ماهواره های پخش مستقیم، قادر به انتقال مستقیم برنامهها به عموم مردم، بدون استفاده از ایستگاههای زمینی میباشد.پخش مستقیم ماهوارهای میتواند مستقیما در منازل دریافتکنندگان مورد استفاده قرار گیرد در چنین پخشی خود سازمان مبدا، کار توزیع را انجام میدهد و این امر این پخش را از مفهوم رایج سایر پخشها متمایز میکند. پخش مستقیم ماهوارهای به وضوح با قوانین کپیرایت موجود پیوند میخورد و موضوع اصلی لیسانس آثار کپیرایت شده برای استفاده در کشورهای مختلف میباشد. در واقع، تمایز بین فرد مبدا و فرد منتقلکننده در هنگامی که اجرای عمومی از اثر کپیرایت شده رخ می دهد، دشوار می باشد.

بدون شک با رشد پخش مستقیم ماهوارهای موضوعات کپیرایت جدید ظهور میکنند. زیرا، گستردگی بینندگان و عدم قابلیت کنترل پخشکننده، منافع قانونی مولفان و مالکان کپیرایت را تهدید میکند. دیگر موضوع اصلی در خصوص شناسایی فرد مسئول به پرداخت حق امتیاز میباشد. در قوانین بین المللی مرتبط چون ماده ۱۱ مکرر کنوانسیون برن و همراه شدن با تعریف مرتبط پخش رادیویی بر اساس بخش ۲۰ از ماده I مقررات رادیویی که به کنوانسیون ارتباطات از راه دور ضمیمه شد حمایت از منافع مولفان در پخش مستقیم ماهوارهای مورد توجه قرار گرفته است اما تحقق حمایت موثر آن نیازمند توضیحات وسیع از طریق همکاری بین المللی است. لیسانس محصولات کپیرایت شده برای استفاده در کشورهای مختلف در پخش مستقیم ماهوارهای، مسئولیتهای متعاقب برای حق امتیاز، توزیع به مالکان کپیرایت نشاندهندهی پیچیدگی موضوع و نیاز بررسی وسیع آن است^[۸۹].
تعداد زیادی پیشنهادات در این زمینه مطرح شده است چون تاسیس یک موسسه بین المللی در جمعآوری و توزیع حق امتیاز در انتقال و پخش از فضا مانند نمونه موسسه مشابه در زمینه حقوق اجراکنندگان و امکان بستن موافقتنامههایی استاندارد بین سازمانهای نمایندهی منافع مالکان کپیرایت و سازمانهای پخش تلویزیونی، و پیشنهاد پرداخت مبالغ اضافی در زمان بروز پخش مستقیم ماهوارهای. به عقیده بسیاری لیسانسهای اجباری قابل حصول در برابر مبلغ قانونی چون در زمینه تلویزیونهای کابلی، راه حلی است که میتواند اهداف ملی را تامین میکند^[۹۰].
مشکلات زیادی به دلیل اصل رفتار ملی در تحقق عملی حقوق مولفان پخشهای مستقیم به وجود میآید. ماده ۱۱ مکرر برن حقوق انحصاری مولف و شرایطی که حقوق باید توسط هر کشور عضو را تعیین شود را ایجاد کرده است لیکن این حقوق تنها در کشورهای که آنها را تعیین کردهاند به کار میروند. کاربرد مقررات، ارائه لیسانس اجباری^[۹۱] به پخش مستقیم ماهوارهای را تسهیل میکند با این حال پتانسیل آن از طریق محدودیت اثرش به سرزمین کشوری که چنین لیسانسی را اعطا کرده است، خنثی میشود.
بند سوم-پخش غیرمستقیم ماهوارهای^[۹۲]
بر اساس نظر غالب، حمایت کیفیت انتقال سیگنالهای حامل برنامه از طریق خدمات ماهوارهای ثابت رد میشود زیرا پخش تنها در پایان دریافت انتقال پخش غیرمستقیم ماهوارهای شروع میشود و هیچ مسئولیت کپیرایت را بر سازمان مبدا آن بار نمیکند. بر اساس مطالعات انجام یافته توسط کمیته متخصصان شورای اروپا، نظر کلی اینست که توزیع پخش از طریق کابل در حوزهی مد نظر دریافتی، یک ارتباط مجزا و واقعا جدید با عموم در نظر گرفته نمیشود بنابراین باید اجازهی رخ دادن آن بدون روشنسازی بیشتر حقوق داده شود. در نتیجه حقوق مالکان در رابطه با بینندگان کابلی در چنین محلی، زمانی پرداخت میشود که حقوق خود پخش، روشن شود همچنین باید تاکید شود که محدودیتهای حق توزیع کابلی به نفع حقوق انحصاری مولف در صدور اجازه ارتباط با عموم از طریق سیم یا توزیع مجدد اثر زمانیکه ارتباط از طریق سازمان دیگری به غیر از سازمان اصلی انجام شود وجود دارند.
در ماده ۱۱ کنوانسیون برن چنین تصریحی وجود دارد.
گفتار دوم-داده های سنجش از راه دور
داده های سنجش از راه دور^[۹۳] از دیگر مصادیق حقوق مالکیت فکری در ماوراءجو هستند و فعالیتهای اخیر سنجش از دور در حوزه تجارت توسط کشورهای مختلف منافع خاص در حمایت فکری از این فعالیتها را نشان میدهد و لزوم سرمایه در تامین بودجه فضایی با توجه به ماهیت اکتشافی این برنامهها، منجر به افزایش مشارکت شرکتهای خصوصی شده است به گونهای که امروزه بخش خصوصی از بازیگران اصلی این فعالیتها به شمار میرود. مسئلهی قانونی بودن این فعالیتها و مسئولیتهای نهادهای خصوصی در سایهی ماده ۶ معاهده ۱۹۶۷ فضا که مسئولیت بین المللی برای فعالیتهای ملی توسط نهادهای دولتی و غیردولتی را به دول واگذار مینماید قابل فهم است اگرچه مسئولیت آنها به دولتهایشان واگذار شده است^[۹۴]. ماهواره های سنجش از راه دور به دلیل ویژگیهای خاص دادههایشان از منابع منحصر به فرد اطلاعاتی هستند که نمیتوانند جانشین اطلاعات به دست آمده از طرق دیگر شوند چرا که تنها ماهواره ها میتوانند فارغ از محدودیتهای سیاسی و مدیریتی، دید دقیقی از منطقهای وسیع را فراهم سازند^[۹۵]. داده های سنجش از راه دور و تولیدات حاصله از آنها میتوانند در صنایع متفاوتی چون بخش انرژی، جنگل بانی و بهرهبرداری از منابع معدنی مورد استفاده واقع شوند و در حوزههایی چون سیستمهای اطلاعات جغرافیایی، تصمیمگیریها در سطوح دولتی ،مهندسی جغرافیایی، حفاظت اراضی، کشاورزی پایدار و بازاریابی با اهداف اقتصادی، بسیار سود رسان باشند. با این وجود، میزان سودمندی از داده های سنجش از راه دور بسیار وابسته به میزان و چگونگی حمایت از داده ها خواهد بود^[۹۶].
