شخصیت یعنی «مجموعه‌ای از رفتار وشیوه‌های تفکر شخص در زندگی روزمره که با ویژگی‌های بی همتا بودن، ثبات (پایداری) و قابلیت پیش بینی» مشخص می‌شود.
۲- نیمرخ شخصیت
در این تحقیق نیمرخ شخصیتی عبارتست از نمودارترکیب نمراتی است که فرد در آزمون نئو بدست می‌آورد. و بر اساس آن می‌توان توصیف مشخصی از ساختار شخصیتی فرد بدست داد.
۳- عملکرد تحصیلی
عملکرد تحصیلی در این پژوهش میانگین معدل نمرات درسی کسب شده در طی دوره تحصیل می‌باشد
فصل دوم
پیشینه پژوهش
۲-۱- مقدمه
امروزه، صاحب نظران بر این باورند که یکی از دلایل مهم توسعه کشور‌های پیشرفته، توجه و اهتمام آنها به تربیت نیرو‌های خلاق و مؤثر است. دانشجویان نیروی انسانی برگزیده و سازندگان فردای کشور هستند، و موفقیت تحصیلی آنها از جمله اهداف اساسی برنامه‌‌های آموزشی است. دانشجویان به واسطه موفقیت در تحصیل می‌توانند به موقعیتی دست یابند که از حداکثر نیروی درونی وبیرونی خود برای دستیابی به اهداف آموزش عالی استفاده نموده و شرایط لازم برای زندگی اجتماعی موفق را کسب کنند. برعکس، عدم موفقیت در تحصیل، زمینه ساز مشکلات فردی و اجتماعی بسیار و انحراف از دستیابی به اهداف سیستم آموزشی است.

