۳-۴-۱ اندازه ­گیری وزن
برای اندازه ­گیری وزن میوه انار و سایر اجزای آن شامل پوست، آریل، هسته و آب میوه از یک ترازوی دیجیتال مدل AND-GF600 با دقت ۰۰۱/۰ گرم استفاده شد (شکل ۳-۲).

شکل ۳- ۲ ترازوی مورد استفاده برای اندازه ­گیری وزن
۳-۴-۲ محاسبه حجم و جرم حجمی واقعی
برای محاسبه حجم میوه، آریل، پوست و هسته از روش جابجایی مایع استفاده شد. بدین منظور از تلوئن C₇H₈ استفاده شد. علت استفاده از تلوئن را می­توان به کم بودن کشش سطحی آن و جذب ناچیز آن توسط نمونه دانست (Aydin, 2002). دلیل دیگر آن پر کردن کوچکترین خلل و فرج سطحی و توانایی انحلال کم آن است (Öǧ, ۱۹۹۸). برای این منظور استوانه­ مدرجی تا حجم معینی از تلوئن پر شد و سپس نمونه داخل آن قرار داده شد. تغییر حجم ایجاد شده قرائت گردید. برای میوه کامل انار استوانه مدرج طوری انتخاب شد که قطر آن بزرگتر از قطر میوه بوده بطوریکه میوه با دیواره داخلی استوانه تماس نداشته باشد. برای اندازه ­گیری حجم آب نیز از یک استوانه مدرج با دقت ۱ سی­سی استفاده شد (Mohsenin, 1996). شکل ۳-۳ ابزار مورد استفاده برای اندازه گیری حجم را نشان می­دهد.
۳-۵ آب­گیری میوه انار
برای آب­گیری میوه انار ابتدا در آزمایشگاه دانه­ های انار با دقت از پوسته آن جدا شده و با بهره گرفتن از یک آب­ انار گیر دستی ساخت کشور چین (شکل ۳-۴) آب آنها گرفته شد. سپس حجم آب گرفته شده بلافاصله توسط یک استوانه مدرج قرائت گردید. هسته­های باقی­مانده در آب­گیر نیز با دقت تمیز شده و حجم آنها نیز اندازه گرفته شد.
شکل ۳- ۳ ابزار مورد استفاده برای اندازه ­گیری حجم
شکل ۳-۴ آب انار­ گیر دستی
۳-۶ آزمون غیر مخرب اشعه ایکس
در طی سال­های اخیر در دنیا توجه بسیاری از پژوهشگران به تعیین کیفیت محصولات کشاورزی با روش­های غیر مخرب معطوف شده است، بطوریکه محور اصلی تحقیقات پس از برداشت میوه‌ها و محصولات زراعی شده‌اند و حجم تحقیقات در این زمینه به صورت فزاینده­ای رو به افزایش است. آزمون­­های مخرب به دلیل زمان­بر و گران بودن بتدریج جای خود را به روش­های غیرمخربی همچون روش­های صوتی، نوری، تصویر برداری MRI و دیگر روش­های غیر مخرب داده اند. در این تحقیق به منظور بررسی امکان تخمین خصوصیات بیوفیزیکی میوه انار با بهره گرفتن از دستگاه سی­تی اسکن اشعه ایکس عکس­برداری از میوه­ ها انجام گرفت.
۳-۶-۱ اصول کار دستگاه سی­تی اسکن
پس از اینکه شرایط دستگاه تنظیم شد یک دسته پرتو ایکس به صورت یک باریکه در آمده و از جسم رد می‌شود (پالس می‌شود). مقداری از انرژی اشعه هنگام عبور از جسم جذب و باقیمانده اشعه با عنوان پرتو خروجی که از جسم عبور می‌کند توسط آشکارسازی که مقابل دسته پرتو ایکس قرار دارد اندازه ­گیری شده و بعد از تبدیل به زبان کامپیوتری در حافظه کامپیوتر ذخیره می‌شود. بلافاصله پس از اینکه اولین پالس اشعه بطرف جسم فرستاده و اندازه‌گیری شد و لامپ اشعه ایکس یک حرکت چرخشی بسیار کم انجام داد دسته پرتو ایکس دوباره پالس شده، مجددا اندازه‌گیری و در حافظه کامپیوتر ذخیره می­گردد. این مرحله چند صد یا چند هزار بار بسته به نوع دستگاه تکرار می‌شود تا تمام اطلاعات مربوط به جسم مورد نظر در حافظه کامپیوتر ذخیره شود. کامپیوتر میزان اشعه‌ای را که هر حجم معینی از بافت جذب می‌کند اندازه ­گیری می‌کند. این حجم بافتی را واکسل (Voxel) می‌نامند که مشابه چند میلیمتر مکعب از جسم می‌باشد. در سی­تی ‌اسکن یک لایه مقطعی از جسم به این واکسل­های ریز تقسیم می‌شود. با توجه به مقدار جذب اشعه‌ای که توسط هر کدام از این واکسلها صورت می‌گیرد یک شماره نسبت داده می‌شود. این شماره‌ها برای تصویری که تهیه شده است نماینده چگالی با معیار خاکستری (از سفید تا سیاه) می­باشد. نمایش هر کدام از واکسل­ها بر روی مانیتور را یک پیکسل (Pixl) می‌گویند. یعنی واکسل­ها حجم سه بعدی و پیکسل­ها دو بعدی می‌باشند و هر چه تعداد پیکسل­ها بر روی مونیتور بیشتر باشد تصویر واضح‌تر و قابل تفکیک‌تر است. اعدادی که با توجه به مقدار جذب اشعه به هر بافت اختصاص داده می‌شود را اعداد سی‌تی یا اعداد هانسفیلد می‌نامند. هر چه مقدار این اعداد کمتر باشد بر روی فیلم سی‌تی اسکن آن قسمت طبق معیار خاکستری، به سمت سیاهی تمایل دارد و برعکس هرچه عدد سی‌تی بالا باشد تصویر به سمت سفیدی (مثل استخوان) تمایل دارد.
۳-۶-۲ اجزای اصلی دستگاه سی­تی اسکن
اجزای اصلی دستگاه شامل تیوب اشعه ایکس، آشکارسازها و سیتم جمع آوری داده ­ها می­باشد. این اجزا در داخل محفظه­ای قرار دارد که به آن گانتری می­گویند. گانتری در یک مسیر دایره­ای می تواند ۳۶۰ درجه چرخش کند و در نتیجه منبع اشعه ایکس و آشکارسازها نیز همراه آن می چرخند همانطور که در شکل ۳-۵ مشاهده می­ شود منبع اشعه ایکس و آشکارسازها در روبروی هم قرار دارند و در یک مسیر ۳۶۰ درجه­ای می­چرخد. آشکارسازها در هر لحظه مقدار اشعه عبوری را ثبت می­ کنند و در نتیجه می­توان از تمامی نمای جسم عکس برداری کرد.
شکل ۳- ۵ وضعیت قرارگیری تیوب اشعه ایکس و آشکارسازها
۳-۶-۲-۱ منبع تولید اشعه ایکس
در دستگاه­های امروزی منبع تولید اشعه ایکس همان تیوب اشعه ایکس است. مبنای عملکرد تیوب بر اساس شتاب گرفتن الکترون­ها در خلا و برخورد آن به یک مانع و تبدیل الکترون­ها با اشعه ایکس می­باشد. در اثر برخورد الکترون­ها شتابدار به سطح آند، حدود یک درصد از این انرژی به اشعه ایکس و ۹۹ % آن به گرما تبدیل می­ شود. اشعه به طرف آند پراکنده شده و از طریق روزنه خروجی از تیوب خارج می­ شود.
۳-۶-۲-۲ آشکارسازها
اشعه ایکس پس از تولید به جسم تابیده می­ شود. تعدادی از فوتون­ها در اثر برخورد با ماده درون جسم دچار پدیده ­های فیزیکی همچون پدیده جذب فتوالکتریک و پراکندگی رایلی می­شوند. فوتون­هایی که دچار هیچ پدیده­ای نشده­اند وارد آشکارسازها می­شوند. آشکارسازها مقدار جذب اشعه ایکس توسط جسم را تعیین می­ کنند و آن را تبدیل به سیگنال­های الکتریکی کرده به سیستم جمع آوری اطلاعات ارسال می­ کند.
۳-۶-۲-۳ دریافت داده ­ها
مفهوم دریافت داده ­ها به جمع آوری اطلاعات برای تولید تصویر اشاره دارد. در طول اسکن تیوب اشعه ایکس و آشکارسازها به دور جسم دوران می­ کنند تا از زوایای مختلف اطلاعات جمع­آوری کنند. در واقع آنچه اندازه ­گیری می­ شود نسبت اشعه عبور کرده به اشعه اولیه است و این همان ضریب تضعیف اشعه خواهد بود. این مقدار اندازه ­گیری شده به کامپیوتر ارسال می­ شود و به عنوان داده خام ذخیره می­گردد.
۳-۶-۳ پردازش داده ­ها و اعداد سی­تی اسکن
اولین عملیات پردازش تصویر شامل تبدیل داده ­ها به اعداد ساده­تر و قابل فهم برای کامپیوتر است. پس از انجام اسکن و جمع آوری داده ­ها ضریب تضعیف خطی در هر واکسل بدست می ­آید. ضرایب تضعیف بدست آمده یک سری اعداد نزدیک بهم بوده که در کسری از اعشار با هم تفاوت دارند. از آنجایی­که این اعداد قابل استفاده نمی­باشند باید این اعداد به اعداد ساده­ای تبدیل شوند تا بتوان تصویر در مقیاس خاکستری بوجود آورد. برای تبدیل این اعداد اعشاری به اعداد ساده از مقیاس استاندارد شده­ای استفاده می­ کنند که به آن عدد سی­تی^[۷۴] می­گویند. برای بدست آوردن عدد سی­تی کامپیوتر ضریب تضعیف خطی هر پیکسل را در مقایسه با ضریب تضعیف خطی آب از طریق فرمول زیر محاسبه می­ کند.
ضریب K را اصطلاحا فاکتور کنتراست می­گویند. در دستگاه­های امروزی این مقدار ۱۰۰۰ در نظر گرفته شده است. واحد عدد سی­تیHU (Hounsfeild Unite) می­باشد. در عدد سی­تی ضریب تضعیف خطی آب به عنوان مرجع پذیرفته شده و عدد سی­تی آب برابر صفر خواهد بود. عدد سی تی هوا و استخوان به ترتیب برابر ۱۰۰۰- و ۱۰۰۰+ است. کامپیوتر اعداد بدست آمده از آشکار سازها را گرفته و از فرمول فوق آنها را تبدیل به عدد سی­تی می­ کند. سپس بر اساس همین اعداد تصویری در مقیاس خاکستری تشکیل می­ شود به نحوی که اعداد با سی­تی بالاتر به رنگ سفید و اعداد با سی­تی کمتر به رنگ سیاه نزدیکتر می­ شود.
۳-۷ پردازش تصاویر
به منظور تهیه تصاویر سی­تی­اسکن از نمونه­های انار در حالی که به پهلو و پشت سر هم قرار داشتند تصویربرداری در مرکز تصویربرداری تابا واقع در شهر شیراز با بهره گرفتن از دستگاه سی­تی اسکن مدل VCT انجام شد. عکس برداری بوسیله سیستم سی­تی ­اسکن بدین صورت می­باشد که از یک جسم در یک صفحه مشخص (مثلا صفحه x-y) به صورت مقاطع پشت سر هم با ضخامت های مشخص عکس برداری می­ کند. در این تحقیق ضخامت مقطع­ها ۶۲۵/۰ میلی­متر برای میوه انار در نظر گرفته شد. برای عکس­برداری از هر رقم میوه انار و هر اندازه ۱۸ عدد میوه انتخاب شد. عکس­های گرفته شده از میوه­های انار با فرمت bmp ذخیره و به نرم افزارMatlab نسخه ۱/۸ منتقل شدند. در این نرم افزار با بهره گرفتن از جعبه ابزار پردازش تصویر عملیات پردازش تصویر بر روی تصاویر انجام گرفت و ویژگی­های مورد نظر از تصاویر استخراج گردید. شکل (۳-۶) یک مقطع عکس برداری شده از میوه انار را توسط دستگاه سی­تی ­اسکن نشان می­دهد.
شکل ۳- ۶ یک مقطع عکس برداری شده از میوه انار توسط دستگاه سی­تی ­اسکن
۳-۷-۱ قطعه­بندی^[۷۵] تصویر
فلوچارت مراحل مختلف آماده ­سازی و قطعه­بندی تصویر در شکل ۳-۷ آورده شده است. از آنجاییکه تصویر خروجی از دستگاه سی­تی ­اسکن به شکل تصویر خاکستری^[۷۶] می­باشد با آستانه گذاری، تصویر به صورت سیاه و سفید (صفر و یک) در آمد. قبل از آن عملیات ارتقای تصویر انجام گرفت. تصاویر قبل از آنالیز شدن پیش پرداز شدند تا نوفه از تصویر حذف شود.
برای حذف نقاطی از تصویر که به صورت اتفاقی بوجود آمده­اند (نوفه­های احتمالی اولیه) از فیلتر میانه^[۷۷] استفاده گردید. این بهینه­سازی و فیلتر باعث شد که انواع نوفه­های موجود در یک تصویر تا حد قابل قبولی حذف شوند و تصویری شفاف­تر در اختیار قرار گیرد. روش حذف نوفه در این فیلتر به این صورت بود که با حرکت یک عنصر بر روی تصویر و مقایسه همسایگی­های یک پیکسل مقدار میانه را جایگزین پیکسل مورد نظر می­نمود. با اینکه مقادیری از نوفه با بهره گرفتن از فیلتر میانه حذف شدند اما هنوز هم مقادیری از نوفه در تصویر وجود داشت که در مراحل بعدی آنها نیز حذف گردیدند.
سپس تصویر به حالت سیاه و سفید^[۷۸] تبدیل گردید. مقدار حد آستانه را می­توان از روی نمودار هیستوگرام رنگ خاکستری^[۷۹] تعیین کرد. بنابراین ابتدا نمودار هیستوگرام رنگ خاکستری تصویر رسم شد (شکل ۳-۸) و سپس با بهره گرفتن از مقادیر حد آستانه مناسب، تصاویر مقطعی از میوه انار از زمینه جدا شدند و به تصاویر سیاه و سفید تبدیل گردیدند.
آستانه کمیت عددی است که پیکسل­های با شدت روشنایی بالاتر از آن را به یک و کمتر از آن را به صفر تبدیل می­ کند. این روش برای تصاویر با تباین بالا در شرایطی که روشنایی کنترل شده باشد بسیار موثر است (Guyer et al., 1993).
زمینه تصویر (سیاه)
تصویر باینری
مقطع انار (سفید)
(K_th) محاسبه مقدار حد آستانه
دریافت تصویر خاکستری
استفاده از فیلتر میانه جهت حذف نویز
رسم نمودار هیستوگرام از تصویر ارتقاء یافته
K>K_th
No
Yes
استفاده از عنصر سازه جهت حذف نویزهای احتمالی
پر کردن داخل محدوده سفید (مقطع انار)

