که نه تنها جنبه ی اعتقادات و معرفت شناسی را شامل می‌شود بلکه در حوزه عمل و رشد روحی انسان‌ها نیز انبیای الهی وظایف سنگینی در قبال تربیت انسان‌ها دارند.
از طریق الگو
البته روانشناسان بر این امر اتفاق نظر دارند که وجود اسوه والگو؛ نقش منحصر به فردی در تربیت مردم جامعه دارد و از مهم ترین عوامل تربیت و تکامل انسان به شمار می رود.^[۳۶] انسان به طور فطری کمال جو و الگو خواه است، الگو پذیری انسان تا آن جایی است که بدون اسوه راه را به کمال نمی برد، انسان در پی نمونه کامل و اسوه کمال یافته برتر است.^[۳۷]
یکی از روش‌هایی که قرآن در تربیت و پرورش استفاده می‌کند، معرفی الگوهای برتر در هر زمینه است قرآن در هنگام نقل زندگی پیامبران تنها به اوج های زندگی آنان اشاره می‌کند. از هزاران پیامبر تنها شماری معدود را معرفی می‌کند که بهترین و قابل ارائه ترین افراد به همه جوامع بشری است و دیگر از میان آن همه لحظات زندگی ایشان تنها به اوج های زندگی آنان اشاره می‌کند که قابل پیروی باشند. قرآن همواره به مساله الگودهی و الگوپردازی توجه داشته است. الگوپردازی یعنی این که معلم خود به تنهایی نمی‌تواند در همه زمینه ها الگو باشد، ولی می‌تواند الگوهایی را به صورت نظری معرفی کند. آیات قرآنی سرشار از الگوهای عینی و یا ذهنی است. به این معنا که گاه رفتاری را مطرح می‌کند و یا این که اشخاص و رفتارهای آنان را تحلیل می‌کند و نشان می‌دهد که در هر مساله‌ای چگونه عمل و رفتاری می‌تواند کامل ترین رفتار باشد.^[۳۸]
تمام ادیان الهی نمونه های کاملی به نام اسوه، به پیروان خود معرفی کرده اند تا مردم با دیدن روش و سیره زندگی آنان از نظر علمی و نیز آشنایی کامل با فرامین الهی پیدا کرده و با الگو قرار دادن یک انسان کامل در جهت کمال خود گام زنند وحتی خداوند به انسان‌ها امر فرموده است که باید از این اسوه ها پیروی و تبعیت نمایند، به همین جهت اعمال ورفتار پیامبران (علیه السلام) به عنوان سرمشق زندگی مردم می‌باشند و باید مردم از سیره آنان نیز پیروی نمایند. ^[۳۹]
‌ أُولئِکَ الَّذینَ هَدَی اللهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِه ^[۴۰]
«ایشان کسانی هستند که خداوند، هدایتشان کرده پس به هدایت ایشان اقتدا کن.»
معلوم می‌شود که انبیاء (علیه السلام) هدایتشان به اقتدا از دیگران نبوده، بلکه این دیگرانند که باید از آنان پیروی کنند. یکی از ثمرات وجودی پیامبران الهی (علیه السلام) که در میان مردم و در کنار آن‌ها زندگی می‌کردند نقشی بود که آن‌ها به عنوان الگو و اسوه در جامعه داشته و دارند.^[۴۱]
پیامبران (علیه السلام) با همه جنبه‌های خارق العاده‌ای که دارند از قبیل: معجزه، عصمت از گناه واشتباه،رهبری بی نظیر، سازندگی بی‌نظیر، درگیری بی نظیر با شرک‌ها، خرافه‌ها وستمگری‌ها، از جنس بشرند یعنی همه لوازم بشریت را دارند، مانند دیگران می‌خورند، می‌خوابند، راه می‌روند، تولید مثل می‌کنند و بالاخره می‌میرند؛ همه نیازهایی که لازمه بشریت است در آن‌ها به دیگران ابلاغ می‌شود شامل خود آن‌ها هم هست، حرام وحلال در مورد آن‌ها هست و احتمالاْ برخی تکالیف شدید تر متوجه آن‌ها می‌شود ،آنچنان که بر رسول اکرم(ص) تهجد یعنی بیداری آخر شب و نافله شب واجب بود.
پیامبران هرگز خود را از تکلیف استثناء نمیکند،آن‌ها مانند دیگران و بیش از دیگران از خدا می ترسند، بیش از دیگران خدا را عبادت می‌کنند، نماز می‌خوانند، روزه می‌گیرند، جهاد می‌کنند، زکات می‌دهند، به خلق خدا احسان می‌کنند، برای زندگی خود و دیگران تلاش می‌کنند. تفاوت پیامبران (علیه السلام) با دیگر مردمان صرفاَ در مسئله وحی ومقدمات و لوازم وحی است، وحی؛ پیامبران را از بشریت خارج نمی‌سازد، به همین دلیل پیشرو وراهبر دیگران می‌شوند.^[۴۲]
فَتأَسَّی مُتَأَسّ‌ بنبیّهِ وَاقتصّ أَثرَهُ وَوَلَجَ مَوْلِجَهُ وَإلّا فلا یَأمَن الْهَلکهَ ^[۴۳]
«(کسی که بخواهد خوشبختی واقعی پیدا کند) باید به این فرستاده خدا اقتدا و تأسی نماید، گام در جای گام هایش بگذارد، و از هر دری او داخل شده وارد شود و اگر چنین نکند از هلاکت ایمن نگردد.»
قُل ْلا أقولُ لکُمْ عِندی خزائنُ اللهِ وَلا أعلَمُ الْغیْبَ وَلا أقولُ لکُمْ إنّی مَلَکٌ إنْ أتَّبِعُ إلّا ما یُوحی إلَیَّ قُلْ یَسْتَوی الْأعْمی وَالْبَصیرُ أفَلا تَتَفَکَّرون ^[۴۴]
«بگو: به شما نمی گویم که خزاین خدانزد من است و علم غیب هم نمی دانم و نمی گویم که فرشته ای هستم، تنها از چیزی پیروی می کنم که بر من وحی شده است، بگو: آیا نابینا و بینا یکسانند؟ چرا نمی اندیشید.»
فرق بین پیامبر (صلی الله علیه و آله) و دیگر مردمان مانند فرق بینا و نابینا است:
قُلْ هَل یَسْتَوی الْأعْمی وَالْبَصیرُ أفَلا تَتَفَکَّرون
زیرا معنای جمله به طوری که از سیاق آن استفاده می‌شود این است که: اگر چه من در بشر بودن و ناتوانی مثل شمایم، لکن این دلیل نمی‌شود که من شما را به پیروی از خود دعوت نکنم برای این که خدای تعالی مرا با وحی خود به معارفی آشنا کرده که شما از آن محرومید در نتیجه فرق من با شما مثل تفاوتی که بینا و نابینا در عین این که در انسانیت مشترکند در اوضاع و احوال آن دو حکم می کند که باید نابینا پیروی بینا را بکند، همچنین جاهل باید عالم را متابعت بکند.^[۴۵]
برنامه‌های عملی همیشه مؤثرترین برنامه‌هاست، چون عمل؛ حکایت از ایمان عمیق انسان به گفتارش می‌کند و سخنی که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. همیشه وجود الگو و سرمشق‌های بزرگ در زندگی انسان‌ها وسیله مؤثری برای تربیت آن‌ها بوده است، به همین دلیل پیامبر (صلی الله علیه و آله) وپیشوایان معصوم (علیه السلام) مهم‌ترین شاخه هدایت را با عمل خود نشان می‌دادند، ولذا هنگامی که سخن از «سنّت» به میان می‌آید گفته می‌شود سنّت عبارت است از: “قول” و “فعل” و “تقریر” معصوم (علیه السلام) یعنی پیشوایان معصوم؛ سخن وعمل وسکوتشان همه حجّت و راهنماست و نیز به همین دلیل است که عصمت در تمامی پیامبران وامامان (علیه السلام) شرط است تاالگویی در همه زمینه‌ها باشند.
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید:
«کونوا دَعاهَ النّاس بِأعمالِکُم،وَلاتَکونوا دَعاهَ اَلسِنَتِکُم»^[۴۶]
«مردم را با اعمال خویش دعوت به سوی خداکنید نه با زبان خود.»
در قرآن کریم از برخی افراد نام برده شده که با آنکه رسول نبودند، از طریق تذکّر به عقل و یا پیروی از انبیا الهی مردم را به سوی پروردگارشان دعوت می‌کردند که از آن‌ها نیز می‌توان به عنوان یکی از راه‌های تربیت انسان‌ها در حوزه عمل و انتخاب الگو نام برد.
در قرآن کریم از این افراد با نام های مختلفی یاد کرده است؛ به طور مثال می‌توان از مؤمن آل فرعون یاد کرد. او به عنوان یک مصلح کامل در زمانی که شرک و کفر جامعه زمانش را فرا گرفته بود ؛ با وجود بر خورداری از مکنت و دارایی به همه تعلّقات دنیا پشت کرد و با تمام و جود ندای دفاع از پیامبر را سر داد و با بیان شیوا و رسای خود اندیشه های مردم را به توحید، معاد، تشویق به ایمان و عمل صالح و غیره جلب کرد.
از دیگر افرادی که در راه دین قدم برداشتند و مردم را به پیروی از انبیای الهی دعوت می‌کردند می‌توان از صاحب یاسین یا همان حبیب نجّار یاد کرد که قرآن با لفظ « وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدینَهِ یَسْعى‏»^[۴۷] از او یاد می‌کند. همچنین اصحاب کهف که خود داعیه دار پیروی از نبیّ خدا بودند و از شرک و کفر بیزاری جستند.
البته از افراد زیادی در قرآن به عنوان مصلح و یکتا پرست و پیرو پیامبران الهی یاد شده که در این رساله مجال پرداختن به آن نیست.