دوره دانشجویی برای دانشجویان دوره ای مهیج و پر چالش است. بنابراین به دلیل رویارویی با عوامل استرس زای زیاد و لزوم سازگاری مناسب، باید از سلامت روانی و خود اتکایی بالایی برخوردار باشند تا بتوانند به توفیقات روز افزون‌تری در تحصیل و حرفه خود دست یابند (دانش پژوه و همکاران ۲۰۰۷). این ویژگی‌ها که هر فرد در نتیجه رویارویی با موقعیت‌‌های گوناگون و افراد مختلف به آن مجهز است، ساختار روانی و صفات شخصیتی است. این ساختار روانی نه تنها تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند خانواده، اجتماع، گروه همسالان و غیره قرار دارد، بلکه عواملی چون انگیزش، پیشرفت، موفقیت و… را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. پس می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی، ویژگی‌‌های روانی افراد است.
دانشجویان به دلایل متعدد، استرس‌ها و فشارهای روانی زیادی را بسته به موقعیت‌های آموزشی تجربه می‌کنند، مهاجرت جهت تحصیل، جدایی از شبکه‌های خانواده و دوستان و از دست دادن نسبی حمایت‌های عاطفی اجتماعی آنها، درگیرشدن در روابط اجتماعی جدید، حجم دروس و برنامه‌های دانشگاهی، دوره خاص سنی، همگی از عواملی بوده که برای دانشجویان در برهه‌های مختلف استرس‌زا بوده و می‌تواند آنها را مستعد ناراحتی‌های روانشناختی و جسمانی کند.
ارزشیابی مستمر و مداوم وضعیت تحصیلی دانشجویان در طول تحصیل و بررسی عوامل مرتبط با آن یکی از ارکان ضروری و اجتناب ناپذیر بهبود کیفیت نظام آموزشی بویژه در دانشگاه‌ها می‌باشد.
این امر در تدوین برنامه آموزشی بهتر، ارتقای کیفیتی آموزشی و نهایتاً در اصلاح و بهبود کارآئی مسئولین مربوطه تأثیر به سزایی دارد. توجه به این امر چیزی ست که درتمام دنیا در رأس برنامه‌های توسعه آموزش مدنظر قرار می‌گیرد به منظور پیش بینی وضعیت تحصیلی دانشجویان، تعیین ملاک‌ها و متغیرهای مناسب از جمله عمده‌ترین حوزه‌های پژوهشی است که محققان علوم تربیتی وروانشناسی در آن فعال می‌باشد تحقیقات بسیاری در زمینه پیش بینی عملکرد تحصیلی انجام پذیرفته است وضعیت اقتصادی اجتماعی سطح تحصیلات، آموزش و نمرات آزمونهای پیشرفت تحصیلی و هوش از جمله شاخص‌های است که محققان از آن جهت پیش بینی وضعیت فرد در آینده استفاده می‌نمایند. به منظور پیش بینی وضیت و موفقیت تحصیلی دانشجویان، تعیین ملاک‌ها ومتغیرهای مناسب، از جمله عمده‌ترین حوزه‌های پژوهشی است که محققان علوم تربیتی وروانشناسی در آن فعال می‌باشند. تحقیقات زیادی در زمینه پیش بینی عملکرد تحصیلی انجام پذیرفته است (جسلون ۱۹۹۹). وضعیت اقتصادی-اجتماعی، سطح تحصیلات، معدل تحصیلی و نمرات آزمون‌های پیشرفت تحصیلی و هوشی از جمله شاخص‌هایی است که محققان از آنها جهت پیش بینی وضعیت فرد در آینده استفاده نموده اند (منیری ۱۳۸۵).
افت تحصیلی^[۲] دانشجویان یکی از مشکلات عمده مراکز آموزش عالی کشور است که نه تنها باعث اتلاف وقت و هزینه‌‌های جاری این مراکز می‌شود، بلکه باعث ایجاد مسایل و مشکلات روحی - روانی، خانوادگی و اجتماعی برای دانشجویان نیز می‌شود. بر پایه مطالعات انجام شده، این مشکل هر ساله در حال افزایش بوده، به گونه ای که بسیاری از دانشجویان نمی‌توانند از عهده محتوای آموزشی مدون دروس دانشگاهی برآمده، یا آن‌ها را در موعد مقرر به اتمام رسانند (کرمی ۱۹۹۶).
افت از نظر لغوی به معنی کمبود، کمی، کم و کاست و نقصان است. منظور از افت تحصیلی «کاهش عملکرد تحصیلی دانشجو از سطح رضایت بخش به سطحی نامطلوب است». همچنین افت در لغت به معنای ضایعات، ضایع کردن که بیشتر در نظر اقتصاددانان مطرح شده است. اما در بعضی از متون فارسی کلمه ترک تحصیل نیز معادل افت تحصیلی در نظر گرفته شده است. به عبارتی افت تحصیلی عبارت است از نزول از یک سطح بالاتر به سطح پایین‌تر در تحصیل و آموزش است.
افت تحصیلی به معنای دقیق آن، زمانی است که فاصله قابل توجهی بین توان و استعداد بالقوه و توان بالفعل فرد در فعالیت‌‌های درسی و پیشرفت تحصیلی مشهود باشد. گرچه این تعریف می‌تواند همه کسانی را که به دنبال شکست‌های پی در پی تحصیل، از تحصیل عقب مانده و عمدتاً به اصطلاح تجدید یا مردود شده‌اند را در بر گیرد اما مفهوم افت تحصیلی صرفاً در رفوزگی و تجدیدی خلاصه نمی‌شود و می‌تواند شامل هر دانش آموز و دانشجویی شود که اکتساب‌‌های آموزشگاهی و پیشرفت دانشگاهی او کمتر از توان بالقوه و حد انتظار اوست. لذا بر اساس این تعریف دانش آموزان تیزهوش نیز ممکن است دچار افت تحصیلی و کم آموزی بشوند. لذا افت تحصیلی مسئل‌های است عام و نسبی.
افت تحصیلی شامل جنب‌‌های مختلف شکست تحصیلی چون عدم حضور یا غیبت مکرر از کلاس درس، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی و یا کیفیت نازل تحصیلات می‌باشد (نریمانی ۱۹۹۸). سازمان یونسکو مفهوم افت تحصیلی را به تکرار پایه، ترک تحصیل زودرس و کاهش، کیفیت آموزشی و تحصیلی فراگیران نسبت می‌دهد (یونسکو ۱۹۸۴).
برابر تحقیقات انجام شده حدود ۱۲ درصد از دانشجویان دانشگاه‌‌های علوم پزشکی در طی تحصیل خود حداقل یک ترم تحصیلی مشروط می‌شوند، این مشروطی نه تنها ممکن است که دانشجویان را از لحاظ روحی- روانی دچار مشکل نماید، بلکه از نظر پیشرفت تحصیلی نیز آنان را در معرض خطر محرومیت از تحصیل قرار دهد و موجب خلل در بهره برداری مطلوب از اصول علمی برای تربیت نیروی انسانی، منابع انسانی و مالی و نیز موجب نارضایتی اجتماعی گردد. علاوه بر این افت تحصیلی دانشجویان و ترک تحصیل آنان، زیان‌‌های فراوانی را برای کشور در بر خواهد داشت (فتحی ۲۰۰۰).
از این رو افت تحصیلی و ترک تحصیل می‌تواند مواردی از جمله اعتیاد به مواد مخدر و الکل را به دنبال داشته باشد. در یکی از دانشگاه‌‌های آمریکا مطالع‌های که بر روی افرادی که دست به خودکشی زده بودند، نشان داد که شایع‌ترین علت خودکشی آنان شکست در تحصیلات بوده است (میلمن^[۳] ۱۹۹۴).
عوامل مختلفی بر عملکرد تحصیلی^[۴] افراد تأثیر می‌گذارند که متخصصان تعلیم و تربیت آنها را به چهار دسته عوامل فردی، آموزشگاهی، خانوادگی و اجتماعی تقسیم کرده. در حقیقت عملکرد تحصیلی به عنوان متغیر وابسته تحت تأثیر یک عامل نیست، بلکه عوامل متعددی نظیر استعداد تحصیلی، عوامل شناختی مانند هوش عمومی، خود کار آمدی تحصیلی، راهبردهای خود تنظیمی، ساختار کلاس درس، انگیزش تحصیلی، توانایی یادگیرندگان، آموزش معلمان و انگیزش یادگیرندگان بر روی آن تأثیر دارند. واقعیت آن است که این عوامل و متغیر‌ها چنان در هم تنیده اند و با یکدیگر کنش متقابل دارند که تعیین نقش و سهم هر یک به دشواری امکان‌پذیر است. با این وجود تحقیقات نشان می‌دهند که در بین این عوامل، عوامل آموزشی و فردی با ماهیت شناختی و اجتماعی، بیشترین تأثیر را بر پیشرفت تحصیلی دارند (یزدانی ۱۳۹۱).
هوش و استعداد را عامل پیشرفت در تحصیل علم و کسب دانش می‌دانند. ولی این تعریف جامع و کامل نیست؛ زیرا گذشته از این واقعیت که عدم موفقیت تحصیلی و علمی افراد با هوش این مدعی را باطل می‌کند، عوامل دیگری نیز در تحصیل علم و دانش دخالت دارند. مانند عوامل اقتصادی، وضع بدنی و جسمانی، موقعیت‌های مناسب و غیره (هیلگارد ۲۰۰۰).
مک‌کله‌لند^[۵] (۱۹۶۵) نخستین کسی بود که با همکارانش درباره‌ی ماهیت و اندازه‌گیری انگیزه‌ی پیشرفت مطالعه کرد. وی شرایط اجتماعی را در ایجاد انگیزه‌ی موفقیت دخیل می‌داند که برخی از آن‌ها عبارتند از: ۱ـ آموزش در خانواده: مک‌کله‌لند مهم‌ترین آموزش را در خانواده، آموزشی می‌داند که صفاتی نظیر استقلال فردی، کنترل خویشتن، بلندپروازی‌های خاص و اعتماد به ‌نفس را در کودکی تقویت نماید. به ‌نظر وی، درجه‌ی انگیزه‌ی موفقیت، یک‌بار برای همیشه در کودکی ثابت می‌شود و پس از آن دیگر تغییری نمی‌کند. ۲ـ طبقه‌ی اجتماعی والدین: به‌نظر مک‌کله‌لند، طبقه‌ی اجتماعی، انگیزه‌ی موفقیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این انگیزه در طبقه‌ی متوسط بیش‌تر از سایر طبقات است. ۳ـ تحرک اجتماعی: در افراد و گروه‌هایی که گرایش به تحرک اجتماعی دارند، انگیزه‌ی موفقیت بیش‌تر دیده می‌شود. ۴ـ ایدئولوژی: عامل دیگری که مک‌کله‌لند به آن توجه داشته، تأثیر ایدئولوژی بر انگیزه‌ی موفقیت است. محیط خانواده، عامل دیگری است که بر پیشرفت تحصیلی فرزندان مؤثر است.
اندرسون^[۶] (۱۹۷۱)، در مطالعات خود راجع به فرایند اجتماعی‌شدن خانواده، به این نتیجه رسیده است که تعداد زیادی از متغیرها، مربوط به محیط خانواده بوده در پیشرفت تحصیلی فرزندان مؤثرترند؛ این متغیرها عبارتند از: پافشاری خانواده برای پیشرفت فرزندان، راهنمایی‌های تحصیلی، تلاش خانواده، علایق هوشی خانواده و عادات کاری خانواده. سطح سواد والدین و مشکلات خانوادگی نیز از دیگر عوامل خانوادگی است که بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان مؤثر می‌باشد.
سازمان‌دهی ساختاری و اجتماعی محیط آموزشی، بر خوداثر‌بخشی و کارآیی و درنهایت بر عمل‌کرد دانشجویان مؤثر است. مدل‌های مفهومی مربوط به پیشرفت علمی دانشجویان، نشان‌دهنده‌ی آن است که بایستی کمّیت و کیفیت تعاملات دانشجویان با دانشکده، میزان مسئولیت‌های بیرونی دانشجویان، مقدار و نوع حمایت مالی، ارزیابی دانشجویان از امکانات علمی و ساختار دانشکده و زمینه‌های اقتصادی اجتماعی آنان توجه شود (سکاکی ۱۳۹۰).
تحقیقات زیادی بر این نکته تأکید دارند که افت تحصیلی ارتباط بسیار قوی و نزدیکی با ویژگی‌‌های خانوادگی دانشجویان دارد. به عبارت کلی‌تر وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی خانواده رابطه معکوسی با افت تحصیلی دارد. (آستین، ۱۹۷۲و اکلند^[۷] ۱۹۶۴).
فقر و محرومیت اقتصادی بطور بارز یکی از عواملی است که تأثیر زیادی بر ترک تحصیل و مردودی می‌گذارد ولی در این زمینه باید بین فقر مطلق و فقر نسبی تفاوت قائل شد بدین معنی که فقر مطلق با خود سختی معیشت، کم غذایی و بد غذایی، مسکن نامناسب و کارکردن در ضمن تحصیل را به همراه دارد که همه این شرایط موجب فقدان و کمبود امکانات تحصیلی و نیامدن افراد به مدرسه یا ترک تحصیل و مردودی می‌شود (زارع شاه‌آبادی ۱۳۸۷).
فقر نسبی ـ که وضع نامناسب اقتصادی فرد را نسبت به افراد دیگر ارائه می‌کند، ممکن است خود نتیجه عوامل و متغیر‌های زیادی باشد، ولی بدون شک عاملی برای افت تحصیلی به حساب می‌آید زیرا که این نوع فقر اختلافات طبقاتی ایجاد می‌کند که در نتیجه آن تفاوتهایی در رشد و تکامل و تفکر، زبان، رفتار و نگرش افراد نسبت به کار و استراحت بروز می نماید و علایق و انگیزه‌‌های پیشرفت آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و همه این عوامل برای پیشرفت تحصیلی افراد و یا عدم آن اهمیت حیاتی دارند.
فقر مطلق عموماً در جوامعی وجود دارد که کار افراد جهت تأمین امکانات اولیه برای بقاء و زیست آنان بوده و به صورت زندگی کشاورزی قدیم و یا کار غیرماهرانه افراد در شهرها و زندگی آنان در حداقل معیشت جلوه می‌کند. این نوع فقر به همراه خود مسائل و مشکلات انسانی گوناگونی از قبیل: سختی معیشت، گرسنگی و کم غذایی، بدغذایی، بیماری، خستگی و افسردگی و عدم وجود تفریح و استراحت در بردارد که هریک باعث مشکلات و موانع برای جلوگیری از ورود افراد به نظام آموزش و پرورش و یا ترک آن و عدم موفقیت در آن به حساب می آید» (امین فر ۱۳۶۷).
وضعیت اقتصادی نامساعد منشاء بسیاری از تنیدگی‌ها در سراسر جهان است. افزایش نرخ تورم اثرات مستقیمی بر روی سلامت روانی افراد و جامعه دارد. در صورت عدم وجود درآمد کافی قدرت خرید افراد کم شده و استاندارد‌های زندگی سیر نزولی پیدا می‌کنند (استانهوپ و لانکستر^[۸] ۲۰۰۴).
مطالعات رادجرز^[۹] (۲۰۰۱) ارتباط قوی بین شیوع اختلالات روانی و وضعیت اجتماعی اقتصادی پایین نشان داده است بطوری که بیکاری، فقر، حوادث تهدید کننده زندگی از عوامل اصلی بروز مشکلات روانی بوده اند (به نقل از حیدریان ۱۳۸۵).
کوان و موروایتز^[۱۰] (۲۰۰۵) در مورد تأثیر مشکلات اقتصادی روی قشر دانشجو می‌نویسد، مشکلات مالی نگرانی‌هایی برای دانشجویان بوجود آورده است و موجب آن شده که تعداد زیادی از آنها در یک اتاق زندگی کنند. یا شغل‌‌های پاره وقت یا تمام وقت برای خود برگزینند تا بتوانند نیاز‌های مالی خود را برآورده سازند.
تحقیقات انجام‌گرفته، هم‌چنین نشان داده‌است که وضعیت اقتصادی خانواده نیز در موفقیت دانشجویان مؤثر است؛ به‌ خصوص در خانواده‌هایی که در آن‌ها، دانشجو، مجبور باشد علاوه بر تحصیل، به کار جنبی نیز بپردازد (اردبیلی ۱۳۷۴؛ صفوی ۱۳۶۵؛ احمدی ۱۳۷۴).
سطح آموزش و شغل والدین، ممکن است درآمد پایین خانواده را بیان کند. نتایج تحقیقات، حاکی از آن است که منزلت و موقعیت اقتصادی ‌اجتماعی والدین (شغل و سطح آموزش) با انگیزش پیشرفت تحصیلی و موفقیت تحصیلی، رابطه دارد (ایونس ۱۹۷۰؛ اندرسون ۱۹۷۶^[۱۱]).
به نظر می‌رسد که بسیاری از دانشجویان به دلیل داشتن افکار بدبینانه و منفی نسبت به مسائل اقتصادی و اجتماعی، نسبت به آینده خودشان ناامید هستند و خطر ابتلا به مسائل روانی مانند افسردگی بیش از بیش سلامت آن‌ها را تهدید می‌کند. جمعیت قابل توجهی از دانشجویان نسبت به مشکلاتشان نگاه مبالغه آمیز و آشفته‌ای دارند و خودشان را به عنوان فردی که هیچ کنترلی بر محیط و یا بر رفتارهای مخرب خود ندارند می‌پندارند. لذا برای اینکه دانشجویان از روحیه مثبت درباره خود و دیگران و دنیا برخوردار شوند و خود را مفید و اثر بخش دانسته و بتوانند زندگی خود را با اندیشه ای روشن، دیدی واقع بینانه‌تر و با اطمینان سپری کنند، نیاز به مداخله و آموزش برای آنان بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود تا آن‌ها به امید و انگیزه بیشتری به تحصیل بپردازند.
ضعف عملکرد آموزشی دانشجویان وشکست­های بعد از ورود به دانشگاه از معضلات مهم آموزشی در کشور ماست. بسیاری از دانشجویان بعد از ورود به دانشگاه قادر به سازگار کردن خود با وضعیت تحصیلی جدید و افزایش حجم دروس نیستند و اغلب دانشجویان در ترم اول و برخی تا پایان تحصیلات دچار افت شدیدی می­شوند. اکثر دانشجویانی که از تلاش خود نتیجه مطلوب کسب نمی­کنند انگیزه­ای برای درس خواندن ندارند (فهیم زاده ۱۳۸۲).
مک­کللند بر این باور است که جوامعی که افراد آن دارای انگیزه پیشرفت نباشند، حتی با وجود امکانات عالی و شرایط مساعد طبیعی، کمتر شانس توسعه و ترقی خواهند داشت. وی با بررسی­های بسیار دقیق نشان داد که رشد اقتصادی یک جامعه به انگیزه پیشرفت افراد بستگی دارد. او بر این باور است که افرادی که انگیزه پیشرفت بیشتری دارند، افراد توسعه­جویی شده و به رشد خود کمک کرده ­اند (سینتز و لیمان^[۱۲] ۱۹۷۳؛ به نقل از برخوری و همکاران ۱۳۸۸).
نیاز به پیشرفت یکی از نیازهایی است که توسط مورای^[۱۳] مطرح شد. بطور کلی افراد دارای انگیزه پیشرفت احساس می­ کنند که بر زندگی­شان مهار دارند و از آن لذت می­برند. آنها سعی می­ کنند عملکرد خود را بهبود ببخشند و ترجیح می­ دهند که کار­هایی را انجام دهند که چالش بر انگیز باشند (توکر^[۱۴] ۲۰۰۰؛ نقل از طالب­پور و همکاران ۱۳۸۱).
روانشناسان انسانگرا بر این باورند که عواملی چون نگرش نسبت به خود، آموزشگاه و دیگران، میزان همدلی، احترام بی قید و شرط. یکرنگی و در نظر گرفتن تفاوت‌‌های فردی می‌توانند عوامل مهمی در مسائل انطباقی، سلامت جسمانی، میزان توجه و حتی تغییر در میزان بهره هوشی و رشد شناختی باشد. از دیدگاه انسانگرایانه، یادگیری می بایست در محیطی با روابط انسانی خوب تحقق یابد. در واقع تجربه یادگیری متأثر از دیدگاه یادگیری است و از این رو یادگیری تا حد امکان باید فردی و در زمان حال صورت پذیرد.
دانشجویان که متعلق به خانواده‌هایی با پایگاه اقتصادی و اجتماعی فوق العاده پائین بوده و تواماً با فقر اقتصادی و فرهنگی مواجه‌اند، از انگیزه تحصیلی بسیار پائین برخوردارند. از سوی دیگر در کنار فقر فرهنگی و محرومیت‌های محیطی، شرایط اقتصادی - اجتماعی حاکم بر جامعه نیز در چگونگی تبلور انگیزه‌‌های رشد و پیشرفت یا افت تحصیلی دانشجویان نقش بسزایی دارد.
فقر و نداری به شکل‌های گوناگون موانعی را در جهت پیشرفت تحصیلی به وجود می آورد از قبیل:
- نامناسب بودن مکان زندگی از جهت آب سالم، نور و فضای اتاق، رفت و آمد و شلوغی و سر و صدا، آلودگی هوا، نبودن مکان برای کار‌های شخصی.
-نامناسب بودن امکانات بهداشتی و تغذیه و در نتیجه ابتلا به انواع بیماریها و سوء تغذیه و کمبود خواب
-کارکردن در خارج از منزل که مانع رفتن آنها به مدرسه یا باعث حضور نامرتب آنان در کلاس می‌شود.
یکی از عوامل منفی خانوادگی که همواره منشاء انحراف توجه دانشجو از تحصیل می گردد جابجائی وظایف والدین و فرزند است. از جمله جابجائی‌ها که ارتباط قابل توجهی با افت تحصیلی دارد، اشتغال دانشجو. به این ترتیب دانشجویان در سنی به کار و اشتغال می پردازند که معمولاً از آنها انتظار می‌رود درآن مقطع بیشتر به نقش‌های مورد انتظار از جمله تحصیل بپردازند. عدم تامین نیاز‌های مالی خانواده و نیاز به نیروی کار دانشجو از دلایل عمده اشتغال کودکان در سنین پائین است که در این زمینه صرف وقت و نیروی بسیار در اشتغال، باعث افت تحصیلی آنها می‌شود. اشتغال دانشجویان انرژی جسمی و ذهنی شان را برای یادگیری دروس کاهش می‌دهد. به این ترتیب دانشجویان ممکن است به دلیل عدم حضور فعال و مستمر در محیط‌های آموزشی نتوانند به نحو مطلوبی به تحصیل ادامه دهند.
وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده در نظام ارزشها به ویژه در روش تربیت فرزندان تأثیر می‌گذارد. در بعضی از خانواده‌ها پیشرفت فرزندان در امر تحصیل به عنوان یکی از ارزش‌های مهم تلقی می‌شود. این گونه خانواده‌ها برای پیشرفت فرزندان خود اهمیت زیادی قائل هستند. آنان اغلب با دانشگاه، استاد و فرزندان خود در ارتباطند. ولی اعضای طبقه ضعیف ارزش پائین‌تری برای آموزش و پرورش قائل هستند همچنین آنها تأکید کمتری بر آموزش رسمی دارند و آن را وسیله ای برای پیشرفت شخصی قلمداد نمی‌کنند.
یکی از عوامل عاطفی که در یادگیری فرد تأثیر سوء دارد اضطراب است. اضطراب در یادگیری اختلال ایجاد می‌کند. این عامل در حالت شدید می‌تواند افت تحصیلی را باعث گردد چرا که فرد نمی‌تواند تمام قوای فکری و روانی خود را در هنگام یادگیری مطالب به کار گیرد. علت اضطراب و نگرانی می‌تواند ناشی از ترس از امتحان، نمره، معلم یا اختلالات عاطفی - رفتاری خانواده و غیره باشد. وجود اندکی اضطراب در انسان به عنوان یک حالت عاطفی و هیجانی نه تنها طبیعی است بلکه فقدان کامل آن می‌تواند مشکلاتی را پدید آورد. اما همین اضطراب که چاشنی زندگی است و انسان را به کار و کوشش و تکاپو وا می‌دارد اگر از حد اعتدال خود تجاوز کند بسیار زیان بخش خواهد شد وجود اندکی اضطراب در دانشجویان برای مدرسه و تکالیف آن ضروری است و موجب احساس مسئولیت، برنامه ریزی و مطالعه بیشتر آنها می‌شود حتی در مواردی که برخی از دانشجویان نسبت به درس، امتحان و مدرسه هیچگونه مسئولیتی احساس نمی‌کنند گاه لازم است که استادان یا اولیاء با تشریح عواقب قصور، کوتاهی و تنبلی دانشجو مقداری اضطراب در آنها ایجاد کنند. اما از طرف دیگر مطالعات متعددی نشان داده است که اگر اضطراب شدید باشد کاهش پیشرفت تحصیلی دانشجو را به همراه خواهد داشت. به بیان دیگر یکی از دلایل اساسی افت تحصیلی، دانشجویان، اضطراب امتحان است که برخی مطالعات سهمی در حدود ۱۵ تا ۳۰ درصد را نشان داده اند.