(۴-۲۸)
میلهت^[۳۵] و همکاران [۸۵] در سال ۲۰۰۵ روش دیگری را برای محاسبه پیش بینی شرایط ترمودینامیکی رسوب واکس در فشار های کمتر از ۱۰۰MPa ارائه دادند.

در این کار، آنها شیب خط منحنی ذوب را در چندین هیدروکربن خالص بررسی کردند و نتایج را بصورت دو فاز پایدار و غیر پایدار در تشکیل واکس مورد بررسی قرار دادند، آنها برای تعیین تابع فشار بودن شیب، شیب منحنی ذوب را به صورت معادله زیر در نظر گرفتند
(۴-۲۹)
در این کار برای بررسی مقدار شیب منحنی مقدار P_max برابر ۱۰۰MPa در نظر گرفته شده است و مقدار P_o نیز فشار اتمسفری در نظر گرفته می شود. نتایج نشان می دهد که مقادیر شیب منحنی در دو فاز روتاتور^[۳۶] و تری کلینیک^[۳۷] با یکدیگر متفاوت می باشد و در هر یک از دو فاز افزایش فشار بر دمای کریستال شدن هیدروکربن ها متفاوت می باشد. فوگاسیته فاز مایع از معادله حالت PR و مقادیر برهمکنش دو تایی k_ij ها صفر در نظر گرفته شد.
در این کار برای محاسبه ی ضریب فعالیت در فاز روتاتور از مدل CDLP [29] استفاده شده است همچنین در محاسبه ضریب فعالیت فاز تری کلینیک از مدل اکتیویته ی تک پارامتری مارگولس^[۳۸] و برای ساختار کریستال فاز روتاتور از مدل ویلسون استفاده گردید.
در سال ۲۰۰۶ کوتینیو و همکاران [۸۶] مدل فعالیت جدیدی را بر مبنای مدل یونیکواک (UNIQUAC) برای محاسبه ضریب فعالیت فاز جامد ارائه دادند، در این کار آن ها مدل ویلسون و دو مدل فعالیت یونیکواک (UNIQUAC) را بررسی کردند.
در مدل اول پارامتر r_iog و q_iog به صورت مستقیم از پارامتر های مدل یونیفک (UNIFAC) استفاده شده اند و در مدل دوم از روابط زیر محاسبه گردیدند
(۴-۳۰) r_iog=0.1C_n+0.0672
(۴-۳۱) q_iog=0.1C_n+0.1141
در سال ۲۰۰۶ غنایی و همکاران[۸۷] مدل جدیدی را برای محاسبه نقطه رسوب واکس در ترکیبات هیدروکربنی در فشار اتمسفری ارائه دادند.
در این مدل برای بدست آوردن فوکاسیته در فاز مایع از مدل γ استفاده شد و با توجه به اینکه فوگاسیته فاز جامد نیز توسط مدل γ ارائه شده بود، مدلی را ارائه دادند که در هز دو فاز از مدل های فعالیت استفاده می شود و در این کار مدل های فعالیت مختلفی در هر دو فاز بکار بردند.
۴-۴- ترمودینامیک تعادل بخار،مایع و جامد
رسوب پارافین یا واکس از محلول مایع آن در بسیاری از منابع علمی شرح داده شده است که زمانیکه درجه حرارت از دیواره لوله به زیر دمای نقطه ابری شدن می افتد، از مایع هیدروکربنی، رخ می دهد، (نگاه کنید به فردنسلاند^[۳۹] و همکاران [۸۸]، اریکسون و همکاران [۸۹] و نارایانان^[۴۰] و همکاران [۹۰]). سناریوی ریزش واکس به نظر می رسد، وابسته به مقدار پارافین طبیعی موجود در سیستم هیدروکربنی است. هنگامی که بخار وجود داشته باشد، ملاحظات جدی برای تعادل بخار-مایع-جامد به دلیل وجود فاز بخار در نظر گرفته می شود. در این صورت محاسبات جداسازی آنی سه فازی باید انجام شود. چهار نوع از روابط مورد نیاز برای توصیف فلاش سه فازی عبارتند از: تعادل فاز بخار-مایع و جامد-مایع، موازنه ی مولی مواد، موازنه ی کلی مواد و استوکیومتری. مشکل جداسازی آنی چند فازی را معمولا می توان با بهره گرفتن از هر کدام از دو روش موجود یعنی به حداقل رساندن انرژی گیبس و روش تطابق دادن فوگاسیته(نگاه کنید به بونز^[۴۱] [۹۱])، حل شده است. تعادل بخار مایع، معمولا به نام معادله حالت نامیده می شود، به خوبی توسط محققان بسیاری مانند پنگ و رابینسون [۹۲]، و Soave [93] مورد مطالعه قرار داده شده است. تعادل جامد-مایع از سیستم هیدروکربن، توسط وون، اریکسون و همکارانش. نارایانان و همکاران. فردنسلاند و همکاران، و بعدتر، براون و همکاران [۹۴] که با بهره گیری از مدل اریکسون و همکاران واثر دادن وجود برش های سبک مانند متان، اتان و پروپان و فشار زیاد برای توصیف تعادل بخارمایع-جامد، مورد مطالعه قرار داده اند. براون و همکاران [۹۵] نشان داد که simplified perturbed hard chain theory equation of state توسعه یافته توسط کیم و همکاران. [۹۶] برای نشان دادن تعادل بخار-مایع پارافین با وزن مولکولی بالا در حلال سبک، بهتر می باشد. یک مدل ترمودینامیکی جهت پیش بینی تعادل بخار-مایع-جامد از سیستم های هیدروکربن توسط براون و همکاران [۹۷] توسعه یافته است. مدل اساساً همان است که توسط اریکسون و همکاران و براون و همکاران [۹۵] شرح داده شده است. الگوریتم های جداسازی آنی چند فازی بر اساس روش های به حداقل رساندن انرژی گیبس، که توسط میکلسن[۹۸ و ۹۹] پیشنهاد شده است، می باشد. الگوریتم در ابتدا سیستم را تک فاز فرض نموده و ثبات این فاز، با توجه به جداسازی فازی^[۴۲] در فاز بخار-مایع مورد بررسی قرار می گیرد. اگر تک فاز ناپایدار باشد، یک فلاش بخار-مایع انجام می شود. پایداری سیستم تکفاز یا دو فاز سپس با توجه به تشکیل یک فاز پارافین جامد ارزیابی می گردد. در صورتی که سیستم ناپایدار باشد ، جداسازی آنی دو یا سه فاز انجام می شود.
فصل پنج
پیشینه ی تحقیق
مقدمه
در این فصل سعی بر آنست که مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته که در ۳ فصل پیش به بیان آن ها پرداخته شده است به صورت اجمالی گردآوری گردد. از همین رو به ترتیب سال انتشار مقالات به بیان نتایج کار محققان پیشین پرداخته شد.
۵-۱- پیشینه ی تحقیق
۵-۱-۱- در سال ۱۹۸۶، وُن^[۴۳] با بهره گرفتن از تئوری محلول های با قاعده^[۴۴]، مدلی ترمودینامیکی برای تشکیل رسوب ارائه داد. در این مدل معادله حالت ^[۴۵]SRK مورد استفاده قرار گرفت [۱۰۰] .
۵-۱-۲-در سال ۱۹۸۹، وُن مدل قبلی را با ادغام تئوری محلول های با قاعده و مدل فلوری-هاگینز^[۴۶] بهبود بخشید[۱۰۱]وهانسن^[۴۷] مدلی را با بهره گرفتن از معادله SRK و مدل محلول های پلیمری^[۴۸] و محاسبات ضریب فعالیت^[۴۹] ارائه نمود. این مدل بر این فرض استوار است که فاز جامد مانند یک محلول ایده آل رفتار می کند .
۵-۱-۳-در سال ۱۹۹۱،پدرسن^[۵۰] مدل وُن را بهبود بخشید و معادله تعمیم یافته ی تئوری محلول های با قاعده^[۵۱] را برای فازهای جامد و مایع نامطلوب بکاربرد [۶۴].
۵-۱-۴- در سال ۱۹۹۱چانگ^[۵۲] یک مدل کلی پیش بینی کننده را که بر اساس اصل ترمودینامیکی تعادل جامد مایع فاز برای بارش فاز جامد آلی است، ارائه کرد. این مدل اثرات دما ، ترکیب و فشار را به حساب می آورد. در این مدل فرض بر این است که آسفالتین ها به صورت محلول در نفت در حالت واقعی مایع حضور دارند، نه در تعلیق کلوئیدی و اینکه فرایند انحلال-بارش با تغییر شرایط ترمودینامیکی فرآیندی برگشت پذیر است. این مطالعه به این نتیجه رسید که بهبود بیشتر روش های پیش بینی را می توان با گسترش پارامترهای گرمای ذوب،دمای ذوب و حجم مولی به دست آورد [۱۰۲].
۵-۱-۵- در سال ۱۹۹۳ اسوندسِن^[۵۳][۱۰۳] مدلی ریاضی را  برای پیش بینی رسوب واکس در سیستم های  خطوط لوله-برای دو سیستم باز و بسته، که در سیستم باز مقدار جزء جرمی ورودی به حلقه به علت تازه بودن نفت مورد استفاده همیشه ثابت بوده ولی در سیستم بسته با گذشت زمان و ته نشینی رسوب این مقدار جزء جرمی متغییر می باشد- با ترکیب مدل های تحلیلی و عددی، توسعه داد. مدل پیش بینی می کند که رسوب واکس می تواند بطور قابل توجهی کاهش می یابدهنگامی که درجه حرارت دیواره پایین تر از دمای تشکیل واکس باشد،  به شرطی که انتقال فاز  مایع /  جامد بیان شده توسط تغییردر مول مایع با درجه حرارت، در دمای دیواره کوچک باشد.  اگر علاوه بر این ، ضریب انبساط حرارتی است به اندازه کافی بزرگ باشد، بعضی از اجزا جدا شده و در جهت مخالف حرکت شعاعی در دمایی پایین تر از  دمای تشکیل واکس حرکت میکنند. حمل و نقل و پوسته شدن مورد توجه قرار نگرفته اند.
۵-۱-۶- در سال ۱۹۹۴ براون و همکاران[۹۴] مدلی ترمودینامیکی برای تشکیل واکس، که به طور دقیق اثرات شاخه های سبک و هیدروکربنی مانند متان، اتان و پروپان و همچنین اثر فشار بالا را در نظر می گیرد، ارائه دادند. این مدل برای فوگاسیته ی تمامی فازهای سیال از معادله حالت ساده شده زنجیره ای سخت^[۵۴] استفاده نموده و شامل هیچ گونه پارامتر تنظیم شونده برای تعادل جامد-جامد نمی باشد.پیش بینی مدل قابل مقایسه با داده های تعادلی جامد-جامد، بخار-جامد و جامد-مایع-بخار می باشد.
۵-۱-۷- پدرسن^[۵۵] مدلی شامل بخار، مایع و جامد برای پیش بینی تعادل فازی مخلوط نفت با احتساب امکان تشکیل یک فاز واکس ارائه داد. فازگاز و فاز مایع با بهره گرفتن از معادله حالت SRK توصیف می شوند در حالی که فاز واکس فرض می شود که ترکیبی ایده آل است. تنها بخشی از هیدروکربن های سنگین در نظر گرفته شدند که به طور بالقوه قادر به ورود به مرحله واکس می باشند. و روشی برای برآورد کردن کسری از هیدروکربن های سنگین که به طور بالقوه ممکن است به شکل واکس درآیند گسترش داد.
۵-۱-۸- در سال ۱۹۹۶ هوآن کوآن و فیروز آبادی[۱۰۴] مدل چند جامدی(جزئی) برای رسوب واکس ارائه دادند که بتوانند اثر فشار و ترکیب اجزاء را مطالعه کنند. نتیجه مطالعاتشان نشان داد که افزایش حلال به نفت خام بر خلاف فرضیات موجود که اذعان داشتند افزایش حلالی مانند نرمال هپتان باعث افزایش دمای ریزش نفت می شود، سبب کاهش دمای ریزش نفت می شود.
۵-۱-۹- در سال ۱۹۹۶ لیرا-گالنا^[۵۶] [۶۶]مدل جامد چند جزئی^[۵۷]، را پیشنهاد کرد. در این مدل از معادله حالت PR^[58] استفاده گردید در سال ۱۹۹۶ لیرا-گالنا و همکاران روشی را بر اساس مدل چند جامدی برای پیش بینی تشکیل واکس ارائه دادند. در این مدل رابطه ای برای تخمین نقطه ی ذوب اجزاء خالص شامل نرمال پارافین ها، نفتن ها و ترکیبات آروماتیک (C₆-C₃₀) ارائه گردید. همچنین آنها رابطه ای را برای تخمین آنتالپی ذوب پیشنهاد دادند و رابطه پدرسِن و همکاران را برای تخمین تفاوت گرمای ویژه بین فازهای جامد و مایع استفاده نمودند، در ضمن از ترم تبدیل فاز جامد –جامد در محاسبات فوگاسیته صرفنظر شد و معادله ی حالت Peng-Robinson برای محاسبه ی فوگاسیته در فاز مایع استفاده شد.
۵-۱-۱۰-در سال ۱۹۹۶ نیلسن^[۵۹] و همکاران [۱۰۵] آزمایشهایی را برای اندازه گیری نرخ رسوب پارافین انجام دادند. روشی آزمایشگاهی و یک مدل محاسباتی برای پیش بینی میزان رسوب پارافینی و اثرات رسوبات دراز مدت بر روی افت  فشار خط لوله و نمودار درجه ارائه دادندآنها نتیجه گرفتند که رسوب توسط پراکندگی برشی است مهم نیست.
۵-۱-۱۱- در سال ۱۹۹۸ هانسن[۱۰۶] و همکارانش با محاسباتی که بر روی مخلوط های هیدروکربنی انجام دادند، چنین استدلال کردند که ضریب تعادل جامد-مایع وابسته به نسبت فوگاسیته های استاندارد جامد و مایع بوده و ضریب فعالیت اجزاء جامد را برابر واحد گرفتند.
۵-۱-۱۲- در سال ۱۹۹۹احمد حنمانی^[۶۰] و همکارانش مقایسه ای بین نتایج آزمایشگاهی با داده های میدانی موجوداز رسوب پارافین از نفت خام انجام دادند. آنها ویژگی چهار نمونه مایع مخزن از دو میدان خلیج مکزیک را ارزیابی کردند. برای اندازه گیری دمای تشکیل بلور پارافین، تکنیک هایی ازجمله میکروسکوپ متقابل قطبی شده^[۶۱] (CPM) و سیستم لیزری^[۶۲] (SDS) مورد استفاده قرار گرفت. نتایج با داده های میدانی مقایسه شدند و تفاوت مشاهده شده و/یا شباهت بین نتایج آزمایشگاهی و میدانی WAT توضیح داده شد [۱۰۷].
۵-۱-۱۳- در سال ۲۰۰۰ کوک^[۶۳] و همکاران. یک مدل ریاضی برای پیش بینی رسوب واکس در خطوط لوله سیستم با بهره گرفتن از ترکیبی از مدل های تحلیلی و عددی توسعه دادند [۱۰۸].
۵-۱-۱۴- در سال ۲۰۰۱ کوتینیو و همکاران، پیشنهاد یک مدل ترمودینامیکی برای غیر ایده آل بودن فاز جامد را پیشنهاد کرد. توسعه مدل در فشارهای بالا نیز مورد بحث قرار گرفت. آنها پیشنهاد کردند که با بهره گرفتن از مدل EOS/G^E برای فاز مایع و معرفی حجم اضافی^[۶۴] از محلول جامد برای به حساب آوردن اثر فشار در فاز جامد غیر ایده آل، یک توصیف بسیار خوب از هر دو مرز فاز مایع-مایع و جامد-مایع به دست می دهد، حتی برای نفت خام [۱۰۹].
۵-۱-۱۵- در سال ۲۰۰۱ نیکیتا^[۶۵] [۱۱۰] و همکاران مدل جامد چند جزئی را پیشنهاد دادند. در این مدل دمای ذوب نرمال آلکان ها بوسیله رابطه ارائه شده توسط وُن پیش بینی می شود. .همچنین آنها از ترم انتقال فازی جامد-جامد برای محاسبه نسبت فوگاسیته جامد و مایع یک خالص استفاده کردند.آنها از معادله حالت PR برای محاسبه فوگاسیته استفاده کردند.
۵-۱-۱۶- در سال ۲۰۰۴ توسط جی اچ-وای^[۶۶] مدل ترمودینامیکی بر اساس معادلات حالت PR و SRK ارائه شد .در این مدل به وابستگی بعضی پارامترها به دما در معادلات حالت پرداخته شد [۱۸].
۵-۱-۱۷- در سال ۲۰۰۶ اسماعیل زاده[۸۷] و همکارانش مدل‌های مختلف محاسبه ضریب فعالیت در رسوب واکس را برای سیستم‌های چند جزئی بررسی نمودند و نتایج این تحقیق نشان داد که مدل محلول جامد^[۶۷] نسبت به مدل جامد چند جزئی از دقت مناسب‌تری برخوردار است.
فصل شش
انجام کار
مقدمه
در ابتدای مطلب به توصیف دو مدل پیش بینی رسوب واکس، مدل وون و مدل پدرسن، پرداخته و سپس با توضیح محاسبات جداسازی آنی دو و سه فازی و ارائه ی الگوریتم های مرتبط با هر مدل و محاسبات گفته شده در این فصل، مطلب را ادامه داده و در انتها با توضیح نحوه ی کار با نرم افزار اُلگا، محاسبات دینامیکی مدل ارائه شده، اصلاح مدل ووُن و اثر آب بر دمای تشکیل واکس مطالب این فصل را پایان می دهیم.
۶-۱-مدل وُون(Won’s model)
وُون برای اولین بار مدل خود را برای پیش بینی رسوب واکس ارائه داد. در این مطالعه، نسخه اصلاح شده از مدل وُون مورد استفاده قرار می گیرد.
۶-۱-۱-فرضیات مدل وُن
موارد زیر فرضیات ساخته شده در مدل وون (وون ۱۹۸۶) می باشد:

• • فاز جامد یک فاز واحد ، مخلوط همگن است که در حالت تعادل با محلول مایع است.

• تقریبا تمام اجزای موجود در مایع مخزن به طور بالقوه ممکن است به فاز واکس وارد شوند.

مثلا اگر شخصی یک خانه معادل ۱۵۰۰ واحد پولی داشته باشد و خانه مذکور را به بیگانه معادل ۱۰۰۰ واحد پولی بفروشد و آن را به او واگذار کند، و بعد بمیرد این بیع صحیح و معتبر است و ورثه نمی توانند آن را فسخ کنند، چون ثلث مالش یعنی آنچه را هدیه کرده یعنی با ۵۰۰ واحد پولی معادل است به نصف آنچه هدیه کرده یعنی ۱۰۰۰٫در آن صورت ورثه می توانند از خریدار آنچه را مورثشان هدیه کرده یعنی ۵۰۰ را طلب کنند و اگر آن را به ترکه پرداخت کند ورثه حق فسخ بیع را ندارند و اگر آن را پرداخت نکند ورثه حق فسخ و استرداد خانه را دارند.
ماده ۹۱۶ قانون مدنی مصر نیز شاهد دیگری بر این ادعاست.این ماده مقرر می دارد:
«۱-هر عمل حقوقی که شخص در مرض موت انجام دهد و مقصود از آن، تبرع باشد، انتقال ناشی از وصیت و اثر آن پس از فوت خواهد بود و تابع قواعد حاکم بر وصیت است، خواه وصفی برای این عمل قائل شده باشد و خواه نشده باشد.