فرسودگی تاسیسات زیربنایی جامعه (جادهها، سیستم فاضلاب و غیره)
کاهش روزافزون کیفیت زندگی سالمندان به علت استفاده ار شیوه های قدیمی ارزیابی نیازها و ارائه خدمات.
هزینه های آتی اصلاح معضلات اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، فرهنگی و زیربنایی به مبالغ سرسامآوری خواهد رسید مگر اینکه فرآیندهای توسعه استراتژیک مطلوب و استواری ایجاد شوند. (همان، ص ۲۰۶)
فرایند توسعه استراتژی موفق شامل تفکر، برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک میشود. تفکر استراتژیک نیازمند توسعه بینشی عمیق در ارتباط با محیط داخلی و خارجی است که شهرداری در آن فعالیت میکند. برنامه ریزی استراتژیک شیوهای سیستماتیک جهت ایجاد و برقراری پیوستگی بین اقدامات اولویتدار با در نظر داشتن نقاط ضعف و قوت (تواناییها و منابع سازمانی) و همچنین فرصتها و تهدیدها (عوامل خارجی و جریانات تاثیرگذار بر شهرداری) میباشد. مدیریت استراتژیک در برگیرنده چارچوب ظرفیتها جهت تدوین و به اجرا در آوردن فعالیتهای استراتژیک میباشد. (همان، ص ۲۰۷)
به عبارت دیگر یک فرایند موثر توسعه استراتژی با تمرکز بر موضوعات کلیدی و در نظر داشتن منابع موجود و راهحلهای خلاق مبنی بر تواناییها و تعهد، تغییرات آگاهانهای را به سرانجام میرساند. در حالیکه زمینه های گوناگون، شیوه های گوناگونی را به وجود میآورد، اکثر فرآیندهای توسعه استراتژی چرخهای بوده و شامل یک سری اجزای بنیادین میشود:
تعریف از مقصد و طراحی رویکردهای برنامه ریزی
تحلیل شرایط کنونی و شناسایی موضوعات کلیدی
ارائه تصویری از موفقیت و روشن ساختن ماموریت و تعهدات
گزینش جهت حرکت استراتژیک و اولویتها ( اهداف کلان و اهداف اجرایی)
توسعه یک استراتژی (یک سری برنامههای عملیاتی پیوسته) جهت تحقق تصویر مذکور
سنجش و ارزیابی نتایج
توجه مجدد به اقدامات انجام گرفته (همان، ص ۲۰۷)
ضرورت اصلاحات در شهرداریها
ساختار موجود شهرداریها و حدود وظایف آنها محصول سالها تمرکز در نظام دولتی و بوروکراسی است و درحال حاضر نمیتواند پاسخگوی نیازهای روزافزون کنونی، از جمله ایفای نقش مؤثر در تهیه و اجرای طرحهای توسعه و عمران شهری باشد. با توجه به این وضعیت به منظور تقویت زمینه های لازم برای اصلاح الگوی طرحهای توسعه شهری، پیگیری، و تحقق رهنمودهای زیر توصیه میگردد: (مهدی زاده، ۱۳۸۶ ص ۵۴۰)