۳-۳ جامعه/ نمونه آماری
مجموعه واحدهایی که حداقل در یک صفت مشترک می باشند، یک جامعه آماری را مشخص می سازند و معمولا آن را با N نمایش می دهند. (خاکی، ۱۳۸۹،۲۷۳) در این پژوهش جامعه در نظر گرفته شده، کلیه زنجیره های تأمین صنایع خودروسازی گروه سایپا در شهرهای تهران و گلپایگان می باشد.
از آنجا که انجام هر تحقیق عملی مستلزم هزینه و زمان است، لذا هر محققی باید با توجه به مقتضیات روش تحقیق، ماهیت داده ها، نوع ابزار گردآوری آنها و ساختار جامعه آماری، نمونه ای را که معرف کیفیات و کمیات جامعه باشد، انتخاب نماید که در این گزینش باید نکات زیر مد نظر واقع شود:
نمونه بایستی با توجه به اهداف تحقیق انتخاب شود.
رعایت انصاف و عدم اعمال ذهنیتها شرط اساسی است.
عواملی در تعیین حجم یا اندازه نمونه موثرند. (خاکی، ۱۳۸۹، ۱۵۸)
بر این اساس در این پژوهش از آنجا که می خواهیم کارایی زنجیره ها را با ساخت یک مدل تحلیل پوششی داده ها بسنجیم، لازم است که تعداد واحدهای مورد ارزیابی حداقل برابر با رابطه زیر باشد:
(تعداد خروجی ها + تعداد ورودی ها) * ۳ تعداد واحدهای مورد ارزیابی
عدم بکارگیری رابطه فوق در عمل موجب می گردد که تعداد زیادی از واحدها بر روی مرز کارا قرار گرفته و به عبارت دیگر دارای امتیاز کارایی یک گردند، لذا قدرت تفکیک پذیری واحدها کاهش می یابد. (مهرگان، ۱۳۸۶، ۷۴)
در این تحقیق برای سنجش کارایی از ۴ ورودی ابتدایی در مرحله اول( تامین کننده)، ۲ خروجی میانی و ۲ خروجی نهایی( به ازای هر خودروساز) استفاده گردیده که طبق رابطه (۲+۲+۴)*۳، تعداد واحدهای تحت بررسی باید حداقل برابر ۲۴ تا شود لذا با صلاحدید استاد محترم راهنما، ۷ زنجیره تأمین از صنایع خودروسازی گروه سایپا برای چهار دوره سه ماهه در سال به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند. بنابر این ۲۸=۷*۴، DMU خواهیم داشت.

۳-۳-۱ صنعت خودروی ایران
خودروسازی پس از صنعت نفت فعال‌ترین صنعت ایران است. هم‌اکنون ایران با ساخت ۱,۳۹۵,۴۲۱ دستگاه خودرو و ۳۵,۹۰۱ دستگاه خودروی تجاری (در سال ۲۰۰۹) دوازدهمین خودروساز بزرگ دنیا و بزرگترین خودروساز خاورمیانه شده است.در سال ۲۰۰۹ ایران از لحاظ سرعت رشد صنعت خودرو مقام پنجم دنیا را پس از چین، تایوان، رومانی و هند کسب کرد. تولیدات خودروی ایران در چندگونه خودروی مختلف موجود می‌باشد: خودروهای مسافری، چهار چرخ محرک، ون، کامیون‌ها، اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و پیکاپ‌ها. در ایران حدود ۵۰۰,۰۰۰ نفر (تقریبا ۲.۳% تمامی نیروی کار) بطور مستقیم در صنعت خودروسازی و بسیاری دیگر در صنایع مرتبط کار با این صنعت کار می‌کنند. تقریبا ۷۵% کل تولیدات خودروی کشور را خودروهای مسافری و ۱۵% آن را خودروهای پیکاپ دربر می‌گیرند. (سایت ویکیپدیا)
۳-۳-۲ سایپا
شرکت سهامی عام ایرانی تولید اتومبیل (سایپا) در سال ۱۳۴۴ در زمینی با مساحت ۲۴۰ هزار متر مربع و زیربنای ۲۰ هزار مترمربع با سرمایه اولیه ۱۶۰ میلیون ریال بنام شرکت سهامی تولید اتومبیل سیتروئن ایران تاسیس گردید و در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۴۵ ثبت و در اواخر سال ۱۳۴۷ به مرحله بهره برداری رسید.
این شرکت تولید اولین محصولات خود را با روش کاملاً دستی آغاز نمود. تولیدات شرکت بعد از سال ۱۳۵۳ به واسطه استفاده از ابزارهای جدید و مکانیزه شدن برخی از بخشهای تولیدی، سیر صعودی یافت و بر تنوع محصولات شرکت نیز افزوده شد. نام شرکت در اوایل سال ۱۳۵۴ با حذف کلمه سیتروئن از انتهای عبارت فرانسوی آن به “شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل” به نام اختصاری (سایپا) که ماخوذ از عبارت فرانسوی Iraniane De Production Automobile Societe Annonyme می باشد، تغییر یافت. این شرکت در ۱۶ تیرماه ۱۳۵۸ به استناد تبصره ۲ قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران مشمول بند الف قانون مزبور گردید. شرکت سایپا از آذر ماه ۱۳۶۰ تحت سرپرستی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران قرار گرفت. سهام شرکت در اواخر سال ۷۴ در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شد. امروزه شرکت سایپا با در اختیار داشتن بیش از ۸۰ شرکت تابعه و وابسته بصورت مستقیم و غیر مستقیم، به یک گروه خودروسازی بزرگ با امکان تولید انواع مختلف خودرو تبدیل شده است. از جمله شرکت های این گروه می نوان به پارس خودرو، زامیاد، سایپا دیزل، امداد خودرو سایپا و… اشاره کرد. (پورتال گروه خودروسازی سایپا)
۳-۴ ابزار گردآوری داده ها/ اطلاعات
در این پژوهش برای دستیابی به اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق، از روش های مختلفی همچون مطالعات کتابخانه ای، اسناد و منابع علمی و جستجوی رایانه ای در سایت ها و پایگاه های اطلاعاتی مختلف استفاده شده است. برای جمع آوری اطلاعات مربوط به زنجیره های تأمین خودرو و دستیابی به داده های مربوط به ورودی ها و خروجی ها، اسناد و مدارک موجود در مرکز استراتژیک سایپا بررسی گردیده است.
۳-۵ روش تجزیه و تحلیل داده ها/ اطلاعات
برای تجزیه و تحلیل داده ها با توجه به ماهیت آنها روش های مختلفی وجود دارد که پژوهشگر باید به کاربرد و سنخیت این روشها توجه کند، تا در نهایت بتواند استنتاجها و نتیجه گیریهای معتبر و دقیقی را به عمل آورد. (خاکی، ۱۳۸۹، ۱۶۰) در این پژوهش همانطور که در فصل اول بیان شد، برای سنجیدن کارایی زنجیره های تأمین و تفکیک واحدهای کارا و ناکارا از هم، از روش DEA دومرحله ای و مدل مضربی CCR ورودی محور استفاده شده است و برای حل این مدل DEA نرم افزار Lingo بخاطر سادگی و همچنین بدست آوردن جوابهای کامل از آن، بکار برده شده است. همچنین برای رتبه بندی واحدهای کارا از روش کارایی متقاطع استفاده شده است. در ادامه، هر یک از روش های بکار رفته در تحقیق را مورد بررسی قرار می دهیم.
۳-۵-۱ مدل DEA مضربی ورودی محور با بازدهی ثابت به مقیاس
با توجه به رویکردهای متفاوت متخصصان، مدلهای مختلفی برای تحلیل پوششی داده ها ارائه شده است. از جمله آنها می توان به مدلهای CCR و BCCو مدلهای جمعی اشاره کرد. ماهیت این مدلها چندان متفاوت نمی باشد.
بازده به مقیاس مفهومی است بلند مدت که منعکس کننده نسبت افزایش در خروجی به ازاء افزایش در میزان ورودی ها است. این نسبت می تواند ثابت، صعودی و یا نزولی باشد. نسبت بازده ثابت به مقیاس وقتی صادق است که افزایش در ورودی به همان نسبت موجب افزایش خروجی شود. (مهرگان، ۱۳۸۷، ۱۸)
در این تحقیق با توجه به مباحث بیان شده در فصل دوم از مدل CCR که بازدهی ثابت به مقیاس دارد استفاده می شود. در ضمن از فرم مضربی ورودی محور بهره گرفته می شود. برای توضیح این مدل فرض کنید n واحد که هرکدام دارای m ورودی و s خروجی اند، وجود دارد که در آن صورت کارایی واحد j ام برابر خواهد بود با :
= کارایی واحد j ام
که در آن داریم:
X_ij : میزان ورودی i ام برای واحد j ام
( i = 1, 2, … , m)
y_rj : میزان خروجی r ام برای واحد j ام
( r = 1, 2, … , s)
u_r : وزن داده شده به خروجی r ام
v_i : وزن داده شده به ورودی i ام
بنابر این مدل نسبت CCR برای واحد تحت بررسی به صورت زیر است:

برای هر واحد j= 1 , 2 , … , n
CCR 3-1: مدل نسبت
مدل۳-۱ با تساوی  به مدل مضربی CCR تبدیل می شود:

ورودی محورCCR 3-2 : مدل مضربی
j=1, 2, … , n
۳-۵-۲ مدل های با ورودی ها و یا خروجی های نامطلوب
نگرش کلی در ارزیابی عملکرد واحدها آن است که کاهش میزان ورودی و افزایش مقدار خروجی موجب بهبود عملکرد و بهترین کارکرد می شود. مدل هایی از جمله CCR و BCC بر این مبنا استوارند. اما در عمل باید توجه داشت که سازمانها همواره به دنبال حداکثر کردن خروجی و حداقل کردن ورودی نیستند، زیرا خروجی ها و ورودی ها می توانند مطلوب (خوب) و یا نامطلوب (بد) باشند.
مدل های با ورودی ها و خروجی های نامطلوب وظیفه در نظر گرفتن این شرایط را به عهده گرفته اند. (مهرگان، ۱۳۸۷، ۱۴۱)
۳-۵-۲-۱ خروجی های نامطلوب
اگر  نشان دهنده خروجی مطلوب و  خروجی نامطلوب را بیان کند، ما خواهان افزایش  و کاهش  برای بهبود عملکرد می باشیم. با این وجود در مدل های پوششی خروجی محور با بازده متغیر، هر دو خروجی  و  به منظور بهبود عملکرد افزایش داده می شوند. در اینجا به منظور افزایش خروجی مطلوب و کاهش خروجی نامطلوب ابتدا خروجی های نامطلوب را در (۱-) ضرب کرده و مقدار  را به تمامی خروجی های نامطلوب منفی اضافه می کنیم تا مقدار آنها مثبت گردد به گونه ای که (۰<  +  - =  ) گردد.
مقدار  را به طور مثال از رابطه ۱+{  }Max =  می توان به دست آورد. سایر خروجی های مطلوب به همان صورت قبل وارد مدل می شوند.( مهرگان، ۱۳۸۷، ۱۴۱)

ابزار سیاستی منطقه‌بندی کاربری اراضی
منطقه‌بندی کاربری اراضی در بعضی از کشورها از جمله سیاست‌های مورد استفاده برای دستیابی و حفظ کیفیت خوب محیط^[۲۳] است. این سیاست جهت نواحی که دارای عملکردهای مغایر هم هستند فرمول‌بندی می‌شود. برای مثال نواحی مسکونی در مجاورت نواحی صنعتی.