۲-وارثان شخصی که این عمل حقوقی را واقع ساخته، اشخاصی هستند که بار اثبات اینکه عمل از مورث آنها در مرض موت صادر شده، بر عهده آنها است.این دلیل را می توان به هر طریق ارائه نمود و علیه ورثه نمی توان به تاریخ سند حقوقی مثبت انتقال، استناد کرد مگر اینکه این تاریخ ثابت باشد.
۳-هر گاه ورثه ثابت کنند عمل حقوقی، در مرض موت انجام شده است، عمل هبه و تبرع محسوب است، مگر اینکه ذی نفع، خلاف آن را ثابت کند. این موارد نیز تابع احکام خاص مخالف خواهد بود.»
گفتار دوم-ادله نظریه
گفتگو در اینکه منجزات مریض از اصل مال است یا از ثلث بحثی جالب و باریک است که میان حقوقدانان و فقیهان اسلامی در معرض اظهار نظر قرار گرفته است.قائلین به ثلث به ملاحظه مصلحت وارث و جلوگیری از زیان و اضرار او مرضی را که منتهای آن به مرگ و فنای مورث برسد موجب تحدید اختیار و سلطه او از اموالش دانسته اند و منجزات او را به منزله وصیت تملیکی برای بعد از مرگ توجیه کرده اند.در ذیل به شرح ادله مرتبط با موضوع که بیشتر احادیثی است که البته با آن مخالفت هایی شده است می پردازیم.
الف-احادیث
۱-حدیثی توسط یعقوب ابن شعیب نقل شده است که سالت اباعبدالله (ع) الرجل بموت ما له من ماله؟ فقال (ع) له ثلث ماله.^[۵۰]یعنی از حضرت امام صادق (ع) سوال کردم مردی می میرد چه چیزی از مالش به او می رسد پس حضرت فرمود یک سوم مالش. ۲-خبر عبدالله ابن سنان عن الصادق (ع) للرجل عند موته ثلث ماله و ان لم بوص فلیس علی الورثه امضائه^[۵۱]،یعنی مرد هنگام اختیار ثلث مالش را دارد اگر چه وصیت نکرده باشد و لزومی به امضاء ورثه وجود ندارد.
۳-صحیح علی بن یقطین که از ابا حسن (ع) پرسید مرد از مالش هنگام مرگ چه قدر اختیار دارد .امام (ع) فرمود الثلث کثیر یعنی یک سوم و آن نیز زیاد است.^[۵۲]
گفته شده است که این روایات دلالتی بر مدعا ندارد مانند عدم دلالت روایت بیاع سابری که گفت از اباعبدالله (ع) پرسیدم در مورد زنی که از مردی مالی ودیعه گرفت پس وقتی در حال احتضار بود به وادی گفت همانا مالی که به تو سپرده ام مال فلان زن است سپس محتضر پس اولیاء زن به مرد مراجعه کرده گفتند همانا دوست ما مالی داشت ما آن را جز در نزد تو نمی بینیم پس سوگند دادند که بگو چیزی از اموال او نزد تو نیست،آیا برای آنها قسم بخورد پس فرمود اگر آن زن پیش او مطمئن و مورد اطمینان بود،پس قسم بخورد ولی اگر در مظان اتهام باشد سوگند نخورد و کار بر اساس آنچه قبلا بود قرار می گیرد و برای آن زن از مالش فقط یک سوم اموالش است و این روایت بر قول جواز یعنی صحیح بودن تصرف بیشتر دلیل است جایی که امام (ع) تنجیز او را بر این اساس که وصیت نیست صحیح دانست وگرنه اگر وصیت بود تصحیح نمی کرد.^[۵۳]
۴-خبر ابی ولاد از اباعبدالله (ع) سوال کردم در مورد مردی که به زنی بدهی داشت و زن در مریضی اش او را بری کرد،گفت بلکه به او بخشیده است و هبه او به وی جایز است و آن از ثلث حساب می شود اگر مالی از خود ترک کرده باشد،در دلالت آن بر موضوع اشکالی نیست جز اینکه در فرق بین هبه و ابراء چشم پوشی و غمض عین کرده است.^[۵۴]
۵-خبر جراح مدائنی سالت اباعبدالله (ع) عن عطیه الوالد لولده بببنیه؟قال اذا اعطاها فی صحه ها جاز،^[۵۵] یعنی حدیثی که جراح مدائنی نقل کرده است که از حضرت اباعبدالله (ع) در مورد عطیه پدر به پسرش پرسیدم، که فرمود وقتی که در زمان صحت و سلامتی اعطاء کرده باشد صحیح است.
ب-نظریات فقهی
صاحب کتاب نظریه العقد فی فقه الجعفری ادعا نموده که اکثر فقیهان منجزات مریض را از ثلث دانسته اند و مولف کتاب الفصول الشرعیه نیز این قول را اختیار کرده و زاید بر ثلث را منوط به امضای ورثه می داند.^[۵۶] از میان معاصرین سید ابوالحسن اصفهانی منجزات مریض را به ثلث ماترک محدود می کند ولی سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی معاملات و منجزات مریض را از اصل اعلام داشته اند .^[۵۷]
معتقدان بر این قول چنین استدلال می کنند که بدون دلیل صریح شرعی نمی توان اهلیت و شخصیت انسان را از او سلب کرد و مرضی که موجب زوال عقل انسانی نگردد اراده و اختیار او را در امور مالی و زندگی اجتماعی سلب نمی کند و قول به ثلث قواعد عمومی نفوذ تصرفات انسانی را در امور مالی خود مانند قاعده تسلیط که مستفاد از عمومات کتاب و سنت است و نیز عموماتی را که برای اباحه حلیت بیع و وجوب وفای به آن دایرند، تخصیص می دهد و همچنین تردید در امر با استصحاب بقای سلطنت مطلقه انسانی در حالت صحه ملازمه دارد و وقوع مریضی از جریان استصحاب جلوگیری نمی کند چه اقتدار و سلطنت در امور حقوقی صرف نظر از هر گونه حالت و عارضه لاحقی از احکام وضعیه ثابتی است که از موارد استصحاب به شمار می رود.
صاحب کتاب «نظریه العقد فی فقه الجعفری» جریان استصحاب را به شکل دیگری نیز تصور نموده است بدین بیان که:
«تصرفات انسان در حالت صحت از اصل مال اوست و چنانچه در نفوذ تصرف او از اصل و یا از ثلث به سبب اتصال موت به مرض تردیدی به وجود آید، بقاء نفوذ تصرف از اصل مستصحب است.»
با وجود قوت استدلال که در نظریه مذکور مشاهده می شود جماعتی از بزرگان دانشمندان با آن به معارضه برخاسته اند و به استناد اعتبارات شرعی، مریضی متصل به موت را حاکم بر اصل تسلیط دانسته اند و اختیار مریض را فقط بر ثلث دارایی خود کوتاه ساخته اند.
صاحب کتاب «نظریه العقد فی فقه الجعفری» همچنین می نویسد:
«ظاهرا قول به ثلث میان حقوقدانان مذاهب چهارگانه اهل سنت شایع و معمول است و از کتاب نظریه العقد سلیمان مرقیس چنین نقل شده است که شریعت اسلامی در برابر تصرفات اضراری مورث، حمایت حقوق وراث را مورد عنایت قرار داده است به این معنی که این گونه تصرفات در حق وراث موثر نیست مگر در حدود ثلث.»^[۵۸]
ج-مقایسه تصرفات منجز و معلق مریض
برخی از فقهاء و اندیشمندان حقوقی و حتی در مواردی قانونگذار با ایجاد مشابهت و وحدت ملاک میان منجزات مریض با وصیت قائل به وحدت مناط میان این دو شده و معتقدند که حکم این دو باید با یکدیگر یکسان باشد.علت حکم انحصار وصیت به ثلث ترکه جلوگیری از اضرار به ورثه و رعایت حقوق آنان می باشد و همین علت در منجزات مریض نیز وجود دارد و اشتراک در علت مقتضی صدور حکم واحد است.^[۵۹]
بر این موضوع البته انتقاداتی وارد شده است.گفته شده است که معلوم نیست که علت یا مقتضی حصر وصیت به ثلث اموال مراعات حقوق ورثه باشد شاید این امر حکمت حصر ورثه باشد و نه علت آن. از سوی دیگر اگر حرمان ورثه علت بطلان تصرفات مریض محسوب شود، اشخاص سالم هم نباید چنین حقی داشته باشند.به تعبیری همان گونه که مریض نیز ممکن است در صدد حرمان ورثه خود قرار گیرد اشخاص سالم نظیر محکومان به اعدام که مرگ آنها بیشتر قطعی به نظر می رسد ممکن است اقدام به محروم ساختن ورثه خود نمایند.از سوی دیگر گفته شده که حجیت این قیاس که به تنقیح مناط معروف است در صورت قطعیت مناط همانند قیاس منصوص العله و قیاس اولویت است. اما این مناط در روایات به خوبی تنقیح نشده و قطعیت نیافته است، زیرا عدم نفوذ وصیت زاید بر ثلث به واسطه تصرف در ملک ورثه است و به همین جهت متوقف بر اجازه وارث است اما منجزات، تصرف مالک در ملک خودش است و بنابراین قیاس بین این دو قیاس مع الفارق است.^[۶۰]
د-تضرر ورثه به واسطه تعلق حق آنان به اموال مریض
یکی از عقایدی که در مورد منع مریض از تصرفات زاید بر ثلث در اموالش وجود دارد این موضوع است که تصرفات زاید بر ثلث در مرض متصل به موت موجب تضرر ورثه می شود. این ادله در صورتی قابل استناد است که اموال در دوره مرض متصل به موت جزء دارایی ورثه مریض تلقی شود در صورتی که در این خصوص تردید هایی وجود دارد. نظری که معتقد است اموال در دوره مرض متصل به موت جزو حقوق ورثه قرار می گیرد در واقع مریض را در دوره مرض متصل به موت در حکم مرده قرار داده است. به تعبیر یکی از حقوق دانان «مریضی منتهی به مرگ سبب قطعی مرگ است و سبب مرگ در حکم مرگ است»^[۶۱] بر پایه این تحلیل، مرض موت واقعه ای است که حاکی از مرگ مریض است و راهی است که به مرگ منتهی می شود و عرفا احتمال مرگ وی قطعی می شود و با قطعیت مرگ احکام و آثار آن بر مریض نیز مترتب می شود یکی از آثار مرگ تعلق ورثه به اموال مریض است.