ماهواره های متنوعی وجود دارند که جهت تصویربرداری از زمین از سنسورهای مختلفی بهره میبرند به طور مثال landsatوspot که به ترتیب متعلق به ایالات متحده و فرانسه میباشند از روش های متفاوتی در عکسبرداری از زمین استفاده میکنند^[۹۷]. تمام ماهواره های سنجش از راه دور به جمع آوری داده های خام میپردازند اما پردازش تکنولوژیکی در داده های به دست آمده به دلیل تکنیکهای منحصر به فرد در هر کشور، نظام اختراع را به صحنه وارد میکند^[۹۸]. در خصوص داده های پردازش شده و غنیشده از داده های خام، موضوع کپیرایت نیز مطرح میشود. لیکن دغدغه های اصلی در این حوزه، امکان حمایت از این داده ها در قالب حقوق مالکیت فکری به خصوص زمانیکه داده ها با بودجه عمومی به دست میآیند و موضوعات مالکیت و استفاده غیرمجاز میباشد. در زمینه حمایت از داده های ایجاد شده از طریق بودجه عمومی، کشورها رویکرد متفاوتی دارند به طور مثال در اتحادیه اروپا دولتها ادعای مالکیت بر چنین داده های را دارند در صورتی که در ایالات متحده چنین رویهای وجود ندارد^[۹۹]. بدون شک حمایت از داده های سنجش از دور از طریق کپیرایت موثر میشود که در این بخش مورد بررسی واقع خواهد شد به بیان دیگر در سنجش داده های سنجش از راه دور امکان و چگونگی حمایت از طریق مالکیت فکری سنجیده میشود. به همین سبب ابتدا به روشنسازی مفاهیم سنجش از راه دور و داده میپردازیم.
بند اول-تعریف داده و تلاقی آن با مفهوم اطلاعات
ریشه کلمه داده از کلمه لاتین datum به معنای داده شده میباشد ^[۱۰۰].در اکثر دایرهالمعارفها یا تعریفی از داده صورت پذیرفته است یا از اطلاعات، داده شده است ولیکن در برخی هر دو به عنوان حقیقت و ثبت مشاهدات که برای ارجاع یا تحلیل جمعآوری میشوند و موارد شناخته شده و تلقی شده به عنوان حقیقت، تعریف شدهاند.
گاهی اطلاعات نیز به عنوان حقایق فراهم شده یا یاد گرفته شده درباره چیزی یا کسی یا به دانش به دست آمده از فرایند یادگیری اطلاق شده است.
تعاریف بیان شده نشان میدهند که داده و اطلاعات با یکدیگر هم معنی هستند حتی شورای بینالملل علوم تایید میکند که اگرچه اطلاعات به عنوان نتایج به دست آمده از تحلیل داده و نتایج تحقیقات تعریف میشود، اما تمایز بین این دو دشوار و وابسته به موقعیتهای گوناگون میباشد.^[۱۰۱]
در مقررات ملی و بین المللی چندین تعریف از داده ارائه شده است. در نتیجه در راستای بررسی این مقررات، ابتدا به بررسی اصول سازمان ملل، سپس منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی و کنوانسیون آرهوس میپردازیم.
الف-اصول سنجش از راه دور سازمان ملل
ماده ۱ اصول مرتبط با سنجش از راه دور از ماوراءجو به زمین سازمان ملل، داده سنجش از راه دور را بسته به میزان پردازش آنها به سه گروه تقسیمبندی کرده است:
-داده ابتدایی۲-داده پردازش شده ۳-اطلاعات تحلیل شده
داده ابتدایی ^[۱۰۲]
داده خام انتقال یافته توسط ماهواره ها به ایستگاههای زمینی است. داده خام، شامل شماره ها، تصاویر به همراه دیگر خروجی ها از ابزاری است که ویژگیهای فیزیکی را به نماد تبدیل میکنند و نیازمند پردازش توسط رایانه به منظور ذخیره آنها و انتقال به دریافتکننده میباشد.
داده پردازش شده ^[۱۰۳]
محصول حاصلشده از فرایند پردازش داده خام به منظور قابل استفاده نمودن داده است.
اطلاعات تحلیل شده ^[۱۰۴]
این اطلاعات حاصل شده از تفسیر داده های پردازش شده و ورود داده و دانش از دیگر منابع میباشد. ذکر این نکته ضروری است که مقررات این سند برای دول الزام آور نیست و تنها راهنمایی برای ایجاد ترمینولوژی واحد در زمینه فعالیتهای سنجش از راه دور میباشد^[۱۰۵].
داده های فضایی و نمود آن چون داده جغرافیایی به دادهای که شکل و موقعیت یک ویژگی به همراه خصوصیات خاص آن را ثبت میکند اطلاق میشود.
ب-منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی
منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی در فجایع طبیعی و تکنولوژیکی، دربردارندهی مفاهیم داده و اطلاعات میباشد. در ماده ۱ آن تعریفی برای این دو ارائه میشود و واژه داده فضایی به عنوان داده خام جمع آوری شده توسط سیستمهای فضایی یکی از اعضا و فرستاده شده به ایستگاههای دریافتکننده زمینی مطرح شده است و واژه اطلاعات به داده های پردازش شده که توسط اعضایی که از برنامههای تحلیل برای استفاده در مدیریت بحران توسط دولتهای ذینفع استفاده میشود گفته میشود .به طور کل منشور و اصول سازمان ملل در تعاریف بسیار مشابه یکدگرند ولیکن در منشور از مفاهیم عامتری استفاده شده است.
پ -کنوانسیون آرهوس
بر اساس مقررات کنوانسیون آرهوس^[۱۰۶] و رهنمون شورای اتحادیه اروپا در آزادی دسترسی به اطلاعات محیطی، داده ها شامل اطلاعات نوشته شده، شفاهی، بصری، الکترونیکی و هر شکل دیگر اطلاعات مرتبط با محیط زیستی میباشد که این موضوع به معنای مشمول شدن داده و اطلاعات میباشد چرا که هر تفسیر قانونی از این موضوع خواه لفظی خواه منطقی، داده و اطلاعات سنجش از راه دور را در کنار هم قرار میدهد و اگر دسترسی به اطلاعات اجازه داده شده است به موازات آن دسترسی به داده ها نیز باید امکان پذیر باشد^[۱۰۷]. با این وجود، قانونگذاران ملی همیشه با منابع حقوق بینالملل به طور خاص اصول سازمان ملل هماهنگ نبودهاند به طور مثال در قانون سیستم فضایی سنجش از راه دور کانادا داده خام به عنوان داده حسگر از یک ماهواره سنجش از راه دور و هر داده فرعی مورد نیاز برای تولید تولیدات سنجش از راه دور از یک داده حسگر تعریف شده است. این تعریف حاکی از آنست که محصول سنجش از راه دور بر اساس قانون کانادا، شامل داده پردازش شده و اطلاعات تحلیل شده میشود.
با توجه به مطالب عنوان شده در فوق، در این رساله از ترکیب واژه های داده و اطلاعات در کنار هم استفاده میشود.
گفتار سوم-تعریف سنجش از راه دور در قوانین مختلف