این سیاست برای اولین بار درسال ۱۹۱۶ در نیویورک تصویب گردید که به منظور کاهش تراکم بیش از حد، خطرات آتشسوزی، سایه اندازی ساختمان‌های بلند، کاهش تراکم جمعیت، تضمین تهیه خدمات شهری و افزایش رفاه عمومی طرح‌ریزی شد(Pacion, 2005: 180). منطقه‌بندی کاربری اراضی سعی می‌کند تمام سطوح مخاطبان فاکتورهای محیطی را در یک ناحیه به خصوص، ارزیابی نماید. بدینوسیله هر ناحیه توسط یک برچسب کیفیت برای هر فاکتور مشخص نشانه‌گذاری می‌شود. در رابطه بامنطقه‌بندی کاربری اراضی به عنوان یک ابزار سیاستی، دو نکته وجود دارد.
۱ـ منطقه‌بندی کاربری اراضی به عنوان یک سیاست متخصص محور^[۲۴]
۲ـ منطقه‌بندی کاربری اراضی به عنوان یک سیاست مخاطب محور^[۲۵]
در هر کدام از موارد مذکور کیفیت و جذابیت مکان‌ها از نظر متخصصان و مخاطبان سنجیده می‌شود و میزان همبستگی آن‌ها تشخیص داده می‌شود. در دیدگاه اول، برداشت متخصصان در مورد کیفیت محیط مبنای کار قرار می‌گیرد، اما در دیدگاه مخاطب محور، سطوح مخاطبان فاکتورهای محیطی به عنوان معیاری برای ارزیابی برچسب‌های کیفیت به کارمی‌رود. البته مزیت مهم منطقه‌بندی نیز تاکید آن بر اندازه‌گیری‌های تماسی است.
دیدگاه متخصص محور و مخاطب محور در ارزیابی کیفیت محیط سکونتی که از سیاست‌های محیطی ناشی می‌شود بدون دردسر نیست. به طوری که در وهله اول ممکن است گستره توافق بر سر کیفیت محیطی بین متخصصان وساکنان نسبتاً پایین باشد. ثانیا، یکی از آسیب‌هایی که به ارزیابی کیفیت محیط سکونتی از طریق اندازه‌گیری‌های مخاطب محور وارد می‌شود، به دلیل وجود رابطه ضعیف بین سطوح مخاطبان و آزردگی خاطر است(Van poll, 1997: 11).
۲-۷-۲- دیدگاه تحقیقات تجربی^[۲۶]
دیدگاه تحقیقات تجربی بر اساس تحقیقات انجام گرفته در زمینه کیفیت محیطی ادراکی استوار است. به عبارت دیگر، این مرور تنها به مطالعاتی محدود می‌شود که:
الف) بر روی کیفیت محیط سکونتی شهری متمرکز شده باشند.
ب) در آن‌ها رضایتمندی از سکونت معیار غالب ارزیابی باشند.
ج) مشاهده گرانساکنان خود محل باشند.
د) محیط‌های سکونتی شهری بر مبنای گستره وسیعی از شاخص‌ها ارزیابی شوند.
در این مطالعات، ساکنان در مورد موقعیت و شرایط سکونتی فعلی بر مبنای مجموعه‌ای از شاخص‌های کیفیت مورد سوال قرار می‌گیرند. این کار یا به وسیله پرسشنامه و یا توسط مصاحبه رودررو انجام می‌گیرد. تحلیل آماری جواب‌های پاسخگویان در تعیین شاخص‌های کیفیت محیطی و یا ارزیابی اهمیت نسبی شاخص‌ها یا مشخصه‌ ها با توجه به کیفیت محیطی ادراکی مورد توجه قرار می‌گیرند(ارژنگ، ۱۳۹۰: ۴۹). مهمترین هدف در این مورد فهرست کردن شاخص‌های مهم در مورد محیط سکونتی شهری است. در زیر به مهمترین مطالعات انجام شده در این مورد اشاره شده است.
بررسی Fine- Davis and Davis (1982): در این مطالعه فراملی ساکنان ۸ کشور اروپایی در رابطه با رضایت از مسکن، واحد همسایگی،خدمات بهداشتی و شرایط زندگی معمول مورد سوال قرار گرفتند.
مطالعه انجام شده توسط a and picek1984)Jelinkov): در مطالعه مورد نظر رابطه بین شاخص‌های تعیین شده ذهنی و ارزیابی عینی بر حسب میزان رضایت مورد آزمایش قرار گرفت.
بررسیGirovetal(1985): در این مطالعه ۱۰۰ مرد سالخورده شهری (با سنین بین ۸۱-۶۰) به منظور ارزیابی شرایط فعلی سکونتی بر مبنای ۲۵ شاخص مسکن و ۲۵ شاخص واحد همسایگی مورد سوال قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، ارزیابی عمومی در مورد رضایت از مساکن فعلی و واحد همسایگی انجام گردید.
بررسیGruber and Shelton(1987): این مطالعه در پی آن بوده است که شاخص‌های واحد همسایگی، که درک ساکنان از واحد همسایگی‌شان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، تعیین می‌کند. به علاوه، سعی نمودند که این شاخص‌ها را به ارزیابی همه جانبه رضایت از واحد همسایگی مرتبط سازند.
در یک مطالعه پرسشنامه‌ای دیگر توسطPulles, Steg, and Koeter – Kemmerling (1990): هدف این بود که شاخص‌های سکونتی مربوطه تعیین شوند و اهمیت نسبی آن‌ها در رابطه با رضایت از سکونت را ارزیابی نمایند.
در بررسی(۱۹۹۴)Mikyoung and Weber: 1041 نفر به وسیله پرسشنامه‌هایی به منظور ارزیابی موقعیت و شرایط سکونتی فعلی بر مبنای ۷۷ شاخص سکونتی بر حسب میزان رضایت مورد پرسش و پاسخ قرار گرفتند. علاوه بر این، آن‌ها برای تعیین اهمیت هر شاخص با توجه به شرایط ایده‌آل و شرایط واقعی ارائه گردید.
ارزیابی سیستم حمل و نقل سریع ناحیه ساحلی^[۲۷] بر روی کیفیت محیط: در این مطالعه مخاطبان در مورد ارزیابی موقعیت سکونتی‌شان بر مبنای بیش از ۱۰۰ شاخص سکونتی مورد سوال قرار گرفتند.
نتایج مطالعات مذکور نشان می‌دهد که تعداد زیادی شاخص برای ارزیابی محیط سکونتی به کار رفته‌اند، به طوری که روی هم رفته بعضی از این مطالعات حداقل با ۱۰۰ شاخص محیطی مختلف درگیر بوده‌اند. تفاوت در نتایج تا حدودی به استفاده از مجموعه‌های متفاوتی از شاخص‌ها در مطالعات مختلف بستگی دارد. علاوه بر این، در بیشتر این مطالعات مجموعه‌ای از شاخص‌ها از قبل به وسیله محققان انتخاب و برگزیده می‌شود. بنابراین مهم است که تمام شاخص‌های سکونتی که احتمالا کیفیت محیطی ادراکی را تحت تاثیر قرار دهد، فهرست کنیم. همچنین لازم است که این فهرست بندی تنها بر پایه مرور مبانی نظری یعنی تحقیقات پیشین نباشد بلکه همچنین پرسش و پاسخ از ساکنان منطقه نیز الزامی است. همچنین مهم است که شاخص‌ها در سطوح مختلف عینی، که اشاره به یک ساختار سلسله مراتبی دارد، تعریف شوند. در حالی که در این مطالعات ساختار چند شاخص‌های مفهوم کیفیت محیطی به صورت یک مفهوم عرضی مورد توجه بوده است. در بعضی از این مطالعات تنها شاخص‌های سکونتی مورد آزمایش قرار گرفته‌اند اما در بعضی از آن‌ها تاثیرویژگی‌های فردی نیز تحلیل شده است(Van poll, 1997: 18-21).
۲-۷-۳-دیدگاه شناختی ـ روانشناسی^[۲۸]
آنچه که شهروندان از شهر درک می‌کنند، بخش اعظم علل حرکات و رفتارهایشان را توجیه می‌سازد. این واقعیت باید بیش از پیش در تشریح زندگی فضای شهری و در اقدامات مربوط به بهبود و اصلاح آن مورد توجه قرار گیرد. این بحث به (Behaviorism) یا روانشناسی رفتاری مربوط می‌شود.
به یقین، درک شهر، مفهوم و ساماندهی آن بر حسب ملت‌ها، شرایط طبیعی آن‌ها، تاریخشان، ساختار خانوادگی و اجتماعی‌شان، مد و سطح زندگی‌شان، فرهنگشان، کاربری زمین و نوع جابجایی متفاوت است. افزون بر آن درک فضای شهری بر حسب مشخصه‌هایی چونسن ، محل تولد، جنس، نوع فعالیت، سطح زندگی، سطح فرهنگ، شرایط مسکن، شیوه‌های جابجایی، میزان تحرک و طبقه اجتماعی آن‌ها متفاوت است(باستیه و درز، ۱۳۸۲: ۴۳۴).
در واقع ادراک محیطی، فرایندی است که از طریق آن انسان داده‌های لازم را بر اساس نیازش از محیط پیرامون خود بر می‌گزیند. لذا می‌توان آن‌را امری هدفمند دانست، که به فرهنگ، نگرش و ارزش حاکم بر تفکر ادراک کننده بستگی دارد. در حقیقت ادراک محیطی، از تعامل ادراک حسی و شناخت که در ذهن انسان و در روان‌ها تجربه شده‌اند حادث می‌شود. در این فرایند نقش محیط به عنوان عامل اساسی در رشد، توسعه و در نهایت یادگیری مورد توجه قرار می‌گیرد. مکاتب مختلفی سعی کرده‌اند تا چگونگی ادراک انسان و رفتارش را در محیط و یا از محیط توضیح دهند. مهمترین این مکاتب که تاثیر ژرفی بر روی تئوری‌های محیطی و طراحی داشته‌اند مکتب روانشناسی گشتالت، دیدگاه روانشناسی سازمند یا تبادلی و مکتب روانشناسی بوم شناختی (اپتیکی) هستند( مطلبی،۱۳۸۰ :۵۶ ).
درک محیط شهری، فرایندی ذهنی است که از طریق ارتباط انسان و فضای پیرامون او انجام می‌گیرد. انسان، پیام‌های حسی محیط را دریافت می‌کند و تصویری از محیط در ذهن خود به وجود می‌آورد. یکی از عوامل موثر در شکل‌گیری این تصویر، خاطرات فردی یا جمعی از محیط است. در این تعریف، فضاهای خاطره انگیز، فضاهایی هستند که انسان قبلا آن‌ها را تجربه کرده و با آن‌ها آشنایی دارد. هر چه تعداد فضاهای آشنا در محیط زندگی بیشتر باشد، امکان برقراری ارتباط ساده‌تر خواهد بود. یافتن فضاهای آشنا باعث احساس آرامش و امنیت در محیط خواهد شد. در مقابل، تغییر، تبدیل و یا از میان رفتن فضاهای آشنا، حس گم‌گشتگی، بی ریشه بودن و از دست دادن بخشی از زندگی را در انسان به وجود می‌آورد(میر مقتدایی،۱۳۸۸: ۶).
این دیدگاه بر رابطه انسان و محیط تاکید می‌کندو نظر بر این است که این رابطه به وسیله مشخصه‌ های فردی و محیط تحت تاثیر قرار می‌گیرد. مردم روی محیط زیست‌شان فعالیت می‌کنند که امروزه منجر به تنزل کیفیت محیطی می‌شود. در مقابل، وضعیت و شرایط بد محیط زیست نیز یر جمعیت تاثیر منفی می‌گذارد( ارژنگ، ۱۳۹۰: ۴۹ ).
در مورد رابطه محیط و رفتار، چهار موضع‌گیری نظری به شرح زیر قابل تشخیص است:
۱ـ رویکرد اختیاری. ۲ـ رویکرد امکان گرا. ۳ـ رویکرد احتمال گرا. ۴ـ رویکرد جبری. در رویکرد اختیاری اعتقاد بر این است که محیط هیچ تاثیری بر رفتار انسان ندارد که با توجه به بعضی محدودیت‌ها برای رفتار انسان این رویکرد قابل دفاع نیست. امکان‌گرایان محیط را تامین کننده رفتار انسان و کمی بیشتر از آن می‌دانند. این رویکرد محیط را شامل مجموعه‌ای از فرصت‌های رفتاری می‌داند که بر طبق آن ممکن است عملی رخ داده یا نداده باشد. بر اساس اعتقاد جبرگرایی، وقتی که مردم آزادانه عمل می‌کنند در واقع تحت کنترل توارث و محیط هستند. جبرگرایی محیطی که شاخه‌ای از نظریه تکامل می‌باشد، محیط را تعیین کننده اصلی رفتار انسان می‌داند. رویکرد احتمال گرایی به عدم قطعیت نظام وقوع رفتارهای انسان و محیط عمل طراحان معتقد است، ولی فرض می‌کند که اساس رفتار انسان متغیر است (لنگ، ۱۳۸۱: ۱۱۴).لازم به ذکر است که در تمام این رویکردها، محیط یا یک سلسله عوامل محیطی در برابر انسان قرار می‌گیرد و می‌تواند رفتار او را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نیز اثرگذار باشد.
ویژگی‌های عوامل محیطی
عوامل محیطی همانند دیگر عوامل ممکن است به عنوان عوامل استرس‌زای محیط پیرامون احساس شوند. این عوامل استرس‌زا ( به طور غالب) از یک روند زمانی و الگوی مشخص پیروی می‌کنند و دارای آهنگ منفی هستند؛ بدین معنی که، آن‌ها آزار دهنده هستند. ویژگی دیگر این عوامل استرس‌زا عدم کنترل آنهاست؛ بدین معنی که پاسخ عملی افراد به آن به آسانی ماهیتش را تغییر نمی‌دهد. به طور کلی می‌توان ویژگی‌های عوامل استرس زا بدین گونه تعریف کرد:
فرایندی زمان‌دار. ۲) دارای تاثیراتمنفی. ۳) آسیب‌زایی آن‌ها احتمالی است. ۴) به صورت مستقیم و غیر مستقیم عمل می‌کنند و ۵)غیر قابل کنترل هستند.
عوامل استرس‌زای محیطی مشتمل بر سر و صدا، گازها و بوهای بد، آلودگی، زباله، جمعیت زیاد و تهدیدات امنیت است (Van poll,1997:15).
ویژگی‌های فردی و شخصیتی
از ویژگی‌های فردی و شخصیتی که به طور موثری شخص را با شرایط محیطی مواجه می‌کند، قضاوت فرد در مورد آن شرایط است. در این حالت شخص ممکن است طریقه سازش در پی گیرد که البته این امر هم به نوع مسئله و هم به تمایل شخصی فرد بستگی دارد. البته همانطور که در مطالب فوق ذکر گردید بسته به عوامل استرس‌زای محیطی که هم می‌تواند غیر قابل کنترل باشد و هم می‌تواند پیش‌بینی پذیر باشد. طریقه سازش مسئله محور می‌تواند موفق و یا شکست بخورد. برای مثال، یک نفر از ساکنین ممکن است با موفقیت در برابر سر و صداهای همسایه مقاومت کند، اما به آسانی در برابر سرو صدای فعالیت‌های شبانه نتواند استقامت خود را حفظ نماید. توانایی سازش‌پذیری به هوش فردی، مهارت‌های اجتماعی یا توان‌های اقتصادی بستگی دارد. بنابراین روشی که در آن افراد مختلف به یک منبعآلودگی هوا، سر و صدا و…واکنش نشان می‌دهند، ممکن است متفاوت باشد(Van poll,1997: 15-16). جان کرتلندرایت، رئیس انجمن جغرافیدانان آمریکا، به این نکته مهم تاکید دارد که ما در مورد محیط، بیشتر بر اساس باورها و عقایدمان عمل می‌کنیم تا در ارتباط با اطلاعات عینی‌مان. او اضافه می‌کند که یک جغرافیدان، به هنگام تحلیل فضای جغرافیایی، نه تنها باید به مطالعات جغرافیایی و محیطی جغرافیدانان توجه کند بلکه لازم است که با تفکرات محیطی همه مردم آشنا گردد(شکویی، ۱۳۸۸: ۱۱۲).
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که واکنش فرد بر حسب شرایط در برابر عوامل محیطی می‌تواند قضاوت‌های متفاوتی را درباره این عوامل به همراه آورد. به این سبب اثرات منفی عوامل محیط می‌تواند به یکسان دارای ارزش مساوی نباشند و توسط یک فرد درجه‌بندی و مورد قضاوت‌های متفاوتی قرار گیرد. برای مثال سر و صدای ناشی از ترافیک، ممکن است هنگامی که شخصی برای امتحان آماده می‌شود، خیلی آزار دهنده باشد. همچنین دید فرد نسبت به یکمسئله می‌تواند اثرات متفاوتی را از عوامل محیطی حاصل کند. به طوری که سر و صدای ناشی از هواپیماهای نظامی ممکن است برای افرادی که دید مثبتی به ارتش دارند نسبت به افرادی که این دید را ندارند، کمتر آزار دهنده باشد(Van poll, 1997: 15). مطالب فوق بیانگر این است که رابطه انسان و محیط به شکل‌های مختلف تحت تاثیر قرار می‌گیرد. بعضی جنبه‌ها به شدت به ویژگی‌های فردی مرتبط است و بعضی دیگر از واکنش بین فرد و محیط شکل می‌گیرد.
مایکل پاسیون^[۲۹] معتقد است که به منظور تشریح اثرات محیط شهری بر ساکنان پنج دیدگاه نظری مطرح شده است. هر کدام از این دیدگاه ها یکی از جنبه‌های زندگی شهری را شناسایی و در فهم همه‌جانبه رابطه انسان و محیط، ما را یاری می‌دهد. این پنج دیدگاه مشتمل بر رویکرد اکولوژی انسانی^[۳۰]، رویکرد خرده فرهنگی^[۳۱]، رویکرد ظرفیت محیطی^[۳۲]، رویکرد جبررفتاری^[۳۳] و رویکرد محیط رفتاری^[۳۴] است. این پنج دیدگاه نظری با هم یکپارچه شده و یک مدل عمومی را حول مفهوم استرس (ترس بیش از حد و ناراحتی) تشکیل می‌دهند که به عنوان نتیجه تلاش برای سازگاری با اثرات محیطی معرفی می‌شود. در این مدل ادراک محیطی یا درک سیمای شهر به عنوان رابطه و عملکرد شرایط انتزاعی محیط و ویژگی‌های فردی تعبیر می‌شود. اگر ادراک شرایط محیطی از گستره شرایط بهینه فردی خارج شود، استرس و به تبع آن فرایند سازگاری^[۳۵] فعال می‌شود. در صورتی که سازگاری رخ دهد انطباق با شرایط و یا عادت به آن صورت گرفته و در غیر این صورت باعث اثراتی بر فرد می‌گردد (Pacione, 2005: 399-402).از میان مکاتب جغرافیایی، مکتب جغرافیای رفتاری تحت تاثیر اصول روانشناختی به ارائه‌ دیدگاه های خود پرداخته که درادامه آمده است.
جفرافیای رفتاری محصول ورود اندیشه‌های روانشناختی به حیطه مباحث جغرافیایی است. در اهمیت آن همین بس که نقش اصلی مطالعات رفتاری در عمل تکمیل کننده رهایی بخش مدل‌های فضایی از جبرگرایی آن‌ها در تبیین رفتارهای حسابگرانه و سودجویانه فوری در قالب انسان اقتصادی است.
در جغرافیای رفتاری، کل مکان، علاوه بر این که صحنه‌ی عملکرد‌های اقتصادی، تاریخی و اجتماعی است، در عین حال فضای روان شناختی است. این فضا هویت، ساختار و مفهوم خاص خود را دارد که به مقتضای خصوصیات فردی ( سن، جنس، زمان سکونت، مکان اقامت و کار و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی و …) و بر حسب شرایط زندگی (درک فضا و میزان آگاهی فرد) تغییر پیدا می‌کند. بنابراین جغرافیای رفتاری، فضای رفتاری و کرداری افراد را در نظر می‌گیرد و کاربردی را که انسان از فضای زندگی خود دارد، مطالعه می‌کند و به مقتضای عملکرد فردی در استفاده از فضا، در مقیاس میکروژئوگرافی به افراد و رفتار فضایی و کیفیت زندگی و بهزیستی آن‌ها پرداخته می‌شود. (پوراحمد، ۱۳۸۶: ۱۶۳).
رفتارگرایان، غالباً تأثیرات سه محیط را در رفتار و فعالیت‌های انسانی به این شرح مورد مطالعه قرار می‌دهند که شالوده مکتب جغرافیای رفتاری را تشکیل می‌دهد:
۱ـ محیط پدیداری: شامل محیط طبیعی، محیط شهر، محله، محیط کار، محیط عبادتگاه، محیط دانشگاه، محیط خانه، تراکم جمعیت و … شرایط مطلوب و یا نامطلوب این محیط‌ها در رفتار و کیفیت فعالیت انسان موثر می‌افتد.
۲ـ محیط شخصی: شامل جغرافیای شخصی افراد(نقشه ذهنی)، نظام اعتقادی، نگرش‌ها، پایگاه های اجتماعی ـ اقتصادی و …
۳ـ محیط زمینه ساز: الف ـ مراحل چرخه زندگی بر اساس سن و پایگاه خانوادگی. ب ـ سطح زندگی با توجه به میزان ثروت و پایگاه اقتصادی، محیط زندگی و شیوه‌ی زندگی طبقه اول، دوم و سوم (شکویی، ۱۳۸۶ ۱۱۲).
ویلیام کرک، یکی از بنیانگذاران مکتب جغرافیای رفتار فضایی، روی دو محیط مشخص تأکید می‌کند:
۱ـ محیط پدیداری یا عینی: یک محیط فیزیکی است که در آن رفتار انسان ظاهر می‌شود.
۲ـ محیط رفتاری: از محیط ذهنی یا محیط روانشناختی تاثیر می‌پذیرد و در آن تصمیم‌گیری صورت می‌گیرد. این تصمیم‌گیری به صورت یک عمل آشکار در محیط پدیداری در می‌آید.(شکویی، ۱۳۸۸: ۱۲۲).
به طور کلی رفتارگرایی ادراکی^[۳۶] مدعی است که اثر محیط بر مردم، تا حدی به میزان درک آنان از منابع و موانع تحمیلی محیط بستگی دارد(هاگت، ۱۳۸۷: ۴۰۳). در واقع، شالوده روشن برخورد رفتاری، همانا تصمیم‌گیری است که ریشه‌های آن در محیط رفتاری بیش از محیط پدیداری جوانه می‌زند. به سخن دیگر، رفتار فرد، بر اساس دریافت و ادراک او از محیط صورت می‌گیرد نه نسبت به محیطی که واقعیت دارد.(شکویی، ۱۳۸۸: ۱۲۲).
عوامل موثر در شکل‌گیری نقشه شناختی