درفقه اسلامی شخص به شرطی می تواند در اموال خود تصرف کند که اهلیت داشته باشد.در اصطلاح حقوق چنانچه می دانیم واژه اهلیت عبارت است از توانایی و صلاحیتی که به یک شخص در کشورش می دهند تا از حقوق خصوصی برخودار شود و به ویژه بتواند آنها را اعمال کند.گمان نمی رود که بتوان امروز شخصی را یافت که در یک سرزمین و زیر یک پرچم نتواند از حقوق برخوردار شود.^[۶۲] اما در مورد مریض در مرض متصل به موت وضعیت متفاوت است.در این شرایط زوال اهلیت مریض و ثبوت حق ورثه بر اموال، توام با هم و با مرض متصل به موت اتفاق می یابد.
از سوی دیگر موضوع مرتبط به حقوق عینی و حقوق دینی نیز می شود.چنانچه می دانیم حق عینی سلطه و اختیاری است که شخص نسبت به چیزی دارد و می تواند آن را مستقیما و بدون واسطه اجراء کند.این حق دو رکن دارد صاحب حق و موضوع حق.اما حق دینی حقی است که شخص نسبت به دیگری پیدا می کند و به موجب آن می تواند انجام یا خودداری از کاری را از او بخواهد.صاحب این حق را طلبکار یا دائن و کسی که ملزم به انجام کاری است بدهکار یا مدیون می نامند.^[۶۳] کسانی که معتقد به تعلق حق ورثه به اموال مریض هستند معتقدند که حق ورثه نسبت به اموال مریض حق عینی نیست بلکه نوعی حق دینی است به عبارت دیگر شخص مریض تنها موظف است مالکیت اموال را برای ورثه حفظ نماید اما حفظ عین اموال برای او الزامی نیست.به تعبیر دیگر حق ورثه بر دو ثلث اموال نوعی حق دینی است که مریض باید همیشه معادل ارزش آن را حفظ نماید.
در نقد این نظر می توان گفت چگونه ممکن است قبل از مرگ مریض حقی برای ورثه او در نظر گرفته شود. در واقع چگونه می توان مرض متصل به موت را در حکم مرگ انسان تلقی کرد.قائلیین به پذیرش این نظر به نظر می رسد در این مورد به بیراهه رفته اند، چرا که اعمال تفکیک دقیق بین موت و مرض متصل به موت کار دشواری نیست.در صورتی که شخص در مرض متصل به موت، مرده فرض شود با مرده انگاشتن وی اهلیت و صلاحیت و توانایی حفظ مالکیت از او سلب می شود.لازمه این سخن آن است که مریض از کلیه تصرفاتش منع شود و کلیه دیون او در درجه دوم حال گردد.
گفتار سوم-انتقادات وارد بر نظریه
استدلال هایی که مدافعان نظریه نفوذ تصرفات مریض تا ثلث ترکه بدان استناد کرده اند از جهاتی قابل نقد به نظر می رسد.اولا آنکه آنها دست به مقایسه اقرار مریض با تصرفات منجز او زده اند.به نظر می رسد که این مقایسه صحیح نباشد چرا که اقرار مریض قابل مقایسه با تبرعات منجز او نیست زیرا در این قبیل تصرفات شخص قسمتی از اموال خود را در حین مریضی به ملکیت دیگری درمی آورد حال آنکه اقرار مریض تصرف جدیدی در اموال او محسوب نمی شود تا نوبت به بحث در مورد چگونگی تنفیذ آن برسد.به عبارت دیگر چنانچه مریض در اقرار خود صادق و راستگو باشد،مقربه در حقیقت ملک مقرله است و از اموال مریض چیزی کم نمی شود.
از طرف دیگر به روایاتی که بدان استناد کرده اند ایراد سندی و دلالتی وارد ساخته اند.از لحاظ سندی برخی از روایات ذکر شده در حد لازم قوی به نظر نمی رسد و ضعف سندی آنها به صحت آنها لطمه وارد می آورد.از سوی دیگر اگر ایراد سندی قابل جبران باشد ایراد دلالتی هنوز پابرجاست.از حیث دلالتی برخی از روایات به ویژه روایت هایی که دلالت بر منع تصرف بیش از ثلث در آخر عمر یا در هنگام مرگ دارند ظهورشان در وصیت بیشتر است تا منجزات. به تعبیر دیگر منظور از این روایات وصایایی است که در زمان مریضی صورت می گیرد و نه تصرفات منجز. در چنین وضعی سلب اختیار کامل انسان از دو ثلث اموال و اختیار مطلق او نسبت به ثلث آن معنی پیدا می کند.بنابراین دلالت این روایات بر منجزات مریض محل اشکال است.
مبحث دوم-نظریه نفوذ کامل تصرفات مریض
یکی از فقهای اهل تسنن به نام ابن حزم این موضوع را در خصوص هبه مریض مطرح ساخته است.وی دلایلی را مبنی بر اینکه هبه مریض از کل سرمایه اش است نه در مقدار ثلث دلایل ذیل را ارائه می دهد:
-مریض رو به موت مالک کل مال خویش است و لذا حق تصرف در آن را دارد بدون اینکه حد و اندازه ای برای آن تصرف وجود داشته باشد، به این معنا که ممکن است در مقدار ثلث و یا حتی بیش از آن به دیگران ببخشد پس وی معتقد است که مریض را نباید از تصرف در اموالش منع کرد. به عبارت دیگر نمی توان حد و اندازه ای را تعیین کرد و گفت که مریض فقط تا آن حد واندازه مجاز است که در اموال خود تصرف کند.
در مقام تقابل یکی از نویسندگان عرب به نام مازون مصباح چنین آورده است:
«ما نمی پذیریم که شخص سالم حق تصرف در مالش را هر طور که بخواهد دارد بلکه احادیث صحیحی آورده شده است که به طور واضح دلالت دارند بر اینکه شخص سالم مجاز نیست هر طور که بخواهد در اموال خود تصرف کند بلکه وی به آنچه که از پیامبر رسیده مقید شده است.اینکه تصرف صاحب مال فقط در مقدار ثلث است و زیادتر از ثلث مخالفت با حکیم را داراست پس این سخن یعنی الحاق مریض به سالم در دادن حق در تصرف هر طور که بخواهد بدون تعیین مقدار از تصرف در جزء باطل است.»^[۶۴]
دلیل دوم که ابن حزم می آورد آن است که مریض مالک مال خویش است بدون اینکه ورثه حقی در آن داشته باشند، پس می تواند از آن هر چه بخواهد در تصرف خود قرار دهد، و به هر شخصی که بخواهد آن را انفاق کند بدون اینکه کسی بتواند مانع او شود یا او را از تصرف در اموالش باز دارد، پس چگونه می توان وی را از تصرف در اموالش منع کرد؟
در نقد این نظر باز هم مازون مصباح می نویسد:
«ما می پذیریم که مریض مالک همه مال خودش است و حق دارد که از آن بخورد و به هر که بخواهد از آن انفاق کند ولی در این مال حق ثابتی برای غیر وجود دارد و آنچه دلالت بر این معنا دارد این است که رسول خدا به سعد فرمود اگر ورثه ات را غنی بگذاری بهتر است از اینکه آنها را نیازمند رها کنی که از مردم گدایی کنند. و این جمله خود گویای آن است که ورثه در این مال حق دارند و اگر مثل آنچه شما می گویید آزادی مطلق در تصرف به او بدهیم باعث ضایع شدن آن مال شده ایم و این با آنچه که دین اسلام آورده است مخالف و معارض است.»^[۶۵]
گفتار اول-توضیح نظریه
گروهی از فقیهان نظیر شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، ابن ادریس، ابن براج، فاضل آبی، مقدس اردبیلی، و صاحب ریاض نظرشان بر این است که منعی برای مریض وجود ندارد و تصرفات او از اصل مال برداشته می شود و نه از ثلث.حتی در کشف المرموز فاضل آبی، این قول به اکثریت فقهاء نسبت داده شده است و ابن زهره ادعای اجماع کرده است و نیز صاحب ریاض معتقد است که عدم منع مریض از تصرف مازاد بر ثلث در میان فقهاء مشهور است.محمد جواد عاملی، میرزای قمی، شیخ انصاری و محمد کاظم یزدی نیز طرفدار این نظر هستند.این دسته ادله ای را برای توضیح نظریه خود آورده اند که در ذیل به آن اشاره خواه شد.^[۶۶]
گفتار دوم-ادله نظریه
الف- کتاب
در خصوص کتاب این دسته به آیه مشهور در خصوص وفای به عهد استناد می کنند. همه مکاتب حقوقی بر وفای به عهد و شرط در عقود و معاملات تأکید دارند. مکتب حقوقی اسلام نیز در آیات و روایات متعددی به این امر مهم فرمان داده است. عمده‏ترین دلیل قرآنی نخستین آیه سوره مائده یعنی جمله «یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود» است که صراحتاً مؤمنین را به وفای به عقد و عهد و شرط دستور می‏دهد. وفای به عهد از صفات بسیار ستوده است که حسن و مدح و لزوم آن به ادله اربعه ثابت می باشد.چنانچه در جای دیگر قرآن (سوره البقره آیه ۱۷۷) در صفات نیکوکاران می فرماید:
«والموفون بعدهم اذا عاهدوا»
باید دانست که لزوم وفای به عهد به حکم عقل نیز ثابت است زیرا هر عاقلی وفای به عهد را نیکو و پسندیده دانسته و در مقابل نقض عهد را زشت و ناپسند می شمارد.^[۶۷]
از دیگر دلائلی که بر مشروعیت وفای به عهد مورد استناد قرار می‏گیرد، روایتی است که از حضرت ختمی مرتبت (ص) نقل شده که فرمودند: «المومنون عند شروطهم». فقها این روایت را عینا به عنوان یک قاعده فقهی مسلّم مطرح نموده و در ابواب مختلف فقه بویژه در معاملات آن را مورد استناد قرار داده ‏اند. مقصود از قاعده مزبور این است که هر مسلمان و مؤمنی باید نسبت به تعهدات خود ثابت و استوار باشد یعنی اگر در برابر کسی متعهد به انجام عملی شده، واجب است که به تعهد خود عمل کند.
چنانچه مشاهده می شود عموم و اطلاق ادله ای چون آیه ذکر شده دلالت بر وجوب التزام به همه تعهدات دارد. از جمله مقتضی نفوذ و اعتبار کامل تصرفات مریض نیز می باشد، به عبارت دیگر، ادله ای که دلالت بر لزوم معاملات دارد، عام است و عموم این ادله شامل نفوذ و تصرفات مریض نیز می شود.
ب-احادیث و روایات