سنجش از راه دور در قانون سنجش از راه دور ایالات متحده به مجموعه دادههایی که میتوانند به تصویری از ویژگیهای زمین، پردازش و تبدیل شوند، اطلاق میشود و داده پیش از تبدیل به تصویر، عکس یا قسمتی از سیستم اطلاعات جغرافیایی باید مورد پردازش واقع شود و در واقع این قدم است که به آنها امکان حمایت در چارچوب مالکیتفکری را اعطا میکند. قوانین ایالات متحده در این زمینه مشابه نظام اصول سنجش از راه دور سازمان ملل میباشد که در تعریف سنجش از راه دور به تمایز داده خام و دیگر انواع داده میپردازد که این امر ناشی از به رسمیت شناسی ضمنی مقرره عدم حمایت از داده در معاهده وایپو میباشد.
قانونگذار کانادا رویه مشابهی از قانونگذار ایالات متحده اتخاذ کرده است البته با ایجاد تفاوتهایی بین سطح پردازش داده خام و محصول سنجش از راه دور
در قانون روسیه تحت عنوان مقررات اطلاعات جغرافیایی فضایی، تمام داده های سنجش از راه دور، داده خام و ابتدایی اصول سنجش از راه دور سازمان ملل تعریف میشود.
لیکن قانونگذاران در اروپا رویکرد متفاوتی اتخاذ کردهاند و چون ایالات متحده بین داده خام و پردازش شده تفاوتی قائل نشدهاند و همانطور که در قسمتهای پیش رو بیان خواهد شد این امر دارای آثار مهمی در تسری حمایت کپیرایت میباشد^[۱۰۸].
گفتار پنجم-جایگاه حمایت از داده های سنجش از راه در موافقت نامههای بین المللی
برخی موافقتنامههای بین المللی چون معاهده فضا ۱۹۶۷، اصول مرتبط با سنجش از راه دور زمین از ماوراءجو، کنوانسیون۱۹۷۱ برن و معاهده جهانی کپیرایت ۱۹۷۱ دارای رهنمودهای مستقیم یا غیر مستقیم در حمایت فکری از داده ها هستند.
اما نهایتا تمامی موافقتنامهها در اجرا و کنترل حقوق مالکیت فکری داده های سنجش از راه دور با شکست مواجه شدهاند^[۱۰۹]. به طور کل در حقوق بینالملل حمایت شایسته و مکفی از داده های سنجش از راه دور وجود ندارد. در نتیجه به نظر میرسد، همراه با رشد رو به افزایش تجاریسازی و خصوصیسازی در بخش داده های سنجش از دور، کنوانسیون خاص لازم میگردد.
حال با توجه به ویژگیهای داده سنجش از راه دور و تعریف قانونی آن و انواع این دسته از داده ها باید چگونگی و چرایی حمایت کپیرایت به این دسته از داده ها مورد بررسی قرار گیرد و در این ارزیابی همانطور که در ذیل به آن اشاره خواهد شد، پردازش، نقش مهمی را ایفا خواهد کرد. به منظور بررسی حمایت ابتدا باید روش های تولید داده ها بررسی شود که در ذیل به آن میپردازیم.
گفتار ششم-روش های تولید داده سنجش از راه دور
داده های سنجش از راه دور توسط ماهواره های خاص ایجاد میشوند و به وصف سطح و عمق زمین، اقیانوسها و دیگر اشیاء ساخته شده توسط انسان میپردازند. اپراتور ماهواره، فرمان و مشخصات مکانی که باید سنجش شود را به ماهواره منتقل میکند و زمانیکه منطقه جغرافیایی در گستره دید ماهواره قرار میگیرد، سنجش از راه دور انجام یافته است سپس ماهواره، داده به دست آمده را که معمولا به صورت کدهای دوگان ^[۱۱۰]هستند به ایستگاه زمینی که پردازش ابتدایی در آن صورت میگیرد میفرستد و در این مرحله امکان دسترسی مصرف کنندگان به وجود میآید. خود عملیات پردازش ویژگیهای کلیدی از داده سنجش از راه دور آشکار میکند که بر قابلیت حمایت کپیرایت از داده تاثیر میگذارد^[۱۱۱].
بند اول-روش تولید داده خام و تاثیر بر حمایت کپیرایت
الف-داده خام توسط یک فرایند اتوماتیک وار ایجاد میشود.
ب-داده های خام سنجش از راه دور انعکاسی از واقعیتهای موجود میباشند و ماهواره خود فعالیت هوشمندانهای انجام نمیدهد و فقط به ثبت سیگنالهای منعکس شده توسط زمین میپردازد.
ج-داده خام سنجش از راه دور بدون پردازش قابل ادراک نمیباشند و عملیات پردازش برای قابل استفاده نمودن داده های خام ضروری میباشد^[۱۱۲].
اغلب به دلایل اقتصادی و فنی بهسازی، طبقه بندی و تفسیر داده به کمک الگوریتمهای رایانه ای صورت میپذیرد. میزان پردازش مکفی، داده را به اطلاعات تحلیل شده تبدیل میکند.
در واقع، بر اساس مطالب مذکور در فوق، داده خام تنها انعکاسی از واقعیتها محسوب میشود. بنابراین، با توجه به عدم حمایت از ایدهها بر اساس اصل تفکیک ایده از بیان و لزوم شرط اصالت در اعطای حمایت کپیرایت، این داده ها نمیتواند در زیرمجموعه حمایت حقوق مالکیتفکری گنجانده شود.
بند دوم-روش تولید داده پردازش شده و تاثیر بر حمایت کپیرایت از آن
داده پردازش شده از طریق تحلیل داده خام صورت میگیرند و تحلیل، نیازمند دانش در زمینه های مختلف میباشد و مهمتر از همه اینست که تحلیل یک فرایند خودکار نمیباشد و با تلاش متخصصان صورت میپذیرد و همچنین از سوی دیگر داده های انعکاسیافته در قالب نقشه یا تصویر در قوانین اکثر کشورها در تعریق آثار قابل حمایت گنجانده میشوند. در بیان کلی، امکان حمایت از داده های فضایی با تحقق اصل خلاقیت و اصالت وجود دارد و از آنجا که این نوع از داده ها با مداخله انسان^[۱۱۳] و تحلیل او به وجود میآیند و دربردارندهی اطلاعات پردازش شده میباشند و عمل پردازش نیازمند افراد متخصص در زمینه تحلیل میباشد. این داده ها یک آفرینش همراه با خلاقیت محسوب خواهند شد، اما باید خاطر نشان کرد که تعیین میزان پردازش برای تبدیل داده به اطلاعات بسیار دشوار میباشد^[۱۱۴].
مبحث سوم-روش حمایت از داده های سنجش از راه دور
گفتار اول-روش حمایت از طریق کپیرایت
اولین راه حمایت از بیان اطلاعات از طریق کپیرایت میباشد. به طور خاص،کپیرایت از آثار ادبی و عکاسی که در داده ها نمود پیدا میکنند، حمایت میکند. اگرچه کپیرایت به حمایت از حقایق و ایدهها نمیپردازد ولیکن میتواند در بیان چنین دادههایی مورد استفاده مواقع شود چنین بیانی در داده های حاصله از سنجش از راه دور میتواند در قالب پایگاه داده یا یک نقشه یا عکس متجلی شود.
بند اول- حمایت در قالب پایگاه داده^[۱۱۵]