ارتفاع:
در ارتفاع بالا فشار اتمسفر و همچنین فشار اکسیژن پایین‌تر می‌باشد به‌طوریکه به ازاء هر ۱۰۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا فشار نسبی اکسیژن ۵۰/۲ درصد کاهش می‌یابد ( جولیان، ۲۰۰۷). همچنین آسیت در ارتفاع کم مشاهده شده است که آن را به تهویه ضعیف و بیماری‌های تنفسی که در ارتفاعات پایین بیشتر مشاهده می‌شود مربوط می‌دانند ( اولکوسکی و کلاسن^[۱۲]، ۱۹۹۸).
برنامه نوری:
هر برنامه نور دهی که میزان ساعات روشنایی در آن افزایش یابد، منجر به افزایش تلفات ناشی از آسیت خواهد شد.
وضع سلامتی:
هر عفونت یا آلودگی‌ای که بر وضعیت شش یا قلب اثر بگذارد بر شیوع آسیت نیز اثر می‌گذارد (آسپرژیلوس، برونشیت عفونی و… ).
محیط:
دمای محیط:
سرما:
کاهش دما با افزایش فعالیت‌های متابولیسمی و تولید انرژی اضافی و افزایش مصرف اکسیژن باعث تنظیم دمای بدن می‌شود. کاهش درجه حرارت محیط، سبب افزایش غلظت هورمون تری‌یدو تیرونین برای تولید حرارت اضافی متابولیک مورد نیاز، جهت حفظ درجه حرارت بدن در محیط سرد می‌گردد. در پی آن، نرخ متابولیسم بدن افزایش می‌یابد که سبب افزایش فشار خون به عنوان تلاش قلب برای حفظ اکسیژن رسانی به اندام‌ها و عضلات، و در نهایت منجر به افزایش فشار خون ریوی و نارسایی بطن راست می‌گردد ( آسر[۱۳] و هکاران، ۱۹۹۵).

گرما:
گرما باعث افزایش نیاز اکسیژن شده و در نتیجه بروز آسیت را افزایش می‌دهد ( توتوری^[۱۴] و همکاران، ۱۹۹۵). همین طور افزایش دمای محیط قابلیت هضم اسید آمینه آرژنین را که یک اسیدآمینه تأثیرگذار در این ناهنجاری است را کاهش می‌دهد ( وایدمن، ۲۰۰۰).
کیفیت هوای آشیانه و سایر بیماری‌ها:
افزایش بخار آب و دی اکسید کربن، وجود گرد و غبار و وجود گازهای سمی در اثر تهویه ضعیف سبب می‌گردد جهت تأمین نیاز اکسیژن مورد نیاز بدن، ضربان قلب و فشار خون ریوی افزایش یابد. تشکیل آمونیاک و گرد و غبار بروز آسیت را افزایش می‌دهد. میکروارگانیسم هایی که سبب ایجاد بیماری‌ها می‌شود، می‌توانند از طریق ذرات گرد و غبار منتقل، و باعث تحریک یا عفونت به ریه‌ها و منجر به کاهش تبادل گازهای تنفسی گردد ( مک­گاوم^[۱۵] و همکاران، ۱۹۹۹).
نوع سوخت سالن‌ها:
استفاده از سیستم‌های گرمایشی که سوخت‌های فسیلی در داخل سالن می‌سوزد باعث رقابت با پرنده در مصرف اکسیژن می‌شود.
نگهداری تخم مرغ و محیط جوجه در آوری:
مداخله در تبادلات اکسیژنی در پوسته تخم مرغ در طی نگهداری و ناکافی بودن سطح اکسیژن در انکوباتورها ممکن است موجب آسیت در جوجه‌های گوشتی شود.
ژنتیک و سن گله مادر:
پرندگان دارای صفات اختصاصی رشد زیاد و راندمان غذایی بالا به آسیت حساس‌تر هستند. در این پرندگان حجم شش‌ها نسبت به بدن کاهش پیدا کرده است و تبادل گازهای تنفسی کمتر انجام می‌گیرد. جوجه‌های گوشتی هچ شده از گله‌های مادر جوان نسبت به جوجه‌هایی که از گله‌های مادر مسن­تر هچ می‌شوند برای ابتلا به آسیت مستعدتر هستند ( جولیان، ۲۰۰۷).
تغذیه:
افزایش سدیم جیره باعث تحت تأثیر قرار دادن تعادل آب و الکترولیت‌ها شده و در نتیجه باعث افزایش حجم خون و نیز افزایش فشار خون می‌شود. از طرفی افزایش نمک طعام در جیره منجر به کاهش توانایی قابلیت تغییر شکل یافتن گلبول‌های قرمز می‌گردد و این ممکن است روانروی (ویسکوزیته) جریان خون را افزایش دهد و باعث افزایش فشار خون ریوی در نتیجه، آسیت گردد (میرسلیمی^[۱۶] و همکاران، ۱۹۹۲). جیره‌های با انرژی بالا (پلت) بیشتر در زمان تغییر جیره از جیره آغازین به جیره رشد مسأله ساز است. تعادل و کیفیت منبع پروتئین جیره از این جهت که برای دفع نیتروژن اضافی از بدن نیاز به انرژی است، حائز اهمیت است. کاتابولیسم پروتئین اضافی باعث ساخت اسید اوریک و چربی خواهد شد که ساخت آن‌ها به اکسیژن زیادی احتیاج دارد. همچنین کمبود ویتامین E و سلنیوم، وجود مایکوتوکسین­ها در جیره، پودر ماهی حاوی میزان بالای هیستامین (ppm 200)، و کمبود اسیدآمینه آرژنین و یا کاهش قابلیت هضم آن سبب افزایش آسیت می‌شود.
دستگاه گردش خون طیور:
دستگاه گردش خون در طیور از قلب و رگ‌هایی که وظیفه انتقال مواد مغذی، اکسیژن و دی‌اکسیدکربن، مواد زائد، هورمون‌ها و حرارت را بر عهده دارند تشکیل شده است. سیستم گردش خون طیور برخلاف پستانداران دارای یک سیستم باب در کلیه است. خون سیاهرگی از پاها مستقیماً وارد کلیه می‌گردد و از آنجا به بزرگ سیاهرگ خلفی می‌پیوندد و از آنجا وارد قلب می­ شود. پرندگان مانند پستانداران دارای قلب چهار حفره‌ای هستند که خون دارای اکسیژن و دی‌اکسیدکربن به طور کامل از هم جدا می‌شوند (شکل ۱-۱). بطن راست خون را به شش‌ها پمپ می‌کند، در حالی که بطن چپ خون را به بقیه نقاط بدن می‌فرستد. از آنجا که بطن چپ برای پمپ کردن خون به کل بدن باید نیروی بیشتری تولید کند (در مقایسه با بطن راست که خون را به شش‌ها می‌فرستند) دیواره بطن چپ ضخیم و عضلانی‌تر شده است. اندازه قلب در پرندگان نسبت به اندازه بدن و توده آن از پستانداران بزرگ‌تر است. این افزایش نسبی وزن قلب ممکن است مربوط به نیاز متابولیکی بالای آن‌ها و همچنین پرواز باشد ( اشندکر و کوچران[۱۷]، ۱۹۸۰). در بین پرندگان هرچه اندازه پرنده کوچک‌تر باشد وزن نسبی قلب بیشتر است. قلب پرندگان در واحد زمان خون بیشتری را نسبت به پستانداران پمپ می‌کند. به عبارت دیگر برون ده قلب (مقدار خونی که در دقیقه پمپ می‌شود) و در پرندگان نسبت به پستانداران (با توده بدن یکسان) بیشتر است. برون ده قلب تحت تأثیر سرعت ضربان (تعداد ضربان در دقیقه) و حجم ضربه^[۱۸] (مقدار خونی که در هر ضربه پمپ می‌شود) قرار می­گیرد. پرندگان فعال افزایش در برون ده قلب را در درجه اول با افزایش تعداد ضربان قلب افزایش می‌دهند. گلبول‌های قرمز و گلبول‌های سفید در طحال شکل می‌گیرند. گلبول‌های قرمز پرندگان برخلاف پستانداران هسته‌دارند (اشندکر و کوچران، ۱۹۸۰). در قلب پرندگان بر خلاف پستانداران، دریچه بطن – دهلیز از یک حلقه عضلانی تشکیل شده است که به طور عمده از فیبرهای عضلانی دیواره بطن راست ساخته شده است. آناتومی دریچه‌ها باعث می‌شود پرندگان نسبت به عملکرد نامناسب این دریچه‌ها بسیار حساس باشند ( جولیان، ۱۹۹۳, هامال[۱۹] و همکاران، ۲۰۱۰). هنگامی که بطن راست در پاسخ به افزایش حجم کار آن افزایش اندازه و ضخامت می‌دهد، دریچه بین دهلیز و بطن همراه با بطن افزایش اندازه و ضخامت می‌دهد ( هامال و همکاران، ۲۰۱۰). بهبود کیفیت هوای سالن پرورش، به میزان قابل توجهی مورفولوژی قلب را با کاهش مساحت بطن راست از ۴۴/۰ به ۳۶/۰ سانتیمتر مربع بهبود داد (ویدونگ^[۲۰] و همکاران، ۲۰۰۲). ضربان قلب در روزهای ۱ و ۷ در سویه‌های حساس به آسیت به میزان قابل توجهی از سویه‌های ژنتیکی مقاوم به آسیت بالاتر بود (درویان^[۲۱] و همکاران، ۲۰۰۹). گزارش شده است که ضربان قلب در مدت کوتاهی پس از تفریخ شروع به افزایش می‌کند، و نزدیک به ۴ هفتگی به اوج خود می‌رسد و پس از آن، به آرامی کاهش می‌یابد (وایدمن و همکاران، ۱۹۹۹). در پرندگان حساس به آسیت، افزایش ضربان قلب تنها بین روزهای ۱ و ۷ مشاهده شد، و بعد از آن تا ۱۷ روزگی ضربان قلب کاهش یافته بود. اما در شرایط کمبود خفیف اکسیژن در محیط، ضربان قلب افزایش پیدا می­ کند (فاراسی^[۲۲]، ۱۹۸۶). این افزایش ضربان قلب پاسخ فیزیولوژیک پرنده نسبت به کمبود اکسیژن در خون است.
شکل ۱-۱- ساختار قلب جوجه گوشتی ( اشندکر و کوچران، ۱۹۸۰).
آرژنین:
همان طور که اشاره شد یکی از عواملی که در بروز و ابتلاء آسیت موثر است اسیدآمینه آرژنین می‌باشد. آرژنین یک اسیدآمینه ضروری در تغذیه طیور است و باید در جیره مقدار کافی از آن جهت ساخته شدن پروتئین، رشد، پر درآوری و سایر وظایف بیولوژیکی وجود داشته باشد. آرژنین به عنوان ماده اولیه در تولید نیتریک اکساید استفاده می‌گردد، که این ماده نقش‌های متعددی در سیستم ایمنی و تنظیم جریان خون قلبی-ریوی و فشار خون بر عهده دارد و از اینرو در بروز آسیت نقش بارزی ایفا می­نماید ( خواجعلی و وایدمن، ۲۰۱۰).
شیمی آرژنین:
آرژنین از یک زنجیره چهار کربنی که انتهای دیستال آن توسط یک گروه گوانیدین اشغال شده، تشکیل شده است (شکل ۱-۲). ثابت تفکیک اسید^[۲۳] گروه آلفا کربوکسیل، آلفا آمینو و گوانیدین به ترتیب ۸۰/۱، ۹ و ۴۸/۱۲ می‌باشد. گوانیدیوم موجود در آرژنین دارای هیبریدهای رزونانسی است که بارهای مثبت میان مولکول‌های نیتروژن در حالت‌های خنثی، اسیدی و حتی بازی توزیع می‌شود (شکل ۱-۲) (خواجعلی و وایدمن، ۲۰۱۰).