در مورد مفهوم ارزیابی اثر بخشی آموزش تعریف جامع و مانعی وجود ندارد و شاید به این ذلیل که فرایند دستیابی به آن دشوار است. ارزیابی اثربخشی آموزشی یعنی اینکه تعیین کنیم آموزش های انجام شده تا چه حد منجر به ایجاد مهارت های مورد نیاز سازمان به صورت عملی و کاربردی شده است.
ارزیابی اثربخشی آموزش یعنی:
تعیین میزان تحقق اهداف اموزشی
تعیین نتایج قابل مشاهده از کارآموزان در اثر آموزش های اجرا شده
تعییین میزان انطباق رفتار کارآموزان با انتظارات نقش سازمانی
تعیین میزان درست انجام دادن کار که مورد نظر آموزش بوده است
تعیین میزان توانایی های ایجاد شده در اثر اموزش ها برای دستیابی به هدف ها

تعیین میزان ارزش افزوده به عنوان کیفیت و آن میزان ارزشی است که با نظام آموزشی افزوده می شود و میزانی که وضع کنونی فراگیران و و کارآموزان از نظر دانش، نگرش و مهارت های عملی را بتوان به هر طریق به نظام آموزشی نسبت داد، کیفیت ارزش افزوده به شمار می آید ( معتمدی و همکاران، ۱۳۹۲، ص ۲۱).

۲-۳۲ سطوح ارزشیابی اثربخشی دوره های آموزشی

از نظر کریک پاتریک ^[۲۰] ( ۱۹۹۶) چند سطح برای ارزشیابی دوره های آموزشی تخصصی وجو دارد :

1. 1. سطح عکس العمل : پرسش اساسی در این سطح این است که شرکت کنندگان در دوره چه واکنشی نسبت به برنامه آموزشی از خود نشان می دهند. این ارزشیابی بلافاصله پس الز پایان دوره آموزشی انجام می شود و به برسی واکنش های فوری شرکت کنندگان متمرکز است.

1. 1. سطح یادگیری : پرسش اساسی در این سطح آن است که شرکت کنندگان در دوره چه چیزی را یاد گرفته اند. این سطح از نظر اندازه گیری بسیار دشوارتر از سطح اول است و باید بلافاصله پس از پایان دوره یادگیری خود را عملاً نشان دهند.

1. 1. سطح رفتاری : پرسش اساسی در این سطح این است که دوره آموزشی چه تأثیر بلندمدتی بر عملکرد شغلی کارکنان شرکت کننده در دور هها دارد؟ تمرکز در این سطح آن است که رفتار افراد پس از طی دوره تغییر پیدا کرده است یا خیر؟ و اگر تغییر پیدا کرده است چطور و به چه میزان؟

1. 1. سطح نتایج: پرسش اساسی در این سطح در چارچوب نتایج ارزشیابی است که سازمان چه منافعی از دور ه های آموزشی به دست آورده است و اثرات سازمانی این دور ه ها چیست؟ در این سطح به جای توجه به اثرات آموزش بر کارکنان بر اثرات آموزش سازمان آموزش ضمن خدمت متمرکز می شود.

از نظر فیشر^[۲۱] ( ۱۹۹۷) اینکه در یک دوره آموزشی از کدام یک از این چهار نوع ارزشیابی استفاده م یشود، به عواملی مانند پیشرفته بودن نظام آموزشی، در دسترس بودن منابع مالی، زمان و نیروی انسانی بستگی دارد .با این حال اثرات بلندمدت دوره های آموزشی در تمام دوره ها قابل اندازه گیری نیست ( عباسی و رشیدی، ۱۳۹۱، ص ۱۲۴).

۲-۳۳ مزایای آموزش

یکی از وظایف اصلی و حیاتی در هر سازمانی، آموزش کارکنان است. زیرا داشتن کارکنان ورزیده، یکی از مهمترین عوامل در میزان کارایی و کارآمدی سازمان است. فهرست زیر از جمله مزایای آموزش کارکنان است:
۱) هیچ کس در بدو ورود به سازمان با تمام جنبه ها و زیر و بمهای شغل خود آشنا نیست و باید مدت زمانی بگذرد تا هر کس کار را بخوبی یاد بگیرد. برگزاری دوره های آموزشی با سرپرستی مربیان کارآزموده و با تجربه، زمان یادگیری را به حداقل می رساند و باعث افزایش بازده کارکنان می گردد.
۲) آموزش، خاص افراد تازه کار نیست، بلکه برای کارکنان با سابقه و با تجربه نیز باید بنا به ضرورت، دوره هایی ترتیب داد. در واقع آموزش خاص یک گروه یا منحصر به یک مقطع زمانی خاص نبوده، تمام کارکنان در طول عمر کاری خود باید به طور دائم و مستمر آموزش ببینند تا در سمتی که انجام وظیفه می نمایند، حداکثر کارایی و اثربخشی را داشته باشند.
۳) یکی از اهداف اولیه در هر دوره آموزشی، ایجاد طرز فکر صحیح نسبت به کار و سازمان است و انتظار می رود بعد از پایان دوره، بینش و نگرشی در کارکنان به وجود آمده باشد که رفتار آنها را در جهت مطلوب و همکاری موثر با سازمان تغییر دهد و ذهن آنان طوری شکل گیرد که از اهداف سازمان پشتیبانی نمایند.
۴) آموزش کارکنان به حل مشکلات عملیاتی کمک می کند. شکایت و نارضایتی در محیط کار غالباً ناشی از مدیریت ضعیف و بی اثر است و معمولاً با آموزش دادن مسئولان در زمینه هایی مانند روابط کارگری، روابط انسانی و رهبری می توان اینگونه مشکلات را حل کرد. همچنین مسائلی از قبیل ضعیف بودن روحیه کارکنان، حیف و میل منابع و ضایعات بیش از اندازه و روش های عملیاتی غلط یا بی اثر را نیز می توان با آموزش رفع نمود.
۵) آموزش کارکنان فعلی روش موثرتری برای تامین نیروی انسانی مورد نیاز سازمان است. چنانچه سازمان نتواند نیروی انسانی مورد نیاز خود را از بازار کار (خارج از سازمان) تامین نماید، تنها راه چاره، آموزش، تربیت یا حتی بازآموزی کارکنان موجود در درون سازمان است.
۶) آموزش برای خود کارکنان نیز مفید است، زیرا هرچه کارمند سطح دانش فنی و مهارت های شغلی خود را بالاتر ببرد، به همان اندازه به ارزش وی در بازار کار و در نتیجه به توانایی او در کسب درآمد بیشتر افزوده خواهد شد. همچنین، داشتن مهارتهای ویژه و سودمند موجب می شود مسئولان سازمان، ارزش و اعتبار بیشتری برای کارکنان خود قائل شوند و در نتیجه امنیت شغلی بیشتر می گردد. طبیعی است که کسب تواناییها و مهارتهای بیشتر به قابلیت ارتقای کارکنان برای تصدی پستها و مشاغل عالی تر و مهمتر نیز خواهد افزود (سعادت، ۱۳۹۰، ص ۱۵۶).
به طور کلی بهترین نتیجه ای که آموزش می تواند به دست آورد افزایش توانایی عملکرد است، اما آموزش زمانی مؤثر واقع می شود که فردی که در دوره های آموزشی شرکت می کند و اطلاعات و مهارت - های جدیدی را کسب می کند آن را به فرایند کار انتقال دهد و منجر به کسب نتایج با ارزش تجاری شود. انتقال آموزش عبارت است از فرایند کاربرد دانش، مهارت، نگرش و دیگر مهارت های کسب شده در محیط کار (Weldy, 2009: 60).