۳۸۲

۷۵۰۰۰

۲۷۸

۱۰۰۰

۱۳۲

۲۰۰

۳-۵- روش نمونه گیری
از انجا که جمعیت جامعه مورد نطر در تحقیق متمرکز بر شهرداری شاهرود بوده و گردآوری داده ها مستلزم مسافرت نمی باشد، از روش نمونه گیری تصادفی ساده در این تحقیق استفاده شده است که برای اجرا مناسب و مقرون به صرفه است.

۳-۶- ابزار های جمع آوری اطلاعات
استفاده از ابزارهای جمع آوری داده ها در تحقیقات مختلف متفاوت می باشد. چرا که انتخاب ابزار جمع آوری داده ها به موضوع، هدف و طرح تحقیق بستگی دارد. بر اساس نکات گفته شده در روش تحقیق از ابزارهای زیر برای جمع آوری داده ها استفاده گردید:
مطالعات کتابخانه ای
از آنجائیکه هر موضوع علمی دارای گذشته و تاریخچه علمی است و در چار چوب سلسله ای از نظریه ها شکل می گیرد واجرا می شود بنابراین از طریق مطالعات کتابخانه ای که مقدمه گردآوری اطلاعات است، به بررسی متون مختلف از جمله: کتابها،مقاله ها،پایان نامه ها، گزارش ها،تحقیقات دانشگاه های مختلف بخصوص: دانشگاه آزد شاهرود، دانشگاه جامع شاهرود، دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس استفاده شده است. و نیز در سایتهای اینترنتی و سایر آثاری که به نحوی در رابطه با موضوع پژوهش هستند به جستجو پرداخته تا تصویر بهتر و روشنتری نسبت به موضوع داشته باشیم.
مصاحبه
در استفاده از مصاحبه به منظور گردآوری داده ها لازم است به چند نکته توجه شود: اول آنکه مصاحبه با چه کسانی مفید است، دوم آنکه موضوع مصاحبه ها چیست و چکونه باید در آن عمل کرد و نکته آخر اینکه چگونه باید از مصاحبه ها بهره برداری کرد(نیک گوهر، ۳۸۵: ۶۹). در این تحقیق به منظور رعایت اصول فنی مصاحبه ها، از جهت گیری های شخصی در مصاحبه ها خودداری شده و متن مصاحبه ها به دقت د رزمان مصاحبه یادداشت برداری شده است. در این پژوهش به منظور جمع آوری داده ها و درک بهتر مفاهیم با روان شناسان سازمانی مصاحبه هایی انجام شده است که کمک شایانی به این تحقیق کرده است.
پرسشنامه
پرسسشنامه به عنوان یکی از متداول ترین ابزار ها جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی میدانی ، عبارتی است از مجموعه ای از پرسشنامه هدف مدار که با بهره گیری از مقیاس های گوناگون ، نظر دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد . در ساختن یک پرسشنامه باید به چهار جنبه توجه شود :
الف ) انتخاب موضوع سوالها
ب) محتوای سوال .
ج )جمله بندی پرسش ها.
د) انتخاب نوع سوال ( خاکی ، ۲۴۲: ۱۳۸۲ ).
۳-۷-معرفی پرسشنامه
به منظور اندازه گیری سطح انگیزش کارکنان شهرداری شاهرود از پرسشنامه استاندارد لورنس و جردن^[۱۶۰] که در کتاب ژوهشنامه مدیریت دکتر مقیمی جلد دوم معرفی شده است، استفاده شده است. که بر اساس طیف لیکرت پنج گزینه ای طراحی شده است.این پرسشنامه در ضمیمه ۱ آورده شده است.
در ادامه به منطور شناسایی عوامل محیطی، عوامل سازمانی، عوامل فردی و ماهیت شغل موثر بر انگیزش کارکنان، از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است که این پرسشنامه ها نیز بر اساس طیف لیکرت پنج گزینه ای طراحی شده است.جدول زیر نشان دهنده ارتباط بین شاخص ها سوالات است. این پرسشنامه در ضمیمه ۲ آورده شده است.
جدول (۳-۲): ارتباط بین شاخص ها سوالات پرسشنامه