شکل ۱-۲- ساختار آرژنین.
متابولیسم آرژنین:
آرژنین موجود در جیره توسط لایه اپیتلیال روده توسط مکانیسم وابسته به سدیم و مستقل از آن جذب می‌گردد. اما سیستم جذب مستقل از سدیم در انتقال آرژنین مؤثرتر است (رودا^[۲۴] و همکاران، ۲۰۰۳). در گونه‌هایی که دارای سیکل اوره‌اند^[۲۵] مانند پستانداران متابولیسم آرژنین وابسته به سیکل اوره است. در پستانداران از آنزیم‌های سیکل اوره جهت سنتز آرژنین از اورنیتین، آمونیاک و یا نیتروژن آمینی آسپاراتات استفاده می‌گردد. اما در جوجه (موجودات بدون چرخه اوره^[۲۶] یا دارای چرخه اوریک اسید) آنزیم کلیدی کربامیل فسفات سنتتاز I (EC 6.3.5.5.) وجود ندارد. همچنین فعالیت آنزیم‌های آرژیناز کبدی (EC 3.5.3.1., 2) و اورنیتین ترانس‌کربامیلاز (OTC, EC 4.4.4.17.) کم است (تامیر و راتنر^[۲۷]، ۱۹۶۳, سانگ^[۲۸] و همکاران، ۱۹۹۱). در جوجه‌های گوشتی فعالیت تقریباً به طور کامل در کلیه‌ها محدود می‌شود (نسبت به کبد) (تامیر و راتنر، ۱۹۶۳a). اورنیتین ترانس‌کربامیلاز وظیفه انتقال گروه کربامیل از کربامیل فسفات به اورنیتین و تشکیل سیترولین و اورتوفسفات را بر عهده دارد. از آنجا که آنزیم کربامیل فسفات سنتتاز I برای تثبیت آمونیاک لازم است و اورنیتین ترانس‌کربامیلاز نیتروژن تثبیت شده را به اورنیتین منتقل می‌کند و این‌ها واسطه‌های چرخه اوره هستند، لذا طیور قادر به سنتز آرژنین نیستند و به طور عمده به آرژنین موجود در جیره وابسته‌اند. همچنین اورنیتین نمی‌تواند جایگزین آرژنین شود اما سیترولین می‌تواند جایگزین آرژنین موجود در جیره شود ( تامیر و راتنر، ۱۹۶۳b)
روابط متقابل آرژنین:
پلی‌آمین‌ها:
آنزیم اورنیتین دکربوکسیلاز واکنش تبدیل اورنیتین به پوترسین را کاتالیز می‌کند. اسپرمین و اسپرمیدین در اثر اضافه شدن پی در پی گروه آمینوپریل مشتق شده از دکربوکسیلات اس آدنوزیل‌متیونین در اثر فعالیت اسپرمیدین سنتتاز و اسپرمین سنتتاز به وجود می‌آیند. پلی آمین‌های پوترسین، اسپرمیدین و اسپرمین به دلیل بار مثبت خالص دارای اثرات تحریک کنندگی رشداند. پلی‌آمین‌ها فعالیت‌های آنابولیک بدن مانند ساختن دی ان ای، آر ان ای و پروتئین‌ها را به وسیله جذب بیشتر اسیدهای آمینه توسط سلول تسریع می‌کنند (اسمیت^[۲۹]، ۱۹۹۰).
کراتین:
کراتین می‌تواند به عنوان ذخیره آرژنین و گلایسین باشد و گلیکوزآمین و کراتینین می‌توانند این نقش را به میزان کمتری انجام دهند (آلمکوئیست^[۳۰] و همکاران، ۱۹۴۱). در طیور، مقدار کراتین در بدن با میزان آرژنین مصرفی در رابطه است، در نتیجه هنگام کمبود آرژنین میزان نیاز گلایسین نیز افزایش پیدا می‌کند. مزایای ترکیب گلایسین و آرژنین این است که گلایسین در دفع اضافی نیتروژن از طریق اسید اوریک در فضولات داری نقش است ( اسنتسینگر و اسکات^[۳۱]، ۱۹۶۱). اگرچه اوستیک و نشیم^[۳۲]، ۱۹۷۰ (۱۹۷۰) نشان دادند که تغذیه گلایسین، آلفاآمینوایزوبوتریک اسید و ترئونین فعالیت آنزیم آرژیناز کلیه را کاهش می‌دهند و میزان اوره‌ی دفعی در پرندگان تغذیه شده به جیره با آرژنین محدود را کاهش داد و بعد از آن آلفاآمینوایزوبوتریک اسید به عنوان یک غیر فعال کننده آرژیناز کلیوی شناخته شد. فولر و همکاران، ^[۳۳]۱۹۶۷ نشان دادند که جیره‌هایی که میزان آرژنین در آن‌ها زیاد است سبب کاهش رشد می‌گردد که با مکمل متیونین جیره این کاهش رشد کمتر می‌گردد. کشاورز و فولر^[۳۴]، ۱۹۷۱ وجود رابطه میان آرژنین-متیونین را ثابت کردند و نشان دادند که بیوسنتز کراتین حداقل یکی از عواملی است که در این مکانیسم دخالت دارد. آن‌ها پیشنهاد کردند که متیونین یک اهدا کننده متیل در شکل گیری کراتین است. نشان داده شده است که مکمل متیونین و آرژنین در جیره عاری از پروتئین سبب کاهش دفع نیتروژن می‌گردد (موراماتسو و اوکومورا^[۳۵]، ۱۹۸۰). کراتین به عنوان پیش ساز کراتین فسفات دو وظیفه عمده در فعالیت طبیعی ماهیچه انجام می‌دهد. ۱- فسفات‌های پرانرژی را از میتوکندری به فیلامنت‌های میوزین منتقل می‌کند. ۲- به عنوان ذخیره کننده فسفات پر انرژی عمل می‌کند و می‌تواند آ ت پ^[۳۶] را از آ د پ^[۳۷] باز سازی کند. فاکتورهایی که میزان سنتز و دفع کراتین را تحت تأثیر قرار می‌دهند می‌توانند بر فراهمی آرژنین برای تولید پروتئین و رشد تأثیرگذار باشند از طرف دیگر جیره‌هایی که میزان آرژنین بالایی دارند تولید کراتین در ماهیچه‌های آن‌ها افزایش می‌یابد (چامروسپولرت^[۳۸] و همکاران، ۲۰۰۲).
پرولین:
اوستیک، ۱۹۷۳ نشان داد در جوجه‌های تغذیه شده با جیره بدون پرولین مقداری از آرژنین جیره به پرولین تبدیل شده بود. تقریباً ۷ درصد آرژنین جیره به پرولین تبدیل می‌شود. همچنین اورنیتین تولید شده به وسیله آرژنین می‌تواند به عنوان پیش ساز پرولین مورد استفاده قرار گیرد (موریس^[۳۹]، ۲۰۰۷).
آنتاگونیست‌های آرژنین:
کاناوالین، ایندوپسین و هموآرژنین:
این اسیدهای آمینه غیر پروتئینی به طور طبیعی در گیاهان به ویژه در لگومینه‌ها وجود دارند (د­ملو^[۴۰]، ۲۰۰۳). در پستانداران متابولیسم کاناوالین در چرخه اوره انجام می‌گیرد، در حقیقت کاناوالین جایگزین آرژنین در چرخه اوره می‌گردد. اگرچه کاناوالینوسوکسینات به جای آرژینوسوکسینات تشکیل می‌گردد اما در پی آن به کاناوالین و کانالین تبدیل می‌گردد. کانالین از نظر ساختاری آنالوگ اورنیتین است و از فعالیت طبیعی اورنیتین دکربوکسیلاز جلوگیری می‌کند. اورنیتین دکربوکسیلاز یک آنزیم کلیدی در سنتز پلی آمین‌های پوترسین، اسپرمیدین و اسپرمین است دملو، ۲۰۰۳a بیان کرد عامل تأخیر رشد در جوجه‌های تغذیه شده با لوبیای جک (دارای کاناوالین) مربوط به ممانعت کننده آنزیم پلی آمین سنتتاز است. از آنجا که پرندگان بر خلاف پستانداران چرخه اوره ندارند لذا قادر به ساختن آرژنین نمی‌باشد در نتیجه نسبت به اثرات کاناوالین در جیره حساسیت بسیار بالایی دارند ( د­ملو، ۲۰۰۳b). کاهش رشد ناشی از تغذیه کاناوالین توسط مکانیسم‌های زیر نیز توجیه می‌گردد ۱- افزایش فعالیت آرژیناز کلیوی ۲- کاهش فعالیت اورنیتین دکربوکسیلاز ۳- جلوگیری از فعالیت آنزیم ترانس آمیدیناز و ۴- جلوگیری از فعالیت انتقال وابسته به سدیم در طول سلول‌های روده (رودا و همکاران، ۲۰۰۳, ( د­ملو، ۲۰۰۳b)
لایزین:
اثرات آنتاگونیسم تغذیه‌ای آرژنین با لایزین در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ گزارش شد. نشیم (۱۹۶۸) گزارش کرد نیازمندی دو سویه جوجه گوشتی به آرژنین متفاوت است. همچنین این محقق دریافت سویه‌ای که نیازمندی بالاتری به آرژنین دارد نسبت به سویه‌ای که نیازمندی آن به آرژنین کمتر است تحمل کمتری به افزایش لایزین در جیره دارد ( نشیم^[۴۱]، ۱۹۶۸). آنتاگونیسم بین کاناوالین و آرژنین در جوجه‌هایی که از لوبیای جک تغذیه کرده بودند با مکمل لایزین در جیره بدتر شد ( دملو و همکاران، ۱۹۸۹). آنتاگونیسم لایزین و آرژنین را می‌توان بر اساس این واقعیت که هر کدام از این دو اسید آمینه ضروری‌اند و در باز جذب از کلیه با یکدیگر رقابت دارند توجیه کرد ( بورمن^[۴۲] و همکاران، ۱۹۶۸). افزایش لایزین سبب اتلاف آرژنین از طریق ادرار می‌گردد همچنین سبب افزایش تجزیه آرژنین از طریق افزایش فعالیت آرژیناز کلیوی می‌گردد( اوستیک و کالورت^[۴۳]، ۱۹۸۱). از دیگر عوارض وجود آنتاگونیسم بین لایزین و آرژنین می‌توان به کاهش خوراک مصرفی اشاره کرد. از اثرات ثانویه این آنتاگونیست می‌توان به کاهش فعالیت آنزیم اورنیتین دکربوکسیلاز اشاره کرد که این آنزیم سبب کاتالیز پلی آمین‌های محرک رشد می‌گردد ( بدفورد^[۴۴] و همکاران، ۱۹۸۷)