۲-۳۴ کارکردهای آموزش

آموزش کارکنان کارکردهای زیر را برای سازمان و فرد به همراه دارد:

1. 1. ) جامعه پذیری: همه افراد حین ورود به سازمان به تمام جوانب شغل خود مسلط نیستند و باید مدت زمانی بگذرد تا بر کار تسلط پیدا کنند. برگزاری دوره های آموزشی حین ورود ضمن کاهش زمان یادگیری و تسلط بر شغل، باعث افزایش بازده کارکنان می شود.

۲) بهبود عملکرد: علاوه بر افراد تازه وارد، کارکنان قبلی نیز باید متناسب با شرایط و نیازمندیها دوره هایی را طی کنند. بر اساس پارادایم جدید یادگیری، آموزش مختص یک مقطع زمانی نیست و تمام کارکنان سازمان باید به طور دائم و مستمر آموزش ببینند تا در شغل خود حداکثر کارایی و اثربخشی را به بار آورند.
۳) جانشین پروری: آموزش کارکنان فعلی روش موثرتری برای تامین منابع انسانی مورد نیاز سازمان در مشاغل کلیدی آینده است. همیشه منابع انسانی مور نیاز در بازار کار (خارج از سازمان) وجود ندارد و راهکار اصلی، آموزش و توسعه کارکنان موجود سازمان است.
۴) مهارت آموزی: آموزش به حل مشکلات مهارتی کمک می کند. بخشی از نارضایتی کارکنان در محیط کار به خاطر ضعف مدیریتی است. با آموزش مدیران در زمینه هایی مانند ارتباطات موثر، فنون نفوذ و رهبری می توان اینگونه مشکلات را حل کرد.
۵) رفتارهای غیر مولد: مشکلاتی همچون پایین بودن روحیه کارکنان، حیف و میل منابع، ضایعات بیش از اندازه، روش های غلط انجام کار، رفتارهای نامطلوب، و نگرش های نادرست را می توان با آموزش برطرف کرد.
۶) قابلیت اشتغال: آموزش برای خود فرد نیز مفید است و افزایش سطح دانش، بینش و مهارتهای شغلی قابلیت اشتغال و استخدام وی را در بازار کار افزایش می دهد. داشتن مهارت های مفید و کمیاب موجب می شود تا سازمان ارزش و اعتبار بیشتری برای فرد قائل باشد و در نتیجه امنیت شغلی وی بیشتر شود. از طرفی این امر به ارتقای کارکنان و تصدی مشاغل عالی تر کمک می کند (Noe et al., 2009: 85).

۲-۳۵ مدل مفهومی پژوهش

پژوهش حاضر به بررسی اثر آموزش بر تعهد سازمانی و اثر این دو عامل بر کیفیت خدمات در سازمان امور مالیاتی استان گیلان می پردازد. درک افراد از آموزش های ارائه شده توسط سازمان بر تعهد سازمانی آنان تأثیر گذار است. تعهد سازمانی عبارت است از پیوند افراد به سازمان که میزان وفاداری افراد به سازمان را نشان می دهد. پژوهشگران تعهد سازمانی را به عنوان یک متغیر حائز اهمیت در درک رفتار کارکنان می دانند . پژوهش ها نشان داده اند که تعهد سازمانی، عملکرد کارکنان، برون دادهای سازمانی از قبیل تمایل به ترک خدمت، فروش و سودآوری مؤسسه و نیز غیبت کارکنان را تحت تأثیر قرار می دهد. بدین ترتیب وجود تعهد سازمانی باعث افزایش سودآوری در سازمان می شود و با تأثیربر عملکرد کارکنان باعث افزایش بهره وری، بهبود ارائه خدمات و افزایش کیفیت ارائه خدمات می شود.
شکل ۲-۵ : مدل مفهومی تحقیق (Rajib, 2015)

۲-۳۶)پیشینه تحقیق:

۲-۳۶-۱)پیشینه داخلی:

۱ - اردشیری و همکاران ( ۱۳۹۳) در تحقیقی تحت به بررسی رابطه تعهد سازمانی و رضایت شغلی با کیفیت خدمات کارکنان مرتبط با مشتری بانک صادرات استان کرمان پرداختند. تحقیق حاضر از لحاظ ماهیت و روش، یک تحقیق توصیفی از نوع، همبستگی و از منظر هدف یک تحقیق کاربردی می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر را کلیه مدیران، کارکنان به تعداد ۸۸۰ نفر و مشتریان محل تحقیق که به تعداد نا محدود هستند تشکیل داده اند که از طریق فرمول کوکران و دانیل از هر گروه ۲۶۷ نفر از آنان به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای به عنوان نمونه آماری انتخاب گردیدند. به منظور گردآوری داده ها و سنجش اساسی پژوهش از سه پرسشنامه استفاده گردید که روایی و پایایی آنها مورد بررسی و تایید قرار گرفت. داده ها با بهره گرفتن از روش های آماری توصیفی و استنباطی و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.نتایج نهایی پژوهش نشان داد که بین متغیرکیفیت خدمات و متغیر تعهد سازمانی و رضایت شغلی در بانک صادرات استان کرمان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد بصورتی که با افزایش تعهد سازمانی و رضایت شغلی هر مولفه کیفیت خدمات نیز افزایش می یابد و پیشنهاد می شود که بانک صادرات به منظور افزایش سطح کیفیت خدمات به افزایش تعهد سازمانی و رضایت شغلی بین مدیران و پرسنل خود بپردازد و از الگوی به دست آمده در این تحقیق استفاده نماید.
۲- اسدی و عبدالمکی ( ۱۳۹۳) در تحقیقی به بررسی اثر آموزش کارکنان بر تعهد سازمانی و کیفیت خدمات درمانی مطالعه موردی بیمارستانهای سطح شهرستان ارومیه پرداختند. در این پژوهش هدف بررسی اثر آموزش کارکنان برتعهد سازمانی و کیفیت خدمات درمانی در بیمارستان های سطح شهرستان ارومیه میباشد. جامعه آماری این پژوهش در دو گروه کارکنان بخش درمانی و بیماران انتخاب شدند پس ازتوزیع پرسشنامه داده های به دست آمده از نرم افزار SPSS و AMOS نشان دهنده این مطلب است که به ترتیب در از حمایت آموزشی، منافع حاصل ازآموزش و دسترسی به آموزش بر روی تعهد سازمانی اثرگذارند. هم چنین تعهد سازمانی به عنوان متغیر میانجی بر کیفیت خدمات اثرگذار است. از طرف دیگر در از دسترسی به آموزش بر کیفیت خدمات اثرگذار است. هر چند در حمایت از آموزش و منافع حاصل از آموزش به طور مستقیم بر کیفیت خدمات ارائه شده اثرگذار نیست، اما به صورت مؤثر برتعهد سازمانی کارکنان اثرگذار است و این متغیرتعهدسازمانی بر کیفیت خدمات اثرگذار است.
۳- آصف زاده و همکاران ( ۱۳۹۳) در تحقیقی به بررسی ارزیابی اثربخشی برنامه‌های آموزشی توانمندسازی بر عملکرد کارکنان دانشگاه علوم پزشکی قزوین پرداختند. در این پژوهش کوشش گردیده است تا اثر بخشی این دوره‌های آموزشی بر عملکرد پرسنل ستادی از دیدگاه کارکنان و مدیران مورد مطالعه قرار گیرد. جامعه‌ی آماری شامل دو گروه کارکنان و مدیران می باشد برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده گردید که نمونه‌ها به روش خوشه‌ای تصادفی انتخاب گردیدند. به عقیده اکثر کارکنان دوره‌های آموزشی فناوری اطلاعات تأثیر زیادی بر عملکرد کارکنان به خصوص در بهبود کیفیت کارکنان، افزایش مهارت‌های شغلی و تخصصی و افزایش اعتماد به نفس آن‌ها شده است. به نظر مدیران برگزاری، این دوره‌های آموزشی تأثیر زیادی بر عملکرد کارکنان به ویژه بهبود کیفیت خدمات کارکنان، افزایش تبادل اطلاعات و همکاری در حل مسائل سازمانی و همسو شدن کارکنان با تغییرات تکنولوژیکی شده اما اثربخشی دوره‌های آموزشی مذکور را بر افزایش قابلیت تصمیم‌گیری و افزایش رضایت شغلی در حد متوسط ارزیابی نموده‌اند. اکثریت کارکنان و مدیران معتقدند که اثربخشی دوره‌های آموزشی فرهنگی بر عملکرد کارکنان در حد متوسط بوده است. به اعتقاد بیشتر کارکنان دوره‌های آموزشی اداری- مالی تأثیر زیادی بر بهبود کیفیت کارکنان، افزایش مهارت‌های شغلی و تخصصی، افزایش اعتماد به نفس، افزایش قابلیت تصمیم‌گیری، افزایش رضایت شغلی و انگیزه کارکنان، قابلیت اجرایی در شغل آنان، افزایش رعایت مقررات سازمانی، افزایش درک مدیریت کارکنان داشته است اما اثربخشی این دوره‌ها بر افزایش توانایی آنان در ارائه‌ روش‌های جدید برای انجام کار، افزایش تبادل اطلاعات و همکاری در، کاهش نواقص کار و دوباره کاری‌ها، تقلیل هزینه‌های عمومی و کاهش نیاز به سیستم‌های کنترلی و وقت گیر را در حد متوسط ارزیابی کرده‌اند. مدیران هم معتقد بودند که دوره‌های آموزشی اداری و مالی تأثیر زیادی برعملکرد کارکنان به خصوص بهبود کیفیت خدمات کارکنان، افزایش مهارت‌های شغلی و تخصصی، افزایش رعایت مقررات سازمانی و افزایش درک مدیریت توسط کارکنان داشته است. بیشتر کارکنان معتقدند که شرکت در دوره‌های آموزشی پژوهشی توانسته است تأثیر زیادی بر بهبود کیفیت خدمات، افزایش مهارت‌های شغلی و تخصصی و شکوفا شدن استعدادهای نهفته آنان داشته است ولی مدیران اثربخشی دوره‌های آموزشی پژوهشی را بر عملکرد کارکنان در حد متوسط می‌دانند. در این بررسی بین جنسیت و سطح تحصیلات کارکنان و ارزیابی اثربخشی هر یک از دوره‌های آموزشی رابطه‌ی معناداری وجود نداشت(sig>0.05) ولی بین سابقه کار و سن کارکنان با اثربخشی دوره‌های آموزشی فناوری اطلاعات (sig=0.02) رابطه‌ی معنا دار وجود دارد و این رابطه مستقیم است.
۴- رضازاده وهمکاران (۱۳۹۰) در تحقیقی تحت عنوان"تاثیر دوره های آموزش ضمن خدمت برکارایی کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب بر اساس مدل کرک پاتریک” انجام دادند. هدف اصلی تحقیق بررسی تأثیر آموزش دوره های ضمن خدمت برکارایی کارکنان بر اساس مدل کرک پاتریک است. تحقیق از نوع توصیفی می باشد. جامعه آماری را کلیه کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب ( ۶۶۷) تشکیل می دهند که تعداد ۲۴۷ نفر به عنوان حجم نمونه مکفی با بهره گرفتن از روش نمونه تصادفی-طبقه ای انتخاب شده اند. نتایج حاکی از آن بود که آموزش ها بر میزان یادگیری ، تغییر رفتار وکارایی آنها تاثیر مثبت دارد.
۵- ساعتچیان و همکاران ( ۱۳۹۰) به بررسی ارتباط بین رضایت شغلی، تعهد سازمانی و کیفیت خدمات داخلی در فدراسیون های منتخب پرداختند. هدف تحقیق حاضر، تعیین ارتباط بین رضایت شغلی و تعهد سازمانی با کیفیت خدمات داخلی در فدراسیون های منتخب بود. جامعه آماری مورد نظر تحقیق را تمامی کارکنان فدراسیونهای شنا، بسکتبال، هندبال، جودو، دو و میدانی و ژیمناستیک تشکیل دادهاند و نمونه برابر با جامعه آماری است ( n=73 ). برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی (میانگین، انحراف معیار و جداول توزیع فراوانی، کالموگروف اسمیرنوف، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه) استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که بین رضایت شغلی و تعهد سازمانی هنجاری با کیفیت خدمات داخلی کارکنان فدراسیون های منتخب ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. اما بین تعهد سازمانی عاطفی و تعهد سازمانی مستمر با کیفیت خدمات داخلی در فدراسیونهای منتخب رابطه معناداری وجود ندارد.