ابعاد

سوالات

عدم ابهام شغلی

۱، ۲، ۳

تنوع کاری

۴، ۵

گروه کاری

۶، ۷، ۸، ۹

سبک سرپرستی

۱۱،۱۰، ۱۲، ۱۳، ۱۴

خط مشی

۱۵، ۱۶، ۱۷

مطالعه مخاطرات و راهبری یک سیستم توسط گروهی مرکب از مسئولین واحدها، مهندسین فرایند و ابزار دقیق و نیز افراد آشنا به HAZOP انجام می‌شود. تمام اعضاء گروه هدف مشترکی دارند و آن داشتن واحدی بی‌خطر و ایمن و عاری از مشکلات عملیاتی است. اما هر یک از آنان محدودیت خاص خود را دارند. تعدادی به این می‌اندیشند که هزینه تغییرات تا حد امکان کاهش یابد و تعدادی دیگر در اندیشه رفع کامل هرگونه مشکلی هستند. این اختلاف سلیقه‌ها موجب آن می‌شود که پیش از هرگونه تصمیم‌گیری در خصوص روش حل مشکلات عملیاتی یا پیشگیری از مخاطرات فرایند، راه‌ حل ‌های پیشنهاد شده از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفته و نهایتاً تصمیم صحیح اتخاذ شود. معمولاً گروه، رهبر^[۳۱] یا سرگروهی دارد که وظیفه ساماندهی و هماهنگی جلسات را در کنار وظایفی مانند تعیین اعضاء گروه و پیشبرد جلسه براساس تئوری‌های روش HAZOP را عهده‌دار است. این فرد بی‌طرف بوده و معمولاً یک مهندس فرایند مجرب است. یکی دیگر از اعضاء گروه به عنوان منشی وظیفه تهیه برگه‌های کاری^[۳۲] و ضبط کلیه نظرات ارائه شده و نوشتن گزارش انتهایی در هر جلسه را بر عهده دارد[۱۸].
انتخاب P&ID
تقسیم P&ID به گره‌های منطقی
انتخاب یک گره برای بررسی

بررسی کلیه انحرافات احتمالی
برای کشف اینکه آیا خطری در سیستم وجود دارد؟
عدم اطمینان
نیاز به اطلاعات بیشتر
بله
ضبط دلایل و پیامدها و ارائه پیشنهاد برای حل آن
بررسی کیفی ریسک جهت مشخص نمودن میزان ضرورت توجه به پیشنهادات داده شده

خیر
شکل ۲-۱- مراحل روش HAZOP[18].
جدول ۲-۲- مراحل روش HAZOP

آبله مرغان

—————–

Hantavirus

سندروم ریوی

اقتباس از: (زلقی و گودرزی، ۱۳۹۰).
۶-۱-۶-۲-مقادیر عناصر سنگین و سمی موجود در گرد و غبار
جیوه: ppb ۶/۵۴ که باعث اختلالات عصبی، جهش زایی و آسیب­های شنوایی می­ شود؛
سرب:ppm 12/0 که باعث مشکلات رفتاری، عقب ماندگی ذهنی، کاهش باروری زنان و کم خونی می­ شود؛
سلنیوم:ppm ۲۸۳/۰ که باعث صدمه به قلب، کبد، کلیه، ناراحتی­های پوستی و ریزش مو می­ شود؛
مس:ppm ۴۸/۱۱ که باعث افسردگی و التهاب چشم می­ شود؛
منگنز:ppm ۱۹/۰ که باعث عفونت و اختلال در حرکات دست و انگشتان می­ شود؛
نیکل:ppm ۳۷۳۸ که باعث آلرژی­زا، التهابات پوستی، سرطان بینی و ریه می­ شود؛
وانادیم:ppm ۸/۲۳۳سبب کم­خونی، التهاب و تورم چشم، آب مروارید، کاهش حافظه و کاهش اشتها می­ شود؛
آرسنیکppm ۵/۴۶ باعث ضعف عمومی در عضلات، برونشیت، قانقاریا و تهوع می­ شود؛
روی:ppm ۶/۶۷۳ باعث نقصان در رشد، درد و ضعف ماهیچه­ای و خارش می­ شود.؛
اورانیوم:ppm ۳/۱ باعث بیماری­های کلیوی و سرطان می­ شود( مرکز تحقیقات محیط زیست خوزستان، ۱۳۸۹).
۷-۱-۶-۲-تأثیرکلسیم، آهن، منیزیم و آلومینیوم موجود در ذرات گرد و غبار بر سلامت انسان
کلسیم آهن آلومینیوم و منیزیم از جمله ترکیبات همراه با ذرات گردو غبار می­باشند. آهن ممکن است موجب ورم ملتحمه و آماس شبکیه چشم شود. ورود آهن به بدن از طریق تنفس طولانی مدت سیدروسیس^[۶۳] را موجب می­ شود. وجود بیش از ۵/۲ گرم کلسیم موجب بروز سنگ کلیه، گرفتگی مجاری کلیه و رگ­های خونی بدن می­ شود. از طرف دیگر تنفس غلظت­های بالای کربنات کلسیم(کلسیت) موجود در گرد و غبار و ورود آن به بدن از طریق بلعیدن منجر به بروز آلکوسیس^[۶۴]، سرفه و عطسه در انسان می­ شود. ورود ذرات حاوی منیزیم به بدن، باعث تضعیف بدن، افسردگی و گیجی فرد می­ شود. تنفس کوتاه مدت ذرات آلومینیوم منجر به سرفه و تحریک شش­ها و تنفس طولانی مدت موجب آسییب رساندن به شش­ها می­گردد. از دیگر اجزای موجود در ذرت گرد و غبار، دی اکسید سیلیس( کوارتز) می­باشد که تنفس طولانی مدت آن موجب سیلیکوزیس^[۶۵]، صدمه به کلیه­ها و کبد می­ شود( جمالی و بیات،۱۳۹۰).
۸-۱-۶-۲-تأثیر گرد و غبار حاوی زغال سنگ بر سلامت انسان
زغال سنگ از دیگر عوامل آلودگی هواست که ترکیبات آلی و سمی در زغال سنگ به سه دسته عمده تقسیم شده که هر کدام اثرات نامطلوبی بر سلامت انسان به دنبال دارد که در جدول زیر آورده شده است:
جدول۶: ترکیبات آلی و سمی در زغال سنگ و اثرات آنها