جانوران موجود در این نگاره ها غالبا بومی ایران و منطقه اند، اما امروزه از گوزن، شیر و گورخر در این منطقه اثری دیده نمی شود . اما همان طور که گفته شد چون نگارگران این نقوش جز از روی مشاهده واقعیت قادر به نقاشی آنها نبوده اند، بنابراین شکی نیست که در آن زمان، جانوران یاد شده در این منطقه نیز وجود داشته اند.

بدون تردید در چند هزار سال قبل دامنه این جنگل ها و شرایط زیستی این گوزن ها وگونه های دیگر آن تا شمال و شرق این منطقه نیز ادامه داشته است. در ایران «سه گوزن شناسایی و گزارش شده است، مرال یا گوزن قرمز، گوزن زرد ایران و شوکا». ( اعتماد،۱۳۴۳ :۲ )
گرچه تعداد تصاویری که از این حیوان یافت شده است بیش از شش یا هفت مورد نیست، اما حالت زنده و سبک متفاوت تصویرگری آن نشان می دهد که نگارگران در مدتی طولانی این شکار را از نزدیک دیده اند.
اما جانوری که بومی ایران بوده و موطن آن جنگل های بلوط غربی زاگرس و مناطق جنگلی حاشیه رودخانه های خوزستان شناسایی شده و تا ۵۵ سال پیش در دزفول دیده شده شیر بوده است.( هرینگتون- همان : ۷۲)
تصاویر شیر در این سنگ نگاره ها و وجود شیرهای سنگی فراوان در همین منطقه و نیز در مناطقی از لرستان تأیید کننده این مطلب است که در هزاره های پیش شرایط اکولوژیکی منطقه متفاوت از امروز بوده و پوشش گیاهی آن روزگار مناسب با زندگی گوزن، شیر و احیاناً ببر بوده است. «در ایران سابقا شیر در جنگل های بلوط کوه های زاگرس دیده می شد».
«از حیوانات در حال انقراض و احتمالا نابود شده دیگر ایران، باید از ببر نام برد ». (همان :۷۲)
در نگاره های تنگ غرقاب – قید و طرح هایی وجود دارد که اگر چه شباهت های زیادی به شیر و ببر و پلنگ و یوزپلگ دارند، اما به طور دقیق از یکدیگر قابل تشخیص نیستند.
در مجموع آنچه خانواده گربه سانان را از دیگر جانوران گوشت خوار جدا می کند، دم بلند و نوک عقربی، اندام کشیده، گردن تقریبا افقی و سر نسبتاً گرد آنهاست.
گذشته از گربه سانان منقرض شده یا در حال انقراض، احتمالاً در این سنگ نگاره ها بخشی از طرح ها یی که پلنگ به شمار می آیند ممکن است مربوط به یوز و پلنگ باشند . اما از آنجا که به یوز پلنگ بسیار شبیه اند بنابر این تمیز آنها از یکدیگر کار آسانی نیست. به هر حال نقوش زیادی از پلنگ و گونه های نزدیک به آن در این سنگ نگاره ها به چشم می خورد که غالباً به طور کامل استیلیزه بوده و گاه به طور طبیعی و ناتورالیستی طراحی شده اند.
چهار پای عجیب زره پوش
در میان نقوش حیوانی به طرح هایی بر خورد می کنیم که دانسته نیست در یک خانواده جانوری از کدام گونه است. اما گاه طرح هایی دیده می شود که خانواده آن نیز ناشناخته است.از آن جمله طرح جانوری در نزدیکی بند مزاین و در یک تابلوی پر نگاره، با نقوشی هندسی، پوستی عجیب به اشکال مربع و مستطیل همچون زره که دارای پاهایی آشکارا با سه انگشت(چنگال) و یا به تعبیر دیگر سه سم می باشد. دم این جانور به نسبت بلند و نوک آن مانند دم پلنگ حلقه شده و گردن آن کاملاً کوتاه و ستبر همچون گراز است. پوست آن نیز زره پوش است.(تصویر۴-۱)
۴-۲-۳ پرندگان
طرح پرندگان در این میانه اندک است . با این وجود در تنگ غرقاب –قیدو و هم در موره ی کوه شاه نشین، هاجیله- خوار و آشنا خور و یک مورد در دره مورهای برگله و گراسلک پرندگانی نیز مشاهده شده. نسبت به نه نمونه پیدا شده از این طرح ها، تنوع پرندگان زیاد است. سه طرح از هفت طرح مربوط به کبک، دو نمونه مربوط به هدهد «شانه به سر» می باشند. یک نمونه شبیه بوقلمون و یک نمونه به خاطر پرهای بر آمده جلو سینه، شبیه درنای کوچک«Anthoopoides virgo» و یا از خانواده حواصیل به نظر می رسد .
طرح های مربوط به کبک و بوقلمون متعلق به تنگ «غرقاب –قیدو» و دو نوع دیگر مربوط به مورهای شاه نشین هاجیله-خوار و آشنا خور می باشند..
۴-۲-۴ جانوران اهلی
در میان نقوش فراوان تر جانوران وحشی، به نسبت کم تر دو حیوان اهلی از جمله اسب و سگ به چشم می خورد . نقوش اسب به خاطر زین و سوار آن زودتر خود را نشان می دهد. اما سگها به خاطر شباهتشان با سایر سگ سانان به دقت بیشتری نیاز دارند. از این گذشته ممکن است برخی دیگر از حیوانات نیز که امروزه وحشی به شمار می روند در آن عصر رام شده دست آدمی بوده و در صید با او همراه بوده اند.(لینتون، ۱۳۵۷: ۸۷)
در مجموع نگار های مشاهده شده تا این زمان- در محدوده مورد پژوهش – چهار مورد نقش شتر وجود داشته است سه بار شتر معمولی و یک بار شتر دوکوهانه. (تصویر۴-۲)
به نقوش جانوران اهلی، همچنین باید تصویر چند گاو را افزود. در کل چنین به نظر می رسد که جز اسب، نقش سایر جانوران اهلی نسبت به حیوانات وحشی بسیار کم تصویر شده اند. (تصاویر۴-۳، ۴-۴، ۴-۵، ۴-۶)
۴-۲-۵ ابزارها
سنگ نگاره ها بیش از ابزارهای سنگی و استخوانی، گذشته آدمیان را برای ما بازگو می کنند. این عکس های ما قبل تاریخی، آدمیان را با ابزارهایش، هیأت و شمایل و ژست هایش شکار ها و شکارگاه هایش یک جا نمایش می دهند. در این سنگ نگاره ها، ابزار و ابزار ساز و شیوه استفاده از ابزار با هم نموده شده اند.
تنوع ابزار ها و فراوانی آنها در سنگ نگاره های تیمره
تا حد اطلاع امروز ما تنوع شکار ابزارها در مجموع سنگ نگاره های نو یافته تیمره، بیش از سنگ نگاره های یافت شده در سایر مناطق ایران و جهان می باشد. این امر افزون بر گستره و تعداد نگاره ها به عنوان مسأله باز می گردد که سنگ نگاره های تیمره حاصل کار نگارگران شکارچی در طی هزاره ها و دوران های طولانی است.
این ابزار ها به ترتیب فراوانی عبارتند از:

• • تیر و کمان

• • کمند

• • مشتا سنگ یا بوکس سنگی (coup-de-poing)

• • چماق

• • تیردان

• • نیزه

• • زین

• • لگام

• • کلاه خود

• • شمشیر یا بومرنگ

• • چنگک (نیزه دو شاخ)

• • ابزارهای ناشناخته

۴-۲-۶ چند صحنه کمیاب
چند صحنه در بین نقوش شناسایی شده که گویی داستانی را روایت می کنند از این نقوش به ندرت دیده شده.
پهلوانی اسطوره ای با جانوران سه سم (تصویر۴-۷)

1. 1. جنگ تن به تن آدمی (تصویر۴-۸)

1. 1. صحنه زایش آدمی (تصویر ۴-۹)