مرا مهربان یا – بشنو چه گفت از آن پس که گشتیم با جام جفت :
« بپیمای می ، تا یکی داستان ز دفترت بر خوانم ، از باستان
پر از چاره و مهر و نیرنگ وجنگ همه از در مرد فرهنگ و سنگ »
بدان سرو بن گفتم : « ای ماهروی ! مرا امشب این داستان بازگوی
ز نیک و بد چرخ ناسازگار که آرد به مردم ، ز هرگونه کار »
مرا گفت : « گر تو ز من بشنوی به شعر آری از دفتر پهلوی
همت گویم و هم پذیرم سپاس کنون بشنو ، ای یار نیکی شناس »
ج۵ب۳۰-۱
داستان بیژن چنین آغاز می شود که روزی کی خسرو همراه بزرگان کشور به رامش نشسته بود که گروهی از ارمانیان به فریاد خواهی نزد او آمدند که : گرازان بسیار ، همه بیشه و مرغزارمان را تباه کرده و به چارپایان کشتزارمان گزند بسیار وارد کرده اند ، کی خسرو از بزرگان حاضر در مجلس می پرسد که چه کسی حاضر است برای از بین بردن گرازان برود ؟ بیژن اعلام آمادگی می کند و پدرش گیو او را از این کار منع می کند اما او پافشاری می کند . بیﮊن به همراه گرگین راهی سرزمین ارمانیان می شوند و بیژن با دلاوری هر چه تماتر گرازان را از بین می برد ، به قول فردوسی در این میان دل گرگین پیچیده ی اهریمن می شود و برای بیژن نقشه های شوم در سر می پروراند در این جا فردوسی می گوید :

سگالش چنین بود ، نبشته جز این نکرد ایچ یاد از جهان آفرین
کسی کو به ره برکند ﮊرف چاه سزد گر نهد در بن چاه گاه
افکار و نقشه های گرگین برای بیﮊن بد بود اما تقدیر را پرودگار به نوع دیگری نوشته است و گرگین در این میان هیچ یادی از تقدیر خداوند نکرد و فردوسی در اینجا تمثیلی به کار می برد که هرکس برای دیگری افکار پلید داشته باشد سرانجام آن بدی ها به خود او باز می گردد و خداوند تقدیر دیگری برای انسان رقم زده است . همانطور که در ادامه ی داستان می بینیم ، نقشه های گرگین در مورد بیﮊن بی اثر بود .
بعد از این که بیژن گرازان را نابود کرد به تحریک گرگین به سوی منیژه می رود و سر از کاخ منیژه در می آورد و بیت بعدی استاد سخن در این داستان در ادامه این ماجرا است :
کسی کز گزافه سخن راندا درخت بلا را بجنباندا
ج۵ب۲۳۷
فردوسی بزرگ این بیت تحت تأثیر کاری که نگهبان کاخ منیژه کرده است می گوید ، چرا که نگهبان وقتی از کاری که منیﮊه کرده آگاهی می یابد برای آن که نزد افراسیاب سخنی به گزافه نگوید و فتنه ای به پا نکند جانب احتیاط را نگه می دارد و نهفته از همه ، کار بیژن و منیژه را بازمی جوید و فردوسی این پند بخردانه را هم در پاسخ کاری که سالار کاخ کرده است می گوید و هم به خوانندگان کتابش این پند را می دهد که سخن گزافه راندن موجب فتنه و آشوب می شود .
در ادامه افراسیاب از ماجرا آگاهی می یابد و گرسیوز برادرش را به کاخ منیژه می فرستد ، بیژن در اینجا خنجری که در ساق موزه دارد را از نیام برمی کشد ، گرسیوز هم که می بیند در جنگ با بیژن پیروز نمی شود به سوگندهای بسیار ، روی وفا به او می نماید و وقتی بدین گونه ، خنجر از او می گیرد و او را به بند می کشد و به نزد افراسیاب می برد فردوسی می گوید :
چنین است گردنده ی گوﮊ پشت چو نرمش پسودی بیابی درشت
آن نرمی که بیژن به گرسیوز می نماید ، و آن درشتی که گرسیوز به بیژن نشان می دهد حکیم توس را به سرودن این بیت وا می دارد .
در ادامه افراسیاب دستور می دهد که بیﮊن را بردار کنند ، درست در همان لحظه که داری برپا کرده اند ، پیران وزیر فرزانه ی افراسیاب پدید می آید و از ماجرا آگاهی می جوید ، آن گاه اشک از چشم فرو می ریزد و به نزد افراسیاب می رود که : تو را گفتم که سیاوش را نکش ولی تو او را کشتی حالا هم به تو می گویم اگر خون بیﮊن بریزی «ز توران برآید همان گرد کین» افراسیاب که این سخنان را می شنود از این کار منصرف می شود و فردوسی در پی این دور بینی و دانایی پیران می سراید :
ز دستور پاکیزه ی راهبر درفشان شود شاه را گاه و فر
ج۵ب۳۸۷
ماجرای بیژن بعد از وساطت رستم به پایان می رسد . فردوسی در پایان داستان بیژن این گونه می سراید :
نگه کن بدین گردش روزگار:
یکی را برآرد به چرخ بلند ز تیمار و رنجش کند بی گزند
وز آنجاش ، گریان برد سوی خاک همه جای ترس است و تیمار و باک
هم آن را که پرورد در بر به ناز بیفکند خیره به چاه نیاز
یکی را ز چاه آورد سوی گاه نهد بر سرش پر ز گوهر کلاه
جهان را ز کردار بد شرم نیست کسی را به نزدیکش آزرم نیست
تمامی بگفتم من این داستان بر آن سان که بشنیدم از باستان
بر این کار بیژن سخن ساختم به پیران و گودرز پرداختم
ج ۵ ب ۱۲۸۳ – ۱۲۷۶
در پایان داستان بیـﮊن زمانی که رستم و همراهانش از کی خسرو خداحافظی می کنند و راهی زابل می شوند ، کی خسرو بیﮊن را می خواند و او را اندرز می دهد ، و فردوسی این سخنان را در پی اندرزها و سخنان کی خسرو می سراید . او مانند همیشه از کار جهان حیران است ، فردوسی در این بیت ها برای اندرز دادن از کلمات «چاه ، گاه» بهره می برد که می تواند اشاره ای نیز به داستان بیﮊن و گرفتار شدن او در چاه باشد . البته این روش استاد است همه جا سخنان خود را مطابق با موضوع و پیکره داستان بیان می دارد و سخنان او همیشه به نوعی ربط به موضوع داستان ها دارد .
فردوسی در آغاز داستان دوازده رخ باز با بهره گیری از آرایه ی براعت استهلال سخن می گوید :
آغاز داستان دوازده رخ :
جهان چون برآری برآید همی بد و نیک ، روزی ، سرآید همی
چو بستی کمر بر در راه آز شود کار گیتیت یکسر دراز
به یک روی ، جستن بلندی سزاست اگر در میانِ دمِ اﮊدهاست
دو دیگر که گیتی ندارد درنگ سرای سپنجی چه پهن و په تنگ
پرستنده ی آز و جویای کین به گیتی ز کس نشنود آفرین
چو سرو سهی گوﮊ گردد به باغ بر اوبر ، شود تیره روشن چراغ
کند برگ پـﮊمرده و بیخ سست سرش سوی پستی گراید نخست
بروید ز خاک و شود بازِِ خاک همه جایِ ترس است و تیمار و باک
سرمایه ی مرد سنگ و خرد ز گیتی بی آزاری اندر خورد
اگر خود بمانی به گیتی دراز ز رنج تن آید به رفتن نیاز
یکی ﮊرف دریاست بن ناپدید درِ گنجِ رازش نیاید کلید
از او چند یابی فزون بایدت همان خورده ، یک روز ، بگزایدت
سه چیزت بیاید کز او چاره نیست و ازو نیز بر سرت پیغاره نیست
خوری گر بپوشی ، و گر گستری سزد گر به دیگر سخن ننگری
چو زین سه گذشتی ، همه رنجِ آز چه در آز پیچی و اندر نیاز ؟
چو دانی که بر تو نماند جهان چه پیچی تو ز آن جای نوشین روان ؟
بخور آن چه داری و بیشی مجوی که از آید کاهد همی آبِ روی
ج۵ب۱۳۰۰-۱۲۸۴
فردوسی در این آغاز پند آموز ، به دوری از آز پند می دهد ، چرا که ریشه ی همه ی بدکاریها و جنگ ها آز است ، چنان که همان آزی که در وجود افراسیاب باعث می شود که از جنگ سرنپیچد و باعث اتفاقاتی شود که شاهد آن خواهیم بود .
بیت بعدی فردوسی در این بخش ، در هنگامه ی دادن گیو درع سیاوش را به بیژن می باشد:
پشیمان شد ؛ از درد دل خون گریست نگر تا غم و مهر فرزند چیست ؟
ج۵ب۱۹۶۵