ترکیبات آروماتیکی فشرده

جهش زایی، سرطان زا، اختلال در غدد درون ریز

آمین آروماتیک

ایجاد نفروتوکسیک

ترکیبات هتروسیکلیک

ایجاد نفروتوکسیک و سرطان زا

بیماری­های بارزتر ناشی از سوختن زغال سنگ فلوروزیس^[۶۶] که منجر به تغییر رنگ دندان­ها به سفید گچی تا قهوه­ای می­ شود و هایپرکراتوسیز^[۶۷] که عفونت­های سطحی قارچی است(کریمی و همکاران،۱۳۹۰).
۹-۱-۶-۲-اثرات کوتاه مدت و درازمدت گرد و غبار
۱-۹-۱-۶-۲- دراز مدت: عوارض دراز مدت این پدیده بر سلامتی، ناشی از جایگزین شدن دائمی ذرات معلق و آلوده به ویروس­ها در قسمت­ های تحتانی دستگاه تنفسی می­باشد که باعث پدیده جهش ژنتیکی در ساختارDNA ویروس­ها شده، موجب ایجاد ویروس­های نوپدید یا بازپدید در قسمت­ های تحتانی دستگاه تنفسی می­گردد و در نتیجه خطر ابتلا به سرطان­های تنفسی را نیز در پی دارد. در درازمدت روی افرادی که در معرض این پدیده قرار دارند به صورت بیماری انسداد مزمن مجاری تنفسی و همچنین چسبندگی ریه ظاهر می­گردد.
۲-۹-۱-۶-۲-کوتاه مدت: بروز عفونت­های تنفسی، شعله­ور شدن آلرژی­های قدیمی و ایجاد حملات آسمی در بیماران مبتلا به آسم یا برونشیت از جمله عوارض کوتاه مدت پدیده گرد و غبار بر سلامت انسان است(پروین^[۶۸]، ۲۰۰۸).
۱۰-۱-۶-۲- ایمنی در شرایط بروز پدیده گرد و غبار
توجه به این موارد می ­تواند در کاهش اثرات جانبی گرد و غبار موثر باشد:
برای جلوگیری از آلودگی مواد غذائی و آب آشامیدنی استفاده از پوشش مناسب برای مواد غذائی آماده مصرف ضروری است. لازم است مواد غذائی قبل از نگهداری در یخچال از ذرات و گرد و غبار زدوده شوند. برای کاهش تماس با گرد و غبار در محیط زندگی، نظافت روزانه توصیه می­ شود. ماسک­های کاغذی معمولی و دستمال نمی ­توانند جلوی ورود ذرات ریز گرد و غبار به سیستم تنفسی ما را بگیرند و بنابراین استفاده از آن ها توصیه نمی­ شود. ماسک­های ویژه­ای که با عنوان ۱P و ۲ P عرضه می­شوند.

برای این شرایط تا حدی مناسب است. در استفاده از ماسک باید به نکات زیر توجه کرد:

در سال ۲۰۱۰ جیندل^[۲۹] و همکارانش در مقاله‌ای تحت عنوان شواهد آزمایشگاهی تأثیر نسبت تراکم و فشار پاشش بر روی موتور دیزل پاشش مستقیم با جاتروفا متیل استر، اثر تغییر پارامترهای طراحی موتور را روی احتراق و عملکرد موتور برای جاتروفا متیل استر بررسی کردند. نتایج نشان می‌داد، توان ترمزی تولید شده توسط جاتروفا بیودیزل کمتر از دیزل معمولی است. با بالا بردن نسبت تراکم بیشتر از حالت اولیه موتور (۱۷٫۵) و افزایش فشار پاشش نسبت به فشار پاشش دیزل معمولی (۲۱۰ بار)، توان ترمزی افزایش می یافت. بهینه فشار پاشش ۲۵۰ بار و با افزایش نسبت تراکم تا ۱۸ توان ترمزی بهبود می یافت [۱۸].