الف- واگذاری مسئولیت برنامه ریزی و طراحی شهری به شهرداریها
واگذاری وظیفه برنامه ریزی و تهیه طرحهای توسعه شهری به شهرداریها (با همکاری شوراهای اسلامی شهر) نخستین گام در جهت بهبود و تقویت توان مدیریت شهری در جهت تأمین توسعه پایدار و اعتلای کیفیت محیط زندگی برای شهر و شهروندان محسوب میشود. این وضعیت به غنای محتوای طرحها و انطباق آنها با شرایط و نیازهای واقعی محلی، تأمین مشارکت و نظارت عمومی، تحققپذیری بیشتر و ایجاد هماهنگی میان نهادهای مختلف بخش دولتی، عمومی و خصوصی کمک خواهد کرد.
ب- اصلاح سازمان اداری شهرداریها
همزمان با واگذاری نقش برنامه ریزی به شهرداریها، به منظور تقویت توان علمی و اجرای مدیریت محلی شایسته است که وظایف برنامهیزی، اجرا، نظارت و ارزیابی در شهرداریها از یکدیگر تفکیک شده و برای آنها واحد مناسب سازمانی، زیر نظر شهردار و شوراهای اسلامی شهر تأسیس گردد.
پ-تقویت منابع مالی شهرداریها
وابستگی بیش از حد شهرداریها به منابع مالی دولتی مانع مهمی بر سر راه اجرا و تحقق طرحهای توسعه و عمران شهری محسوب میشود. از این نظر ایجاد استقلال مالی برای شهرداریها و جستوجوی منابع درآمدی جدید برای آنها، به ویژه از طریق جذب اضافه ارزش زمین، یکی از عوامل مؤثری است که بهبود برنامه‌ریزی و طراحی شهری و افزایش امکانات اجرایی آنها کمک شایان می‌کند.
ت- آموزش و ترویج عمومی مدیریت شهری
به کارگیری و رواج دیدگاه‌ها و روش‌های جدید در مدیریت شهری و جلب مشارکت عموم مردم در این زمینه به پژوهش، نوآوری، افزایش آگاهی شهروندان و پرورش نیروهای متخصص جدید نیاز دارد. (همان، ص ۵۴۱)
اهمیت مشارکت اجتماع محلی
شهرداری سازمانی است که عهدهدار مسئولیت مدیریت برخی امور اجتماعی محلی را برعهده دارد، در حالیکه تنها یکی از چندین گروه های ذینفع اجتماعی میباشد. همچنین توسعه استراتژی در سطح شهرداری زمانی به طور مطلوب عمل میکند که فرآیندی مشارکتی باشد. (مرادی مسیحی، ۱۳۸۱، ص ۲۱۴)
توسعه استراتژی شهرداردی باید با این تفکر شروع شود که یک فرد و یا گروه کارشناسی به تنهایی نمیدانند تا چه چیزی برای یک جامعه محلی مهم است. باید تعالی در قضاوت بین شهروندان معمولی با کارشناسان حرفهای در ارتباط با اولویتها و راهحلهای اجرایی به وجود آید.
نگرش جمعی جامعه جهت شناسایی موضوعات و تعیین راهحلهای به منظور تهیه برنامهای عملی برای بهبود جامعه در بعد اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و تاسیسات کالبدی، باید مورد توجه و تحلیل قرارگیرد. توسعه استراتژی شهرداریها باید فرآیندی فراهم سازد تا آنچه که مورد قبول، حمایت و تعلق به جامعه است برنامه ریزی شود. زمانی که در جامعه برنامهای تدوین میشود، گروه های ذینفع گوناگونی مسئولیت اجرای برنامه را به عهده میگیرند. بنابراین فرایند توسعه استراتژی شهرداری باید جهت به حداکثر رساندن مشارکتدهی مردم طراحی شود. (همان، ص ۲۱۵)
دلایل مشخصتر برای جلب مشارکت جامعه محلی در توسعه استراتژی شهرداری شامل موارد زیر میشود:
درنظر گرفتن نیازهای متنوع جامعه محلی: اکثر جوامع از محلههای گوناگونی تشکیل شدهاند که اغلب دارای ترکیب فرهنگی، ارزشی، نیازها و علایق گوناگونی میباشد. تقریبا غیرممکن است تمامی این نیازها را بدون مشورت با جامعه محلی و همکاری با آنها در گزینش اولویتها درک نمود. (همان، ص ۲۱۵)
درنظر گرفتن نیازهای ویژه: اصولا شهروندان تلاشهای خود را در محورهای علاقه مندی ویژه شکل میدهند. آنهایی که در در امر تجارت مشغولند در وهله اول به توسعه اقتصادی تمایل دارند. برخی دیگر در قالب گروه های متشکل از توسعه اجتماعی و اصلاحات حمایت مینمایند، در حالیکه گروهی دیگر در خواهان محیط زیستی پاکتر، گردشگران بیشتر و یا حفظ امتکن تاریخی میباشند. این گروه ها جهت جلب نظر تصمیمگیران سیاسی و تصویب قوانین و مقررات مناسب و نیز دسترسی به اعتبارات بخش عمومی با یکدیگر به رقابت برمیخیزند. به خاطر محدودیت زمانی و مالی و همچنین تنش اجتماعی بین گروه ها ضروری است تا گروه ها گرد همآورده شده و به جای کار برعلیه یکدیگر در راستای اتخاذ تصمیمات استراتژیک با یکدیگر همکاری نمایند. (همان ، ص ۲۱۶)
تعیین اولویتها: با وجود تقاضای رقبای فوقالذکر در ارتباط با اعتبارات محدود عمومی، ضروری است تا اولویتها تعیین شوند. چنانچه اولویتها بدون مشارکت و توافق مردم تعیین شوند به ناچار بسیاری از افراد با تصمیمات گرفته شده مخالفت خواهند ورزید. در نتیجه توسعه استراتژی بسیار مهم بوده آن به افراد اجازه میدهد تا نیازهای گوناگون را درک نموده دریابند که چرا یک انتخاب شده است. (همان، ص ۲۱۶)
مردم دارای نظرات هستند:‌ دخالت مردم از اقشار مختلف جامعه برای تصمیمگیران حکومتی این فرصت را فراهم میسازد تا بتوانند از منبع عظیم نظرات ارزشمند مردمی بهرهمند شوند. زمانی که علایق ویژه مردم مورد تهدید قرار گیرد، میتوانند بسیار خلاق شده و راهحلهای مبتکرانه ابداع نمایند. اما این نظرات بدون قوه ابتکار جامعه محلی به هرز خواهد رفت. (همان، ص ۲۱۶)
مشارکت منابع جامعه و بسط شبکه اجتماعی: چنانچه مردم ارزش و اهمیت کار خود را ببینند احتمال اینکه انرژی و سرمایه بیشتری را در جامعه محلی سرمایهگذاری نمایند، بیشتر خواهد بود. تلاشهای داوطلبانه میتواند افزایش یابد چنانچه مردم در توسعه استراتژی مشارکت و زمان خود را در خدمت دستیابی به اهداف اجتماعی قرار دهند ( که به تنهایی قابل دسترسی نمیباشد). به علاوه، پویایی برنامه ریزی گروهی، مشارکت کنندگان را قادر میسازد تا یکدیگر را بهتر شناخته و تلاش نمایند تا جامعه بسان یک گروه عمل نماید. مشارکت جامعه محلی اهداف را در قالب فرایند توسعه استراتژی شفافتر ساخته و بینش مشترک را تقویت مینماید. (همان، ص ۲۱۶)
افزایش درک جامعه از حکومت محلی: شهروندان با مشارکت فعال در فرایند توسعه استراتژی میتوانند از فعالیتها، منابع و محدودیتهای حکومتی محلی بهتر آگاهی یابند. (همان، ص ۲۱۷)
صرفهجویی در وقت و پول: توسعه استراتژی با موضوعاتی که دلمشغولی گروه های ذینفع میباشد آغاز میشود (و نه اهداف اجرایی رسمی که حکومتها تعیین میکنند) بنابراین، موجب فرآیندی به مراتب منسجمتر و فراگیرتر نسبت به برنامه ریزی سنتی گشته و از متوقف ساختن فرایند فرایند برنامه ریزی جهت لحاظ نمودن منافع و اهداف نادیده گرفته شده قبلی اجتناب خواهد شد. (همان، ص ۲۱۷)
توسعه استراتژی کارآی شهرداری نیازمند مشارکت واقعی جامعه محلی است زیرا گزینشهای به عمل آمده در راستای کیفیت زندگی و رفاه جامعه از اهمیت بسیاری برخوردار است. بدون مشارکت فعال جامعه محلی و توافق در زمینه تصمیمات، اغلب جوامع در مقابل برنامههایی که برای آنان از سوی دیگران تهیه میشود، مقاومت نشان داده و آنها را رها مینمایند. رفاه جوامع و جکومتهای محلی بستگی به تقبل مسئولیت در قبال آینده است: توسعه استراتژی شهرداری بر پایه جامعه محلی میتواند بخش مهمی در فرایند عهدهگیری مسئولیت باشد. (همان، ص ۲۱۸)
۸-۲-۲-۲ شهر و توسعه پایدار
توسعه پایدار به مفهوم حرکت بر محور انسان- محیط است و توسعه امکانات اقتصادی با توجه به ملاحظات محیطی و عدالت اجتماعی را مورد توجه قرار می دهد. توسعه پایدار پس از مشکلات ایجاد شده از توسعه صرفا اقتصادی پس از جنگ جهانی مطرح گردید. جایی که توسعه بی رویه باعث اختلافات طبقاتی و مشکلات زیست محیطی عدیده ای شده و مسیر توسعه به ابعاد محیطی و اجتماعی کمتر از اقتصادی بها داده بود.
با توسعه روزانه شهری شدن زندگی بشر مفاهیم مربوط به توسعه پایدار به این حیطه وارد گردید و توسعه پایدار شهر محصول نگاه های جدید به عدالت اجتماعی,فضایی و محیطی نسبت به شهر است. شهرها در سال ۲۰۲۰ جمعیتی معادل ۷۵ درصد کل جهان را در عینی در خود جای خواهند داد که تقریبا ۲ درصد از فضای شهری را در اختیار دارند. بنابراین این تراکم عجیب و بی سابقه جمعیت و نیاز عمومی به جذب منابع اساسی منجر به بهره برداری های غیر طبیعی از منابع محلی و استثمار منابع همسایگی خواهد شد. آثار این توسعه با پسماند های غیر قابل پیش بینی به جای مانده از شهرها ادامه داشته و آلودگی ها و بیماری ها و گونه های زندگی حاشیه ای جدید محصول این توسعه خواهد بود.
اما توسعه پایدار شهری به عنوان جزئی از توسعه پایدار بر پایه استفاده معقول از منابع طبیعی استوار شده است و در این نوع توسعه ملاحظات سه گانه, محیطی, اقتصادی و اجتماعی در کنار هم لحاظ خواهد شد. بنابر این شهر پایدار برآمده از فرایند توسعه ای است که هنیت و امکان ارتقای همیشگی سلامت اجتماعی - اقتصادی بوم شناسانه شهر و منطقه را  فراهم کرده و این ذهنیت و امکان را به عینیت و اقدام مبدل ساخته است.
این مفهوم در محیط متحول کنونی (جهانی شدن، شهرنشینی، منابع کمیاب، نوعآوریهای فناوری و غیره) اهمیت روزافزونی پیدا نموده است. رایجترین و قابل قبولترین تعریف آن در گزارش سال ۱۹۸۷ «کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه سازمان ملل (UDNCED)» مطرح شده است: «توسعه پایدار چنان توسعهای است که نیازهای کنونی را پاسخ داده بدون اینکه توانایی نسلهای آینده را در جهت دستیابی به نیازهای خود کاهش دهد. »
در کنگره زمین که توسط کمیسیون فوقالذکر در سال ۱۹۹۲ برگزار شد، ۱۲۰ کشور با دستور کاری برای پایدار نمودن توسعه جهانی در قرن بیست و یکم به توافق رسیدند. در این میان نقش کلیدی به عهده سازمانهای محلی گذاشته شده بود. از این رو، تحقیقات و مباحث قابل توجهی به منظور شناسایی اینکه چگونه میتوان توسعه پایدار را در سطح محلی به اجرا درآورد صورت گرفته است. یک رویکرد عامه پسند چند فرایند توسعه «پایدار جوامع محلی» را از طریق شیوههایی مبنتی بر اهداف که مطابق آن هر جامعه محلی پایدار را به صورت محلی تعریف مینماید، مطرح میسازد. اهداف کلان اجتماعی باید خصوصیات زیر را در رابطه با پایداری در برگیرد. (مرادی مسیحی، ۱۳۸۱، ص ۲۱۸)
ارزشقائل شدن برای کیفیت زندگی: جامعه محلی بر این امر تاکید خواهد داشت که هدف اولیه برنامه ریزی و فرایند توسعه ارتقای کیفیت زندگی برای ساکنین آن است و از لحاظ اجتماعی، اقتصادی، روانی و روحی باید به ضرورتهای نوین سلامت و ایمنی توجه شود. (همان، ص ۲۱۸)
از آنجایی که برنامه استراتژیک بر اساس ابداع هدفهای مشترک و فرآیندی که توسط آن اهداف به تحقق میرسند، قرار دارد میتواند به عنوان محوری جهت ایجاد فرایند توسعه پایدار برای جوامع در نظر گرفته شود. (همان، ص ۲۲۱)
نحوه مدیریت بر جریان مطلوب زندگی شهری، می تواند در بهبود سکونتگاه های انسانی و پایداری توسعه شهری، مهمترین نقش را ایفا کند. زیرا عامل اجازه دهنده و تنظیم کننده برنامه های شهری از کارآیی مدیریت شهری نشأت می گیرد. در این زمینه، تولید منطقی انرژی، کاهش مصرف غیرضروری و بازیافت منابع طبیعی از جمله زمینه های تلقی شهر به عنوان یک منبع توسعه است (گزارش دبیر اجرایی کمیسیون سکونتگاه های انسانی سازمان ملل، ١٣٧٣)
بنابر این راه کارهای زیر به عنوان راه کارهای توسعه پایدار شهری مطرح است :
حداقل سازی پیامد های زیست محیطی
حداقل سازی مصرف منابع تجدید ناپذیر
بهره برداری از منابع تجدید پذیر
در این مسیر به ناچار سیاست هایی مثل کاهش اتکا به خودروی شخصی, افزایش فشردگی کالبدی در توسعه شهری, حفاظت و احیای نظام های طبیعی در شهر و منطقه پیرامونی, کاهش مصرف منابع و تولید آلودگی در شهر و منطقه, بهبود زیست پذیری اجتماعات بشری, پایندگی و تقویت اقتصاد شهری و اصلاح نظام اداری و حکمرانی شهری, بایستی اعمال شود تا شهر به سمت پایداری هدایت شود.
پیش فرض های توسعه پایدار شهری:
در راستای تحقق توسعه پایدار شهری می بایست شرایطی فراهم شود تا امکان بستر سازی توسعه پایدار انسانی و بهبود رفاه اجتماعی شهروندی، فراهم گردد که در این بستر می توان به برقراری عدالت اجتماعی طراحی اقلیمی هماهنگ با محیط زیست انسانی، تقویت ساختارهای همبستگی اجتماعی همچون تعهد و مسئولیت پذیری، تقویت بنیانهای اجتماعی و خانوادگی و احیای محیط زیست همگانی وایجاد انتظام ساختاری در فضای شهری برای ادراک زیباشناختی و خوانایی شهری و بهبود بهره گیری از فضاهای شهری و افزایش رضایت شهروندی و یکپارچگی بخشی به ساختار بصری محیط و منظر شهری اشاره کرد. کمیسیون جهانی محیط زیست نیز الزامات توسعه پایدار را چنین بیان می کند:
مشارکت شهروندان در تصمیم گیری در بستر یک نظام سیاسی
چاره اندیشی برای تنشهای حاصل از ناموزونی توسعه در بستر یک نظام اقتصادی
التزام به ترمیم و حفاظت محیط زیست در بستر یک نظام تولیدی
فراهم سازی الگوهای پایداری از تجارت مالی در بستر یک نظام دانش فنی
ایجاد الگوهایی از تجارت و دارایی در بستر یک نظام بین المللی
وجود انعطاف پذیری و خود اصلاحی در بستر یک نظام مدیریتی
بر این اساس توسعه پایدار شهری در تکوین مفاهیم زیر جنبه کارامدی به خود می گیرد:

از طرفی دیگر چون انتظار میرود تبلیغات بنگاههای بزرگ اثر بخشتر باشد، تبلیغات باعث رشد بیشتر برای بنگاههای بزرگ میشود؛ لذا تمرکز افزایش مییابد. بنابراین انتظار میرود تبلیغات موجب افزایش تمرکز صنعتی گردد که این امر نهایتاً به معنای اثرگذاری تبلیغات بر ساختار بازار است. تبلیغات علاوه بر اثرگذاری بر تمرکز صنعتی با اثرگذاری بر موانع ورود به بازار نیز میتواند ساختار بازار را تحت تاثیر خود قرار دهد. تبلیغات به عنوان هزینهای که بنگاه‌های داوطلب ورود به بازار باید جهت ورود متحمل آن شوند، امر ورود را دشوارمیکند. از طرف دیگر هزینه های تبلیغات دارای ماهیت هزینه های غیر قابل بازگشت میباشد که این امر ریسک ورود به بازار را برای بنگاههای داوطلب ورود افزایش میدهد. لذا تبلیغات باعث افزایش تمرکز و موانع ورود بیشتر میشود.

۳-۶-۳-۱. تبلیغات و صرفههای مقیاس تولید
در کوتاهمدت تبلیغات موجب انتقال منحنی هزینه متوسط بنگاه به بالا میشود که این انتقال منحنی به بالا به اندازه هزینه تبلیغات برای هر واحد محصول خواهد بود. از طرف دیگر تبلیغات میتواند موجب افزایش فروش و تولید بنگاه گردد که این امر امکان بهرهگیری از صرفههای مقیاس تولید را برای بنگاه مهیا مینماید.
البته چنانچه اندازه مقیاس بنگاه بهینه باشد، یعنی میزان تولید بنگاه در نقطه حداقل منحنی هزینه متوسط بلندمدت قرار داشته باشد تبلیغات نمیتواند موجب فراهم نمودن شرایط برای بهرهگیری بیشتر از صرفههای مقیاس تولید گردد. بهرهگیری از صرفه‌های مقیاس تولید اگرچه میتواند به عنوان انگیزهای برای تبلیغات مطرح گردد اما لازم است بنگاه جهت اتخاذ تصمیم درست اطلاعات کافی از شکل منحنی هزینه متوسط بلندمدت و موقعیت جاری خود داشته باشد، در غیر این صورت ممکن است تبلیغات نتواند مزیت هزینهای بنگاه را بهبود بخشد (لیپکزنسکی، ویلسن و گادارد ، ۲۰۰۵: ۴۷۳).
۳-۶-۴. هزینه های ثابت و غیر قابل بازگشت^[۸۲]
تابع هزینه عموماً به شکل مجموع هزینه های ثابت و هزینه های متغیر در نظر گرفته می‌شود. بنگاهها در ابتدا و برای شروع کار خود و ورود به صنعت با هزینه های ثابت مواجه و متحمل پرداخت آن میشوند. در این باب میتوان هزینه های اولیه ورود (هزینه های تاسیسی)^[۸۳] و حتی هزینه های غیر قابل بازگشت را جزء هزینه های ثابت دانست. این هزینه های ثابت بر سطح سود بنگاه اثر میگذارند؛ ولی از آن تاثیر نمیپذیرند.
در کنار هزینه های ثابت، بنگاهها گاهگاهی متحمل هزینه های ابتدایی میشوند؛ مثل هزینه ورود به یک بازار جغرافیایی جدید، و یا وقتی صاحبان بنگاه تصمیم بگیرند خط تولیدشان را گسترش دهند. این هزینه ها یک بار خسارت به بار میآورند و اغلب به طور کامل برگردانده نمیشوند، وقتی که تصمیم صاحبان بنگاه با شکست مواجه شود. قسمتی از هزینه ها که نمی‌توانند دوباره به دست بیایند را هزینه غیر قابل بازگشت بنگاه مینامند. هزینه های غیر قابل بازگشت به دو صورت برونزا و درونزا میباشد. از نقطه نظر بنگاه اغلب حالت برونزای آن در نظر گرفته میشود. بعضی مواقع این هزینه ها توسط دولت تعیین و گمارده میشوند؛ مثلاً نیاز به داشتن مجوز یا پروانه برای یک موسسه بازرگانی معین که مجوز آن را دولت صادر میکند. در مواردی دیگر هزینه های غیر قابل بازگشت توسط تصمیمات بنگاههایی که از قبل در بازار فعال بودهاند مشخص میشود. برای مثال بنگاههای جدید ممکن است ناچاراً برای به دست آوردن شهرت و معروفیت به تبلیغات و دیگر اقدامات بازاریابی مجبور شوند تا مصرفکنندگان را متقاعد به استفاده از محصولاتشان کنند. لذا هزینه های غیر قابل بازگشت برای توضیح دادن و روشن کردن شکل بازارهای رقابتی ناقص مهم هستند و بنگاهها باید آن را دقیقاً مورد توجه قرار دهند (بلفلام و پیتز، ۲۰۱۰: ۱۵).
روشن شدن تفاوت میان هزینه های غیر قابل بازگشت برونزا و درونزای صنایع و تجزیه و تحلیل کردن اینکه چگونه اندازه بازار بر تمرکز بازار تاثیر میگذارد سوالی است که پس از تشریح آن به پاسخش میرسیم؛ لذا در ابتدا لازم است تعریف هزینه های غیر قابل بازگشت برونزا و درونزا^[۸۴] آورده شود.
۳-۶-۴-۱. هزینه های غیر قابل بازگشت برونزا
همانطور که در بالا گفته شد هزینه های غیر قابل بازگشت در صنعت به دو صورت برونزا و درونزا تقسیمبندی شدهاند. بنگاهها جهت وارد شدن به صنعت، مجبور به پرداخت هزینه ثابت اولیه ورود (هزینه تاسیسی) هستند که الزاماً نمیتوانند به هنگام خروج از بازار آنها را به دست بیاورند. این هزینه ثابت اولیه ورود ، هزینه غیر قابل بازگشت برونزا نامیده می‌شود. این هزینه از آن جهت برونزا نامیده میشود که تعیین مقدار آن در مدل تا حد زیادی تحت کنترل و تصمیم بنگاه نمیباشد. ماشینآلات تخصصی رو میتوان به عنوان مثالی از هزینه اولیه ورود برای بنگاه نام برد.
۳-۶-۴-۱-۱. هزینه های غیر قابل بازگشت برونزا و تمرکز صنعتی
هزینه ثابت اولیه ورود که همان هزینه غیر قابل بازگشت برونزا است با تعداد بنگاههای صنعت رابطه معکوسی دارد، به طوریکه کاهش هزینه ثابت اولیه ورود، باعث افزایش تعداد بنگاهها میشود و افزایش تعداد بنگاهها نیز افزایش اندازه بازار را در پی دارد و نهایتاً به کاهش تمرکز صنعتی منجر میگردد. در حالت حدی وقتی هزینه ثابت اولیه ورود (هزینه غیر قابل بازگشت برونزا)، به صفر میل میکند، تعداد بنگاهها و اندازه بازار به سمت بینهایت متمایل میشود و تمرکز نیز به سمت صفر میل میکند. لذا در صنایعی با هزینه غیر قابل بازگشت برونزا، تمرکز صنعتی کاهش پیدا میکند و به صفر نزدیک میشود هنگامیکه اندازه بازار افزایش یابد. بنابراین میتوان رابطه مستقیمی بین تمرکز صنعتی و هزینه های غیر قابل بازگشت برونزا متصور بود (بلفلام و پیتز، ۲۰۱۰: ۹۱).
در خصوص نحوه ارتباط بین تمرکز، اندازه بازار و هزینه های اولیه ورود ساتن(۱۹۹۱) بیان میکند که صرفاً تا زمانیکه هزینه های ثابت اولیه ورود (تأسیسی) برای صنعت، مشخصاً برونزا هستند، یک ارتباط معکوس بین کران پایین تمرکز و اندازه بازار انتظار میرود (بهاتاچارا و بلوچ، ۲۰۰۰). اما در صورت درونزا در نظر گرفتن این هزینه ها، به طور قاطع نمیتوان راجب به فرم تابعی و ارتباط بین اندازه بازار و تمرکز نظر داد.
۳-۶-۴-۲. هزینه های غیر قابل بازگشت درونزا
پس از مشاهده تناقض بین تئوری اقتصادی هزینه غیر قابل بازگشت برونزا و مشاهدات عملی و تجربی، نیاز به ایجاد تئوری جدیدی در این خصوص مطرح شد که این تئوری جدید و مشاهدات تجربی مطابق و موافق هم باشند. تئوری جدید با عنوان هزینه های غیر قابل بازگشت درونزا شکل گرفت و فرض کرد که هزینه های ثابت اولیه ورود تا حدی درونزا هستند. ساتن (۱۹۹۱) در این باره پیشنهاد کرد که برای تمرکز حد (کران) پایینی در نظر گرفته شود که این حد عدد ثابتی مخالف صفر و مثبت است.
در هزینه های غیر قابل بازگشت درونزا بر خلاف هزینه های غیر قابل بازگشت برونزا، تعیین مقدار آن در مدل تا حد زیادی تحت تصمیم و کنترل بنگاهها میباشد. تبلیغات، تحقیق و توسعه (R & D) و بهبود نوآوری و تکنولوژی از این نوع هزینه ها هستند (بلفلام و پیتز، ۲۰۱۰: ۹۲).
۳-۶-۴-۲-۱. هزینه های غیر قابل بازگشت درونزا و تمرکز صنعتی
در بازارهایی با هزینه های غیر قابل بازگشت درونزا، حتی هنگامیکه اندازه بازار بدون حد و مرز رشد پیدا میکند، یک کران مثبت اکید برای تعداد بنگاهها وجود دارد که تعداد بنگاهها از حد معینی افزایش پیدا نمیکند و همچنین وجود این کران باعث میشود که تمرکز صنعتی نیز از حد معینی کاهش نیابد. ساتن پس از تایید این تئوری، ادعا میکند که یک رابطه تابعی بین اندازه بازار و تمرکز وجود ندارد. بنابراین در صنایع با هزینه های غیر قابل بازگشت درونزا، یک کران پایین تمرکز وجود دارد که حتی با افزایش اندازه بازار و تعداد بنگاهها، تمرکز به عدد ثابت مثبتی میل میکند (بلفلام و پیتز، ۲۰۱۰: ۹۵).
۳-۷. ضریب تعدیل
ضریب تعدیل و سرعت آن با توجه به نقشش در بررسی پویایی تمرکز صنعتی که تغییر و تحول تمرکز نسبت به گذر زمان را نشان میدهد، ضرورت و اهمیت ویژهای مییابد. تغییر کردن سرعت تعدیل یک جنبه مهم و تعیین کننده از عملکرد و کارایی اقتصادی است. در باب ضریب تعدیل در بحث حاضر، اقتصاددانان صنعتی عموماً این ضریب را به لحاظ عددی بین صفر و یک در نظر گرفتهاند که در حالت حدی صفر بودن ضریب، متغیر وابسته تحققیافته با متغیر وقفه‌ای خودش برابر میشود؛ و در حالت حدی یک، تعدیل کامل رخ داده و متغیر وابسته تحقق یافته با متغیر بلندمدت و یکنواخت برابر میشود. در صورت اختصاص ضریب بین صفر و یک، تعدیل ناقص ایجاد شده و بستگی به مقدار عددی ضریب، سرعت تعدیل به سمت وضعیت بلندمدت معین میشود. هر چه این عدد به یک نزدیکتر باشد، تعدیل وضعیت تحققیافته و بلندمدت با سرعت بیشتری همراه خواهد بود؛ این وضعیت نشان دهنده این است که اختلاف بین حالت بلندمدت و تحققیافته زیاد بوده و جهت نیل به حالت مطلوب نیاز به سرعت بیشتر است. این شرایط معمولاً در کشورهای کمتر توسعه یافته صنعتی مشاهده میشود. سرعت تعدیل آهسته و کند در برابر تکنولوژی جدید، ترکیبات جدید بنگاهها و بازارهای نوین، میتواند تلفات وخسارات قابل توجهی در تولید بالقوه و رقابتی شدن بین المللی را نتیجه دهد. از این رو اهمیت محاسبه و معین کردن سرعت تعدیل جزیی روشن میگردد تا بتوان پاسخگوی وضعیتهای مختلف صنعت با توجه به اندازه سرعت تعدیل بود. در این مطالعه ضریب تعدیل به دو صورت ثابت و متغیر در نظر گرفته میشود؛ لذا در ادامه محاسبه و برآورد سرعت تعدیل جزیی در حالت ثابت و متغیر در کل صنایع و سپس در فرمهای زیر مجموعهای صنایع ارائه میشود.
۳-۷-۱. ضریب تعدیل ثابت و متغیر