مصرف سوخت ویژه (BSFC)
جیندل میزان مصرف سوخت ویژه جاتروفا بیودیزل با دیزل معمولی را برای نسبت تراکم و فشار پاشش‌های متفاوت مقایسه کرد و نشان داد که مصرف جاتروفا بیودیزل در حالت استاندارد حدود ۲۵ تا ۳۴ درصد بیش از دیزل است ولی می‌توان با افزایش فشار پاشش و نسبت تراکم میزان مصرف سوخت را کاهش داد [۱۸].
تأثیر بازخورانی گازهای خروجی بر مصرف سوخت ویژه توسط پرادیپ نشان داد که با افزایش بازخورانی گازهای خروجی تا %۵ درصد مصرف سوخت ویژه جاتروفا بیودیزل کاهش یافته و حتی در %۵ به دیزل می‌رسد و پس از آن از میزان اولیه بالاتر رفته ولی تقریبا ثابت می ماند [۱۴].
دمای گازهای خروجی
آگروال تغییرات دمای گازهای خروجی را برای سوخت دیزل و بیودیزل مقایسه کرد. مطابق با مشاهدات ایشان دمای گازهای خروجی در کلیه ترکیبات بیودیزل در مقایسه با سوخت دیزل در برابر بار کمتر بود که علت این امر را کمتر بودن ارزش حرارتی بیودیزل در مقایسه با سوخت معرفی کردند [۱۵].
تشکیل رسوب‌های کربنی
رسوب‌های کربنی برای موتوری که با سوخت بیودیزل کار می‌کند، کمتر از موتوری است که با سوخت دیزل کار می‌کند. با اندازه‌گیری جرم رسوبات تشکیل شده، مشاهده می‌شود که میزان رسوب‌ها کربنی با سوخت بیودیزل %۴۰ کمتر از سوخت دیزل است [۱۵].
میزان فرسایش
با اندازه‌گیری فرسایش اجزا اصلی از قبیل رینگ‌ها و یاتاقان‌های گوناگون پس از کارکردهای طولانی‌مدت موتور مشاهده شده، میزان فرسایش اجزای متحرک در موتوری که با سوخت بیودیزل کار می‌کند حدودا %۳۰ کمتر از موتوری است که با سوخت دیزل کار می‌کند [۱۵].
آلایندگی
از جمله آلاینده‌های مهم خروجی موتور می‌توان مونواکسیدکربن، دی‌اکسیدکربن، ناکس، دوده و هیدروکربن‌های نسوخته را نام‌برد. هیدروکربن‌های نسوخته به دو بخش هیدروکربن‌های آلکانی و آروماتیک تقسیم می‌شوند.
آلاینده CO
به‌طور کلیCO خروجی از اگزوز موتور در نسبت‌های بیودیزل زیر %۵۰ کمتر از دیزل است ولی زمانی که نسبت بیودیزل‌ به بیش از این مقدار می‌رسد، چنانچه زنجیره کربنی بیودیزل بلند باشد و دارای پیوندهای دوگانه یا شاخه‌های کربنی باشد پس از اضافه کردن بیودیزل مقدار دمای گازهای خروجی کاهش می‌یابد و آلاینده CO افزایش می‌یابد که بیشتر در بیودیزل‌های مبتنی بر روغن‌های گیاهی غیر خوراکی دیده می‌شود. بازخورانی گازهای خروجی در درصد‌های کم تأثیر چندانی بر میزان مونواکسیدکربن ندارد ولی با افزایش آن به بیش از %۱۵ سبب افزایش شدید CO می‌شود. با افزایش نسبت تراکم میزان CO کاهش می‌یابد و با افزایش فشار پاشش، مرحله احتراق دیفیوژن ضعیف می‌شود که سبب افزایش CO می‌شود [۱۳، ۱۴ و ۱۸].
آلاینده
مقدار دی‌اکسیدکربن برای بیودیزل بیشتر از دیزل است. احتراق بهتر بیودیزل سبب افزایش دی‌اکسیدکربن با افزایش نسبت تراکم و فشار پاشش می‌شود که نشان از بهبود احتراق و راندمان بالاتر احتراق است [۱۸].
آلاینده
درحالی‌که بیودیزل آلاینده‌هایی نظیر CO، ، دوده و هیدروکربنهای نسوخته را کاهش می‌دهد، تمایل به تولید مهمترین مسأله‌ای است که به مطالعه نیاز دارد. آلایندگی یک مشکل جدی برای سلامتی محیط زیست است. درحالی‌که اوزون موجود در جو در کاهش اشعه‌های زیان آور خورشید مؤثر است، اوزون موجود در سطح زمین باعث بروز مشکلات تنفسی می‌گردد.
اکثر محققان براین باورند، علت اصلی بالاتر بودن تولید توسط سوخت بیودیزل، آوانس زمان پاشش به سبب خواص فیزیکی بیودیزل (ویسکوزیته، چگالی، تراکم پذیری، سرعت صوت) است. آوانس زمان پاشش سوخت منجر به وقوع زودتر فرایند احتراق می‌گردد. نتایج کاردون^[۳۰] نشان می‌دهد، با افزایش بار موتور، میزان تولید افزایش می‌یابد. در حقیقت آوانس زمان احتراق با افزایش بار، زیاد می‌شود. محققان این آوانس را به زمان پاشش نسبت داده و پیشنهاد می‌دهند که این موضوع می‌تواند از طریق واحد کنترل مرکزی تصحیح شود تا میزان تولید کاهش یابد.
تأثیر خواص فیزیکی بیودیزل بر آوانس پاشش به‌طور گسترده‌ای توسط محققان بررسی شده است. با پاشش سوخت بیودیزل، به علت تراکم‌پذیری پایین‌تر (مدول بالک بالاتر)، افزایش فشار توسط پمپ صورت می‌گیرد و سبب انتشار سریعتر سوخت به طرف انژکتور می‌شود. علاوه بر این ویسکوزیته بالاتر، نشتی در پمپ را کاهش می‌دهد که این امر منجر به افزایش در فشار خط پاشش می‌گردد. بنابراین انژکتور سریع‌تر عمل می‌کند [۱۹].
مونیم^[۳۱] و ون گرپن^[۳۲] رابطه خوبی بین آوانس زمان پاشش و افزایش ، به‌طور مستقل از سوخت مورد استفاده یافتند و علت اصلی افزایش را آوانس زمان پاشش معرفی کردند [۲۰].
البته نظریات دیگری نیز در مورد علت بالا بودن میزان در بیودیزل مطرح است. یکی از مواردی که به‌تازگی مورد توجه قرار گرفته، بالاتر بودن دمای شعله آدیاباتیک بیودیزل است.
دو نظریه دیگر هم هستند که افزایش در بیودیزل را تشریح می‌کند. اگرچه در مقایسه با سایر نظریات کمتر به آنها اشاره می‌شود. مورد اول بالاتر بودن عدد ستان بیودیزل است که منجر به آوانس احتراق همراه با کاهش زمان تاخیر در جرقه‌زنی می‌گردد. مورد دوم محتوای اکسیژن بیشتر در بیودیزل است که منجر به تشکیل واکنش‌های تولید در محفظه احتراق می‌گردد.
اشمیت^[۳۳] و ون گرپر استفاده از هوای ورودی غنی شده با اکسیژن، و بیودیزل و هوای استاندارد به‌کار بردند و افزایش یکسان در تولید را مشاهده کردند. اگرچه این دو نظریه کمی‌سوال برانگیزند. بالاتر بودن عدد ستان ممکن است، نه تنها باعث آوانس احتراق شود، بلکه احتراق پیش آمیخته را نیز کاهش داده و با ایجاد گرادیان دما و فشار کمتر تشکیل را کمتر نماید. چانگ^[۳۴]و ون گرپر مشاهده نمودند که استرهای با درجه اشباع‌شدگی بیشتر، کمتری تولید می‌کنند. آنها علت این امر را به بالاتر بودن عدد ستان استرهای اشباع نسبت می‌دهند.
در رابطه با محتوای اکسیژن بالاتر بیودیزل و علت آن در افزایش میزان هم نظریات متفاوتی وجود دارد.لاپورتا^[۳۵] بیان کرد که محتوای اکسیژن بیودیزل منجر به افزایش نمی‌گردد، زیرا در ناحیه‌ای که نسبت سوخت به هوا در محدوده استوکیومتری ۱ است احتراق دیفیوژنی رخ می‌دهد. که مقدار این نسبت استوکیومتری برای بیودیزل ۲٫۸۱ و برای سوخت دیزل ۳٫۸۵ است. و اکسیژن داخلی در مولکول سوخت برای جبران چنین اختلافی کافی نیست.
در مجموع در میان همه دلایل ارائه شده برای بیان علل افزایش در بیودیزل، تنها علتی که اکثریت محققان برآن اتفاق نظر دارند،آوانس زمان پاشش است. به‌ خصوص در سیستم‌های پاشش مکانیکی که جدا از آوانس شدن بصورت تابعی از موقعیت شتاب‌دهنده، پاشش بوسیله سرعت انتقال موج از طریق خط پاشش تحت تأثیر قرار می‌گیرد [۲۲].
عدد ستان معیاری از جرقه‌زنی سوخت و کیفیت احتراق است. با افزایش عدد ستان، ignition delay کاهش می‌یابد. بیودیزل دارای عدد ستان بالاتری در مقایسه با سوخت دیزل است. نتیجه تحقیقهای Mccormich نشان می‌دهد که عدد ستان با دو عامل در ارتباط است:
طول زنجیره هیدروکربنی
درجه سیرشدگی(اشباع بودن)
رابطه بین عدد ستان با طول زنجیره هیدروکربنی و درجه اشباع بودن [۲۳]
با توجه به شکل (۶-۳) مشاهده می‌شود که عدد ستان با افزایش طول زنجیره هیدروکربنی و کاهش تعداد پیوندهای دوگانه، افزایش می‌یابد.
با توجه به رابطه ignition delay و عدد ستان یافتن رابطه ای بین عدد ستان و تولید جالب به نظر می‌رسد.آزمایش‌های انجام شده نشان‌دهنده یک رابطه خطی بین عدد ستان و میزان هستند.
رابطه بین عدد ستان و تولید [۲۳]
با طولانی شدن ignition delay واکنش دهنده‌ها در محفظه احتراق بصورت افزایشی پیش‌گرم می‌شوند و بنابراین با افزایش دمای شعله تولید صورت می‌گیرد.
با توجه به شکل فوق مشاهده می‌شود که با افزایش عدد ستان، ignition delay کاهش یافته و بنابراین میزان تولید نیز کاهش می‌یابد [۲۳].
زیبیست^[۳۶] از برقراری یک رابطه خطی بین زمان پاشش سوخت و تولید خبر داد. آوانس زمان پاشش منجر به انجام شدن زودتر احتراق و در نهایت تولید بیشتر می‌گردد. آوانس زمان پاشش در بیودیزل در مقایسه با سوخت دیزل به‌واسطه بالاتر بودن مدول بالک آن است [۲۴].
تحقیق‌های اخیر نشان می‌دهد که انتقال حرارت تشعشعی از دوده به طور چشمگیری بر میزان تولید مؤثر است. تحقیق‌ها نشان داده است که کاهش تشعشعات دوده از طریق خنک سازی، به کاهش %۲۵ تولید می‌ انجامد [۲۴].
سیرشدگی بالا (نبود پیوندهای دوگانه در ساختار سوخت) برای متیل استرها در مقایسه با استرهای اشباع میزان را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. سوخت‌های کاملا اشباع که فاقد پیوند دوگانه در زنجیره اسیدهای چرب هستند کمترین میزان را تولید می‌کنند.
ساختار اشباع و غیر اشباع اسیدهای چرب[۲۳]
آلاینده‌های هیدرو کربنی
شکل (۲-۱۵) آلاینده‌های هیدروکربنی را برای بیودیزل و دیزل نمایش می‌دهد. مقدار آلاینده حدود %۵۰ کمتر از مقدار آن برای دیزل معمولی است.

میزان هیدروکربن‌های نسوخته در بیودیزل و دیزل [۱۸]
آلاینده‌های هیدروکربنی با افزایش بازخورانی گازهای خروجی، تأخیر اشتعال بیشتر و نقطه تبخیر بالاتر، افزایش می‌یابند.
روش تحقیق
مقدمه
روش انجام آزمایش‌ها، بدست‌آوردن مواد لازم و مشخصات دستگاه‌ها و ابزارهای مورد استفاده، از جهت بررسی دقت انجام آزمایش‌ها و به عنوان راهی پیش روی سایر پژوهندگان حائز اهمیت است. به همین خاطر در فصل پیش رو نحوه تهیه بیودیزل و تعیین خواص آن بسط داده می‌شود و سپس روش و تجهیزات مورد استفاده به همراه دقت آنها تشریح می‌شود و در انتها، تحلیلی بر خطای داده‌ها صورت می‌پذیرد.
روغن پسماند خوراکی
روغن پسماند خوراکی، روغنی است که خواستگاه اولیه آن روغن‌های خوراکی جهت سرخ کردن مواد غذایی در آشپزخانه‌ها است و از آنجا که این روغن‌ بیشتر از روغن آفتاب‌گردان بدست می‌آید، بخشی از خواص آن شبیه این روغن است ولی به دلیل حرارت بالایی که هنگام سرخ کردن مواد غذایی می‌بینند، بخشی از این خواص تغییر می‌کنند. روغن آفتاب‌گردان از لحاظ ساختار شیمیایی دارای یک تری‌گلیسیرید با زنجیره های کربنی جدول (۳-۱) است.