اقتصاددانان دو نوع ضریب تعدیل ثابت و متغیر را برای مدلها در نظر گرفتهاند. ضریب تعدیل ثابت به این معناست که در تمامی صنایع مورد بررسی، این ضریب عددی ثابت فرض شده است. لذا ضریب تعدیل ثابت حائز ارزشی یکسان و ثابت برای تمام صنایع بوده و تابعی از متغیرهای دیگر نمیباشد. به دلیل کاستیهایی که در ثابت فرض کردن ضریب وجود داشت، ضرورت ضریب تعدیل متغیر در صنایع مختلف شکل گرفت. گروسکی و همکاران^[۸۵] (۱۹۸۷) در مطالعه خود برای سرعت تعدیل جزیی در صنایع مختلف نرخهای مختلف و متغیری را در نظر گرفتند. ایشان استدلال کردندکه نرخی که تمرکز را به سطح تعادلش تعدیل میکند باید به مشخصات و ویژگیهای صنعت وابسته باشد. بهگونهای که سرعت تعدیل جزیی را به فرم تابعی از متغیرهای مرتبط با صنعت در نظر گرفته و به یک مدل غیرخطی تعدیل رسیدند. آنها از رگرسیون حداقل مربعات سه مرحلهای غیرخطی ( NL 3SLS r)^[86]، برای توضیح دادن تغییر تمرکز در یک نمونه از صنایع کارخانهای ایالات متحده برای ۴ سال ۱۹۶۷-۱۹۶۳ به سرعت تعدیل جزیی متغیر صنایع ۱۲۳/۰ رسیدند که تغییر قابل توجهی نسبت به حالت ثابت سرعت تعدیل در کل صنایع که عدد ۰۵۴/۰ بود، داشت. آنها اظهار کردند که محدود کردن نرخ تعدیل به یک مقدار ثابت (λ)، موجب کم برآوردی آن میگردد. لذا مشکل کم برآوردی و تورش رو به پایین ضریب تعدیل ثابت، باعث شد تا محققان به بررسی و محاسبه سرعت تعدیل جزیی متغیر در مطالعات خود بپردازند. در این پژوهش هر دو نوع ضریب تعدیل برآورد میشود.
۳-۸. ساختار الگو
در مطالعه حاضر جهت بررسی پویایی تمرکز صنعتی که همان اختلاف بین حالت یکنواخت (بلندمدت) و حالت تحققیافته تمرکز میباشد و تعیین سرعت تعدیل جزیی در حالت ثابت و متغیر در صنایع مختلف، از تحقیق بهاتاچارا و بلوچ^[۸۷] با عنوان«پویاییهای تمرکز صنعتی در صنایع کارخانهای استرالیا»، استفاده شده است. در اینجا بررسی و آزمون مدلها به دو صورت نمونه کلی صنایع با ۹۴ صنعت و نمونه زیر مجموعه صنایع با ۴۷ صنعت، صورت میگیرد. شایان ذکر است در نمونه زیر مجموعهای صنایع که شامل ۴۷ صنعت میباشد، تقسیمبندی به دو حالت تمرکز بالا و پایین و همچنین شدت تبلیغات بالا و پایین مدنظر است. برآورد و تخمین مدل تقسیمبندی صنایع در حالت تمرکز بالا و پایین صرفاً جهت مقایسه با حالت کلی صنایع و مشخص شدن سرعت تعدیل جزیی در فرم زیر مجموعهای میباشد؛ در حالیکه تخمین مدل تقسیمبندی صنایع در حالت شدت تبلیغات بالا و پایین در جهت بررسی نظریه‌های اقتصادی مربوط به هزینه های غیر قابل بازگشت (هزینه های اولیه ورود) برونزا و درونزا و به طور خاص نظریه ساتن در این زمینه را مورد توجه قرار میدهد. لذا نتایج مدل در حالت شدت تبلیغات بالا و پایین بااهمیتتر و مطابق با مطالعات عملی و تجربی گذشته است.
با آزمون پویایی تمرکز در صنایع ایران در مقایسه با کشورهای توسعهیافته و پیشرفته صنعتی، میتوانیم تجربه های رشد اقتصادی سریعتر، نوپاتر، کوچکتر یک الگوی متمایز را در صنایع ببینیم. در خاتمه به بررسی شدت تبلیغات جهت آزمون کردن اثر درونزایی و برونزایی هزینه های تأسیس بنگاه بر ارتباط بین اندازه بازار و تمرکز میپردازیم.
بعد از معرفی و آشنایی با تمامی متغیرها و نحوه محاسبه آنها در ادامه، به آزمون و برآورد مدلهای مختلف میپردازیم؛ اما قبل از آزمون پویایی تمرکز صنعتی، ابتدا یک مدل تمرکز بلندمدت مطرح میشود. لازم به ذکر است برای تعیین فرم تابعی مدل، آزمون باکس- کاکس^[۸۸] انجام داده شد و فرم لگاریتمی مدل مورد تایید قرار گرفت. آزمون جهت انتخاب مدل مناسب، دو مدل خطی و خطی- لگاریتمی^[۸۹] را با هم مقایسه کرده و با بهره گرفتن از نتایج حاصله، میتوان مدل مناسب را انتخاب نمود.^[۹۰]
به منظور آشنایی با تخمین مدل رگرسیون خطی قبل از ارائه مدلها، توضیحات مبانی اقتصادسنجی ضروری به نظر میرسد. مدل رگرسیون خطی زیر را در نظر میگیریم:
Y_t = a + b X_t + U_t
که X_t متغیر توضیحی (مستقل)، Y_t متغیر وابسته، U_t جمله اختلال یا خطا، و a و b هم پارامترهای مدل هستند که مقدار آنها را باید تخمین زد. اگر تخمینهای a، b و Y_t را به ترتیب با α، β و Ŷ_t نشان دهیم، تخمین مدل عبارت خواهد بود:
Ŷ_t = α + β X_t
اختلاف بین مشاهده (Y_t) و تخمین (Ŷ_t) را اصطلاحاً پسماند یا انحراف یا خطای تخمین گفته و با e_t نشان دادهاند؛ به طوریکه:
Ût = e_t = Y_t - Ŷ_t s.t. E(e_t) = 0
معادلات فوق را میتوان به شکل زیر خلاصه کرد:
Y_t = Ŷ_t + Ût
با توجه به استفاده مدل خطی- لگاریتمی در مطالعه، مدل به این صورت نوشته میشود:
Ln Y_t = a₀ + b Ln X_t + U_t داریمa₀ = Ln a با فرض
اگر جمله اختلال تمام فروض کلاسیک را دارا باشد، به راحتی میتوان پارامترهای معادله فوق را با روش حداقل مربعات معمولی تخمین زد. فقط جهت برآورد a₀ باید از α_۰ آنتی لگاریتم گرفته شود. تخمین معادله خطی- لگاریتمی به شکل زیر است:
Ln Ŷ_t = α_۰ + β Ln X_t
حسن دیگر استفاده از مدل لگاریتمی، رابطه نزدیک بین مفاهیم کشش و لگاریتم میباشد.
در مطالعه حاضر با توجه به مطالب فوق و استفاده از مدل خطی- لگاریتمی، به جای متغیر وابسته Ln Y_t از نماد Ln H_t، به جای نماد تخمینی Ln Ŷ_t از نماد Ln H_t^* و جمله خطا را همان U_t لحاظ کردهایم. لذا روابط به شکل زیر میباشند:
Ln H_t = Ln H_t^* + Û_t ↔ Ln Y_t = Ln Ŷ_t + Û_t
۳-۸-۱. مدل حالت یکنواخت تمرکز
دیدگاه سنتی سطح تمرکز حالت یکنواخت یا تعادل بلندمدت را در صنعت متضمن شرایط عرضه و تقاضا میداند و اثر مهم صرفهجوییهای مقیاس اقتصادی را در عملیاتی شدن بنگاه‌های کوچک بازگو میکند. لذا این سطح تمرکز را به متغیرهای مربوطه وابسته میداند. مدل حالت یکنواخت تمرکز به صورت زیر نشان داده میشود که اثر انتظاری هر یک از متغیرهای توضیحی بر آن، در زیر آن نشان داده شده است.^[۹۱]
Ln H_t^* = β_۰+ β_۱LnMKT_t+ β_۲LnK/S_t+ β_۳LnCDR_t+ β_۴LnIMP_t+ β_۵CPD (1)
+ ? + + +
به طور کل و خلاصه متغیرهای مدلها شامل، H_t شاخص هرفیندال در حالت تحققیافته سال ۱۳۸۶؛ H_t-n شاخص هرفیندال حالت تحققیافته در سال ۱۳۷۸؛ H_t^* سطح تمرکز حالت یکنواخت (بلندمدت) و بر اساس شاخص هرفیندال در سال ۱۳۸۶؛ MKT_t حداقل اندازه کارای بنگاه و در حالت کلی بازار؛ K/S_t شدت سرمایه؛ CDR_t تحت عنوان نسبت مضار هزینهای برای تعیین موانع ورود؛ CPD متغیر مجازی تفاوت محصول است که برای صنایعی که کالاهای نهادهای، تولید می‌کنند عدد صفر و برای صنایعی که کالاهای مصرفی، تولید میکنند عدد یک لحاظ میشود؛ IMP_t   شدت یا نفوذ واردات؛ PCM_t-n نماینگر سود باوقفه است (مابهالتفاوت قیمت - هزینه واحد بر فروش)؛ A/S شدت تبلیغات؛ λ و λ_i هم به ترتیب ضریب تعدیل جزیی ثابت و متغیر میباشد.
همانگونه که گفته شد H_t^* سطح تمرکز حالت یکنواخت است که بر اساس شاخص هرفیندال میباشد که به صورت ضمنی و غیرمستقیم و با بهره گرفتن از تخمین و محاسبه H_t که شاخص هرفیندال در حالت تحققیافته صنایع کارخانهای ایران در سال ۱۳۸۶ است، به دست می‌آید. سایر متغیرهای توضیحی به کار رفته در مدل و توجیه اثرات انتظاری آنها بر شاخص تمرکز صنعتی در بالا آورده شده است. عرض از مبدا و ضرایب مدل فوق با روش حداقل مربعات معمولی (OLS)^[92] و به وسیله نرمافزار Eviews 7 برآورد میشود.
۳-۸-۲. مدلهای عدم تعادل تمرکز
جهت و مسیر تغییر و تحول در تمرکز، بررسی تابع تحققیافته تمرکز نسبت به حالت تمرکز یکنواخت (H_t^*) است. هر انحراف سطح تحققیافته تمرکز از سطح تعادل خودش، باید یک فرایند تعدیل را نتیجه دهد که باعث تغییرات در تمرکز شود. در این الگو اختلاف بین تمرکز تحققیافته در سال t با تمرکز تحققیافته در سال t-n، مضربی از تفاوت تمرکز حالت یکنواخت سال t و تمرکز تحققیافته در سال t-n است. این مدل تعدیل جزیی ثابت بهصورت زیر میباشد.
LnH_t – LnH_t-n = λ ( LnH_t^* - LnH_t-n ) (۲)
برای هدفهای تجربی مطالعه در مدلها ۱۳۸۶t = و ۱۳۷۸t-n = در نظر گرفته شده است. λ همان ضریب تعدیل جزیی هست که در تمام صنایع دارای ارزش یکسان و ثابت می‌باشد که کران بین صفر و یک (۱> < λ۰) را دارد. LnH_t^* سطح تعادل تمرکز در دوره t و به وسیله معادله (۱) مشخص میشود. در این معادله LnH_t متغیر وابسته مدل است.
پس از سادهسازی معادله (۲) و جایگزاری معادله (۱) در آن، معادله (۳) به شکل زیر به دست میآید که برای تعیین λ ثابت از مدل (۳) استفاده میشود.
LnH_t= α_۰+ α_۱LnMKT_t+ α_۲LnK/S_t+ α_۳LnCDR_t+ α_۴LnIMP_t+ α_۵CPD + α_۶LnH_t-n (۳)
در معادله (۳)، سطح تمرکز را متغیر وابسته در نظر میگیریم که باعث مقایسه مستقیم بهتر با معادله (۱) و همچنین معادله (۶) در پایین میشود. برای محاسبه ضریب تعدیل جزیی ثابت از مدل فوق کافیست پس از تخمین مدل و مشخص شدن ضرایب، ضریب متغیر وقفهای تمرکز (LnH_t-n) را معین و سپس ضریب تعدیل جزیی ثابت به آسانی قابل محاسبه است. ضرایب متغیرهای توضیحی باقیمانده، از اثر بلندمدت ضرب در تعدیل جزیی ثابت، تخمین زده شده است.
با توجه به اظهار نظر گروسکی و همکارانش در خصوص کم برآوردی و تورش رو به پایین نرخ تعدیل جزیی ثابت، در دیگر مطالعات انجام شده بعدی، برآوردهای تعدیل جزیی تمرکز به سمت سطح تعادلش، تعدیل خیلی آهسته و کند ساختار بازار در اقتصادهای صنعتی بالغ و رشدیافته را نشان دادند (بهاتاچارا و بلوچ، ۲۰۰۰: ۴). پس از پیشنهادات و مطالعات گروسکی و همکارانش در خصوص سرعت تعدیل جزیی متغیر و تفاوتهای قابل توجهی که با حالت ثابت آن داشت، بهتر است سرعت تعدیل جزیی را برای صنایع مختلف، غیرثابت و به صورت تابعی از متغیرهای مربوط به صنعت در نظر گرفت. لذا در اینجا نیز فرم تابعی سرعت تعدیل جزیی غیرثابت را برای صنایع مختلف و به شکل زیر در نظر گرفته میشود.
LnH_t – LnH_t-n = λ_i ( LnH_t^* - LnH_t-n ) (۴)

در مطالعات مشخص شده است که اسپرماتوزوآ بالغ انسان اغلب سطوح بالایی از قطعه قطعه شدن DNA را نشان می­دهد که این آسیب DNA، یک عامل مهم در تعیین عملکرد اسپرم می­باشد و با طیف گسترده­ای از عوارض جانبی بالینی در ارتباط است. از جمله این عوارض می­توان به افزایش اختلالات در مرحله­ لقاح و پیش از لانه گزینی،کم شدن میزان لانه گزینی، نقص در رشد و نمو جنین و بروز سقط جنین اشاره کرد(R. Aitken & De Iuliis, 2010).
بازهایDNA به آسیب اکسیداتیو حساس بوده که در نتیجه سبب قطعه قطعه شدن DNA و آسیب جزیی در DNAسلول­ها مانند اسپرم می­شوند که می ­تواند منجر به عوارضی در فرزندان از جمله : بیماری­های ژنتیکی غالب مانند آکندروپلازیا، شرایط عصبی پیچیده مانند اسکیزوفرنی، صرع، بیماری دو قطبی، اوتیسم و با افزایش ناهنجاری­های مادرزادی سبب افزایش نرخ مرگ و میر و سقط می­ شود(Singh, Muller, & Berger, 2003).
هنگامی­که آسيب اکسیداتیو وسيع باشد، آپوپتوز يا مرگ برنامه­ريزي شده سلول^[15] و فراگمنته شدن ژنوم جنين رخ مي­دهد و در مواقعی که آسیب­های اکسیداتیو کمتر است، لقاح اتفاق می­افتد اما اووسیت باید شکست­های DNA را ترمیم کند(Kodama, Yamaguchi, Fukuda, Kasai, & Tanaka, 1997).
آپوپتوز يا مرگ برنامه­ريزي شده سلول، يک پاسخ غيرالتهابي به آسيب­هاي بافتي است که توسط يکسري تغييرات بيوشيميايي و ريخت­شناختي^[16] مشخص مي­گردد. اين فرآيند ظرفيت سلول­هاي سرتولي را از طريق کنترل توليد بالاي گامت­هاي نر و حذف اسپرماتوزوآهاي غيرطبيعي حفظ مي­نمايد. ROS با فعال­سازي کاسپازها يک واکنش زنجيره­اي را آغاز مي­کنند و سرانجام منجر به آپوپتوز مي­گردند(Agarwal, Makker, & Sharma, 2008).
همچنين ROS مي­تواند به DNA­ی ميتوکندريايي نسبت به DNA­ی هسته­اي آسيب­ بيشتري برساند. بعد از القای ROS، آسیب­های وارده به DNA افزایش یافته و از طریق فعال شدن سیتوکروم C و در نهایت فعال شدن کاسپاز3 در تمام سلول­های زایا از جمله اسپرماتوسیت اولیه، اسپرماتوسیت ثانویه، اسپرماتوگونیا و اسپرماتوزوآ، آپوپتوز مشاهده می­ شود. در نتیجه تعداد اسپرم کاهش یافته و حالت اولیگواسپرمی ایجاد می­ شود. گمان مي­رود که چنين آسيب­هايي مي­توانند عامل بيماري­هايي چون ناباروري در انسان باشند. مجاورت نزديک­DNA­ی ميتوکندري به زنجيره انتقال الکترون، مکانيسم­هاي ناکارآمد ترميم DNA و فقدان هيستون­ها که مسبب فشردگي ساختار کروماتين هستند، به عنوان دلايل حساسيت DNA­ی ميتوکندري پيشنهاد مي­شوند(George, Jiao, Bishop, & Lu, 2012).
1-2-6-1-2- اهمیت سلامت DNA اسپرم
تراکم کروماتین اسپرم نقش مهمی در حفاظت از ژنوم پدر، در فرایند لقاح و باروری تخمک دارد. در نتیجه بررسی سلامت DNAاز اهمیت خاصی برخوردار است.
همچنین در تحقیقات گذشته نشان داده شده است که:

• • بین پارامترها­ی اسپرم وآسیب­هایDNA رابطه معکوس وجود دارد(R. Mahfouz et al., 2010).

• • در افراد نابارور میزان شکستDNA بیشتر است(Turner & Lysiak, 2008).

• • بین میزان لقاح و آسیبDNA رابطه معکوس وجود دارد(Agarwal & Allamaneni, 2005).

• • در همسران بیمارانی که دارای میزان قابل توجهی شکستDNA اسپرم هستند میزان سقط افزایش می­یابد(Jiang, He, Wang, & Zhu, 2011).

از این رو بررسي و ارائه راهکارهايي در زمينه آسيب DNA­ی اسپرم مي­تواند براي درمان زوج­هاي نابارور حياتي باشد.
1-2-6-2- استرس اکسیداتیو در اسپرم
اسپرماتوزوآ نیز همانند دیگر سلول­هایی که در شرایط هوازی زندگی می­ کنند، با تضادی در مورد اکسیژن مواجه است. یعنی از یک سو برای بقاء خود به اکسیژن نیازمندند و از سوی دیگر متابولیت­های اکسیژن نظیر ROS­ها می­توانند برای بقاء سلول مضر باشند. در نتیجه ROS تولید شده در سلول باید مدام غیر­فعال شود به طوری که غلظت آن همیشه در حد بسیار اندک برای عملکرد طبیعی سلول باشد و اگر تعادلی بین تولید و حذف ROS نباشد، منجر به ایجاد شرایط استرس اکسیداتیو می­ شود(Saleh & HCLD, 2002; Turner & Lysiak, 2008).

در واقع به علت این که میزان سیتوپلاسم اسپرم بالغ کم است و غلظت آنزیم­ های از بین برنده­ی ROS در اسپرم اندک می­باشد، اسپرم بیش از دیگر سلول­ها مستعد ایجاد استرس اکسیداتیو است. در ضمن، به علت این که غشاء اسپرم حاوی مقادیر بالایی از اسید­های چرب غیر­اشباع می­باشد، آسیب­پذیری آن در برابر استرس اکسیداتیو زیاد است. همچنین به دلیل شکل خاص اسپرم، آنزیم­ های آنتی­اکسیدان داخل سلولی نمی ­توانند غشاء پلاسمایی احاطه کننده­ آکروزوم و دم را حفاظت نمایند(Fanaei, Azizi, & Khayat, 2013).
1-2-6-3- استرس اکسیداتیو و بیماری­های دیگر
استرس اکسیداتیو در دیگر بیماری­های انسان از جمله: آترواسکلروز، سرطان، دیابت، آسیب کبدی، روماتوئید آرتریت، آب مروارید،ایدز، بیماری­های التهابی روده، پارکینسون، بیماری نورون حرکتی و شرایط مرتبط با تولد زودرس دخیل است( Pasqualotto, F et al., 2000).
1-2-7- اثراتROS
1-2-7-1- پراکسیداسیون لیپیدی غشای پلاسمایی اسپرم
اسیدهای چرب که حاوی بیش ازدوکربن با پیوند دو گانه هستند اسیدهای چرب غیر اشباع (PUFA^[17]) نامیده می­شوند. لیپیدهای موجود درغشای پلاسمایی اسپرم که به شکل اسیدهای چرب غیر اشباع هستند از حساس­ترین مولکول­ها می­باشند. حملات ROSبه PUFA در غشای سلولی منجر به شروع آبشاری ازواکنش­های شیمیایی بنام پراکسیداسیون لیپیدی می­ شود که این پراکسیداسیون لیپیدی برای تحرک اسپرم، ظرفیت­یابی اسپرم و نفوذ به اووسیت ضروری می­باشد(J. Aitken, Buckingham, & Krausz, 1994; R. J. Aitken, Clarkson, & Fishel, 1989).
1-2-7-2- اثر روی تحرک اسپرم
پراکسیداسیون لیپیدی یک علت عمده برای از دست دادن تحرک دراسپرم است، در نتیجه افزایش سطح ROS با کاهش تحرک اسپرم ارتباط دارد. با این حال، مکانیسم دقیقی برای این رویداد مشخص نیست.
یک فرضیه حاکی از آن است که H2O2 از سراسر غشاء به داخل سلول­ها منتشر شده و مانع از فعالیت برخی آنزیم­ های حیاتی مانند گلوکز 6- فسفاتدهیدروژناز (G6PD) می­ شود و از طریق شنت هگزوز منوفسفات، دسترسی درون سلولی نیکوتین آمید آدنین دی­نوکلئوتید فسفات (NADPH) را کنترل می­ کند. NADPH به عنوان یک منبع الکترون توسط اسپرم برای تولید ROSاستفاده می­ شود. مهار G6PD منجر به کاهش NADPH و تجمع گلوتاتیون اکسیده می­ شود که می ­تواند دفاع آنتی­اکسیدانی اسپرماتوزوآ را کاهش و پر­اکسیداسیون فسفولیپیدهای غشاء را افزایش دهد(Gomez, Irvine, & Aitken, 1998; Suleiman, Ali, Zaki, EL‐MALIK, & Nasr, 1996)
1-2-8- ROS و استرس اکسیداتیو مایع منی
هنگامیکه تعادل بین ROS تولیدی و آنتی اکسیدان­ها از بین می­رود، آسیب­های اکسیداتیو قابل توجهی برای اکثر ارگانل­های سلولی به دلیل آسیب دیدن کربوهیدرات­ها، پروتئین­ها، لیپیدها و DNA رخ داده و در نهایت منجر به مرگ سلول می­ شود. غشای پلاسمایی اسپرم غنی از اسیدهای چرب غیر­اشباع است و به راحتی توسط ROS، تحت پراکسیداسیون لیپیدی قرار می­گیرد. لوکوسیت­ها و اسپرماتوزوآي نابالغ موجود در منی، H₂O₂ را از طریق سیستم NADPH اکسیداز تولید می­ کنند. پراکسیداسیونH₂O₂ سمی­ترین شکل ROS برای اسپرماتوزوآ می­باشد و به علت نفوذ به غشا به­راحتی ارگانل­های سلولی را تحت تاثیر قرار می­دهد. این در حالی است که غشا نسبت به رادیکال هیدروکسیل نفوذناپذیر بوده و اثر نمودن آنها زمان­بر است. در بافتی مانند بیضه با متابولیسم بالا، استرس اکسیداتیو می ­تواند آسیب­رسان باشد، بنابراین ظرفیت آنتی­اکسیدان­های بافت بسیار مهم است.
امروزه مطالعات زیادی مبنی بر اینکه استرس اکسیداتیو در حضور آنتی­اکسیدان­ها بر عملکرد اسپرم طبیعی تاثیر نداشته و در نتیجه باروری اتفاق افتاده است، وجود دارد( Pasqualotto, F et al., 2000) .
1-2-9- ROS و ناباروری
بطور معمول در مردانی که علت ناباروری آن­ها ناشناخته است، برهم خوردن توازن بین ROS و آنتی­اکسیدان­ها، از دلایل محتمل ناباروری است(Agarwal et al., 2006). طی مطالعات اخیر، در نمونه­های منی 25 تا 40 درصد مردان نابارور مقادیر بالایی از ROS گزارش شده است. همچنین در نمونه­های منی مردان بارور، ظرفيت کلي آنتي‌اکسيداني^[18] (TAC) بالاتر از مردان نابارور است(Lewis, Boyle, McKinney, Young, & Thompson, 1995). از طرف دیگر، نیمی از مردان اولیگواسپرمی، سطح بالایی از ROS را در مایع منی نشان می­ دهند(R. J. Aitken et al., 1989). حمله ROS به اسپرم، سبب کاهش بقا و افزايش نقص در شکل ظاهري اسپرم مي­شود(E De Lamirande & Gagnon, 1992)،که این آسیب وارده به عوامل متفاوتی نظیر مقدار و مدت زمان تماس سلول با عامل اکساينده، اکسيژن، دما، غلظت يون‌ها، پروتئين‌ها و مهارکننده‌هاي ROS بستگي دارد. در مطالعاتی مشخص شده است که غلظت پائين پراکسيد هيدروژن، روي تحرک اسپرم اثري ندارد، اما از نفوذ اسپرم به اووسيت ‌جلوگیری مي‌کند(R. Aitken, Harkiss, & Buckingham, 1993).
شکل(1-2): ارتباط بین افزایش تولید ROS با ناباروری(Singh et al., 2003).
1-2-10- آنتی اکسیدان­ها
از عوامل از بین برنده­ی رادیکال­های آزاد می­توان به آنتی اکسیدان­هااشاره کرد که به­عنوان سد دفاعی سلول، در برابر استرس اکسیداتیو عمل می­ کنند. آنتی­اکسیدان­ها به پنج گروه تقسیم­ می­شوند:
1) ترانس­فرین^[19]­، هموپکسین^[20] از پروتئین­هایی هستند که سبب کاهش دسترسی سلول به پیش اکسیدان­هایی مانند آهن و مس می­شوند.
2) آنزیم­ های کاتالاز، پر­اکسیداز، سوپراکسید دیسموتاز^[21](SOD) از جمله عواملی هستند که سبب از بین بردن رادیکال­های آزاد و دیگر انواع ROS می­شوند.
3) پروتئین­هایی که سبب حفظ مولکول­های زیستی در برابر استرس اکسیداتیو می­شوند، مانند: پروتئین­های شوک حرارتی^[22].
4) α-توکوفرول^[23]، گلوتاتیون از مولکول­هایی هستند که دارای وزن مولکولی پائین بوده و می­توانند ROS را به دام اندازند.
5) ویتامین­های E و C ازجمله عواملی هستند که به صورت غیرآنزیمی در بیضه به عنوان آنتی­اکسیدان عمل می­ کنند(Agarwal & Sekhon, 2010).
1-2-10-1- نحوه عملکرد آنتی­اکسیدان­ها به دو روش طبقه بندی می­ شود:

• • شکستن زنجیره: زمانی که یک رادیکال آزاد الکترونی را جذب کرده یااز دست می­دهد، رادیکال دوم تشکیل می­ شود. سپس این مولکول همین کار را با مولکول سوم انجام می­دهد. این روند تا زمانی ادامه می­یابد که طی آن رادیکال بوسیله یک آنتی­اکسیدان شکننده زنجیره مانند بتا کاروتن و ویتامین­ها تثبیت ­شود، یا به­راحتی به یک محصول بی ضرر تبدیل شود.

• • راه بازدارنده: آنزیم­ های آنتی­اکسیدان مانند سوپراکسید دسموتاز ، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز با کاهش میزان تشکیل زنجیره از اکسیداسیون جلوگیری می­ کنند. چنین آنتی­اکسیدان­هایی با یافتن رادیکال­های آغاز­گر می­توانند یک زنجیره اکسیداسیون را برای همیشه متوقف سازند. همچنین می­توانند با تثبیت رادیکال­های فلزی مانند مس و آهن از اکسیداسیون جلوگیری کنند(Agarwal, Nallella, Allamaneni, & Said, 2004).

عمده­ترين آنزيم­های آنتي­اکسيدانی که در بافت بیضه پستانداران بيان می­شوند عبارتند از: سوپراکسيد ديسموتاز، کاتالاز و گلوتاتيون پراکسيداز(Zini & Schlegel, 1997). همچنین برخی عوامل غيرآنزيمي که به عنوان آنتی­اکسیدانی در بيضه عمل می­ کنند می­توان به ويتامين C، ويتامين E و ملاتونين اشاره کرد که در کاهش استرس اکسيداتيو بيضه موثر مي­باشند(Choudhary, Chawala, Soni, Kumar, & Vyas, 2010; Lewin & Lavon, 1997; Park, Park, Lee, & Shin, 2003; Uguralp, Usta, & Mizrak, 2005; Zini & Schlegel, 1997).
در جدول (1-1) مکانيسم عملکرد برخی از آنتی اکسيدان­هاي مهم ذکر شده است.
جدول(1-1): انواع آنتی­اکسیدان­ها و مکانیسم عملکرد آن­ها(Choudhary et al., 2010)

۵٫۴

۲۶۶۸٫۰

۱۴۴٫۰۷

۱۳۱۱

۱۰۹٫۸

ترکیه

۷۶

۸٫۲

۴۰۲٫۷

۴۳٫۴۵

۷۳٫۷

۵۸۹

اوکراین

۴۱

۷٫۸

۱۰۶٫۱

۸٫۲۷

۴۶٫۸

۱۷۶

امارات متحده

۳۲

۳٫۶

۱۲۹٫۷

۴٫۶۶

۴٫۹

۹۵۲

ایران

۱۰۸

۲٫۴

۲۲۲٫۸

۵٫۳۴

۷۰٫۳

۷۶

شکل ۲۴: سرانه فناوری اطلاعات و ارتباطات، ایران و سایر کشورها
بر اساس جدول و مطابق نمودار فوق، اختلاف فاحشی بین بودجه تخصیصی ICT ایران با سایر کشورهای دنیا حتی کشورهایی نظیر اوکراین، امارات متحده عربی و ترکیه دیده می‌شود. نکته قابل توجه اینجاست که کشورهای سوئد، دانمارک، نروژ، ایالات متحده، هلند، کره، کانادا، استرالیا، فرانسه و انگلستان به عنوان ۱۰ کشور برتر در زمینه آمادگی دولت الکترونیک، تا حد بسیار زیادی در زمینه ICT رشد و توسعه پیدا کرده‌اند، اما همچنان بودجه تخصیصی آنها برای ICT مبلغ قابل توجهی است، اما در مقابل کشوری مانند ایران که در انتهای لیست آمادگی دولت الکترونیک قرار دارد و باید تلاش بسیاز زیادتری نسبت به سایر کشورها برای ارتقای خود انجام دهد مبلغ بسیاز ناچیزی را برای توسعه ICT تخصیص داده است. در واقع کشوری مانند ایران که مطابق آمارها از لحاظ توسعه‌یافتگی ICT وضعیت خوبی ندارد، به تناسب کشورهای پیشرفته، باید بودجه بیشتری صرف این موضوع نماید.

با توجه به آمار و ارقام موجود به صراحت می‌توان گفت که منابع مالی و بودجه لازم برای پیاده‏سازی شهر الکترونیک در شهرهای کشور ما به طور عام و در شهر همدان به طور خاص بسیار پایین است.

۴-۵- سؤال فرعی سوم

به منظور بررسی وضعیت زیرساخت تکنولوژیکی فناوری اطلاعات و ارتباطات در شهر همدان از گزارش‌های ارائه شده توسط سازمان ملل و همچنین موسسه اکونومیست به عنوان دو مرجع تعیین وضعیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در دنیا، استفاده شده است.
همانطور که در بخش ۳-۴-۲ به آن پرداخته شد، بر مبنای گزارش آمادگی دولت الکترونیکی سازمان ملل که در سال ۲۰۰۸ منتشر شده است، ایران از بین ۱۹۲ کشور، رتبه ۱۰۸ را با عدد شاخص ۰٫۴۰۶۷ (شاخص از یک) به خود اختصاص داده است. در این گزارش، عدد شاخص آمادگی دولت الکترونیک هر کشور به کمک تعیین سه شاخص سرمایه انسانی^[۶۷]، شاخص وب^[۶۸] و شاخص زیرساخت^[۶۹] محاسبه شده است.
به منظور تعیین وضعیت زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات در همدان از روش محاسبه شاخص زیرساخت که در گزارش سازمان ملل مورد استفاده قرار کرفته، استفاده شد. بر این اساس، شاخص فناوری اطلاعات و ارتباطات به کمک اطلاعات زیر و محاسبه شاخص هر یک، تعیین می‌گردد: